مسجد به‌عنوان محل تجمع مسلمانان برای حل و فصل امور روزمره در طول صدها سال، توجه حاکمان و مردم را به‌دنبال داشته و جایگاه ویژه‌ای را برای خود در زندگی اجتماعی مسلمانان کسب کرده است.
به گزارش خبرنگار سرویس میراث فرهنگی خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، غزال کرامتی که در پنجاه‌ودومین گفتمان هنر و معماری با عنوان «معماری مساجد» در موزه هنرهای امام علی (ع) سخن می‌گفت، ادامه داد: توجه به نقش مساجد و اشتیاق هنرمندان آن زمان برای نشان دادن هنر و خلاقیت خود در بنای مساجد، شاهکارهای هنر معماری در طول تاریخ این سرزمین خلق شدند و آن‌ها را تا دوره‌ی صفوی و تا حدودی دوره‌ی قاجاری می‌توان دید.
وی بیان کرد: در 100 سال اخیر، گسستگی در تداوم معماری، انتقال نیافتن تجارب گرانقدر معماران گذشته، آموزش ضعیف و ناتوانی در درک مفاهیم سنت و مدرنیته (مانند سایر هنرها)، دامان معماری مساجد را نیز گرفته و با وجود داشتن بستر غنی فرهنگ معماری ایران، خلاقیت و تعالی را از معماری مساجد سلب کرده است. امروزه از آنجا که حجم مهمی از بناهای عمومی را مساجد تشکیل می‌دهند، بازنگری در عملکردها، سامان‌دهی ساخت‌وساز و نظارت بر طرح و ساخت این بناها به‌شدت مورد نیاز است.
او ادامه داد: آن چیزی که از دوران ما برای آیندگان باقی می‌ماند، حاصل اندیشه، تفکر و دغدغه‌ی هنرمندان و کارگزاران جامعه نسبت به خلاقیت پویا و حفظ ارزش‌هاست. این بینش و آگاهی از یک طرف سبب می‌شود مساجدی ماندگار داشته باشیم و از طرف دیگر، نشانگر تعالی جامعه و فرهنگ آن می‌تواند باشد.
وی با اشاره به این‌که 1400 سال پیش در ساخت مساجد قدیمی مانند مسجدجامع اردستان، استفاده از مهر گلی در بندهای عمودی و بین آجرها کاری مرسوم بود، گفت: نظم مهندسی در چیدمان فضا برای ساخت مساجد از گذشته‌ها بسیار اهمیت داشته است. به همین دلیل، درک رفتار سازه و استفاده از تکنولوژی مناسب که با نوآوری در جهان معماری هم‌خوانی داشته باشد، بسیار اهمیت داشت، به‌گونه‌ای که در مواردی، ساخت گنبد در فضای مکعبی و وجود گوشواره برای گوشه‌سازی پایه‌های گنبد مورد تأکید بوده است.
او محراب، گنبدخانه، ایوان حیاط (صحن)، شبستان (فضای ستون‌دار)، منار و فضای وسط بین ورودی و محراب را نقاط معنوی و مادی در مساجد دانست و اظهار کرد: از آن زمان و با طراحی چنین تعاریفی، محراب و گنبدخانه اهمیت فراوانی پبدا کرد.
به گزراش ایسنا، شهاب‌الدین ارفعی نیز در این نشست گفت: مسجد به‌عنوان یکی از مقدس‌ترین بناهای مسلمانان، متأسفانه در کشوری مانند جمهوری اسلامی ایران مهجور مانده است.
این معمار ادامه داد: طراحی بنایی مانند مسجد در کشورهای مسلمان همسایه، برای تفنن و تفرج نبوده است و نیست. در حالی که متأسفانه این اتفاق در کشور ما رخ داده است.
وی با ارائه‌ی تصاویری از مساجد کشورهای مسلمان همسایه، اظهار کرد: هر کشور برای خود معماری خاصی در ساخت مسجد دارد؛ ولی مهم‌ترین اجزایی که در طراحی و ساخت این بنا همیشه مورد استفاده قرار می‌گیرند، گنبد، مناره و محراب است.
او با اشاره به ساخت گنبدهای استوانه‌یی در طراحی‌های جدید مساجد، بیان کرد: امروزه با کمک تکنولوژی، بحث زیبایی‌شناسی در مساجد بسیار مورد توجه است.
وی محراب را نماد درونی مساجد دانست و افزود: علاوه بر دخالتی که معماران در ساخت این بنا دارند، مردم نیز چون خود را به‌گونه‌ای مالک مساجد می‌دانند در طراحی این‌گونه بناها خود را دخیل و تلاش می‌کنند هر آنچه را که به تعبیر خودشان برای بهتر بودن یک مسجد لازم است، ایجاد کنند.
به گزارش ایسنا، امیر جونبخت نیز در ادامه‌ی این نشست با اشاره به ساخت نخستین مسجد در زمان پیامبر (ص) اظهار کرد: نخستین مسجد بدون هیچ تزیینی به‌شکلی ساده، دارای سقفی سبک و بدون در بوده است.
این محقق و عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی ادامه داد: وقتی مسجد به ایران می‌آید، ما شیوه‌های معماری پارتی و پارسی را در ساخت بناهای ایرانی گذرانده بودیم. یکی از نخستین مساجد در ایران، مسجد جامع فهرج است. با آمدن مسجد به ایران، نخستین تلاش‌ها برای این بود که مسلمانان بتوانند بنایی زیبا بسازند. با آمدن این بنا به کشور، به‌عنوان یکی از شاخصه‌های شرقی به مرور به معماری ایرانی وارد شد و پس از آن، معماری ساخت این بنا را تکمیل کرد و جزو هسته‌ی مرکزی هر شهر در کشور شد. بعد از آن بود که مسجد به‌عنوان یکی از نشانه‌های شهری مورد استفاده قرار گرفت.
او مسجدجامع اردستان را مسجدی به‌شیوه‌ی خراسانی دانست و گفت: ساخت مساجد در این دوران، یک روند تکاملی دارد. بعد از آن، شیوه‌ی اصفهانی مظهر تجارب در ساخت مساجد در ایران است. در این شیوه بود که به اوج هنر اسلامی رسیدیم و مهم‌ترین نمونه‌ی آن، مسجد امام (ره) در اصفهان است.
وی همچنین مسجد دانشگاه تهران را یکی از مهم‌ترین مساجدی دانست که معماری آن نسبت به مساجد قدیمی ایران بسیار متفاوت است.
