آلرژی: بیماری آغاز فصل بهار

بسیاری از ما از گرم شدن هوا استقبال می‌کنیم، چون این امکان برای ما فراهم می‌کند که از محدودیت‌های فصل زمستان رها شویم و سری به دشت و صحرا بزنیم، ولی برای کسانی که دچار تب یونجه هستند، بهار آغاز فصل آلرژی و فضای آزاد احتمالاً بدترین مکان است.

تب یونجه که نام علمی آن "رینیت آلرژیک" (التهاب پوشش درونی بینی ناشی از آلرژی) است، نوعی پاسخ ایمنی به مواد موجود در هوا، بیشتر گرده‌های گل و هاگ‌های کپک‌ها است.

علائم بیماری یعنی عطسه، آبریزش بینی، خارش چشم‌ها، احساس پری در سینوس‌ها و خارش گلو خطرناک نیستند، ولی واقعاً می‌توانند آدم را بیچاره کنند.

علاوه بر این، تب یونجه می تواند موجب خواب‌آلودگی، اتلاف زمان کار و مشکل در تمرکز ذهنی شود.

رینیت آلرژیک صرفاً مشکل فصلی نیست.

رینیت آلرژیک ممکن است در تمام طول سال در اثر وجود وسایل و مواد موجود در منزل مثل مایت‌های (هیره‌ها، حشرات میکروسکوپی که در گرد و خاک خانه زندگی می‌کنند)، قطعات پوست و موی حیوانات، فضله حشرات و کپک خانگی حضور داشته باشد.

 با این حال درک بهتر واکنش‌‌های آلرژی منجر به ابداع راه‌های بهتری برای پیشگیری یا درمان آنها شده است.

چرا من؟

شما زمانی دچار آلرژی می‌شوید که دستگاه ایمنی‌تان نسبت به موادی که به طور معمول بی‌ضررند، مثل گرده‌های گل یا مایت‌ها موجود در گرد و خاک و یا مدفوع حشرات، وارد ریه‌ها می‌شوند، حساسیت بیش از اندازه پیدا کند.

سپس دستگاه ایمنی که این بار نسبت به ماده مزبور حساس شده، هر بار که حتی با مقادیر بسیار اندکی از آن مواجه می شود، واکنش بسیار شدیدی از خود نشان می‌دهد.

همه آلرژی ندارند. برخی از مردم از لحاظ ژنتیکی استعداد ابتلا به این عارضه را دارند (یکی از والدین یا هر دو آنها دچار آلرژی هستند) و برخی نیز تنها در واکنش به محیط دچار آن می شوند.

یک نظریه موسوم به فرضیه نظافت این طور عنوان می‌کند که آلرژی‌ها بهایی است که در ازای حفظ خود و کودکانمان، در برابر میکروب‌های بیماری‌زا با استفاده از مواد پاک‌کننده و آنتی‌بیوتیک می‌پردازیم.

نکته این است که عدم مواجهه با آلودگی‌ها، گرد و غبار و برخی عفونت‌های سالیان نخست کودکی، بعدها دستگاه ایمنی را در برابر این عوامل دچار حساسیت بیش از اندازه می‌کند.

به عنوان مثال،در تحقیقات صورت گرفته در اروپا متوجه این نکته شده‌اند که کودکانی که در تماس مرتب با حیوانات و اصطبل‌ها هستند، کمتر از کودکانی که در روستا و مزارع زندگی نمی‌کنند، دچار تب یونجه می‌شوند.

از سوی دیگر، مواجهه مکرر با برخی آلرژی‌ها، مثل همین مایت‌های موجود در گرد و غبار ممکن است فرزندان پدر و مادر‌های مبتلا به  آلرژی را گرفتار آلرژی کند.

عوامل حساسیت‌زای  متداول

ماده‌ای که موجب رینیت آلرژیک در یک فرد می‌شود، ممکن است هیچ اثری در دیگری نداشته باشد. برخی از مواد حساسیت‌زاتر از دیگران هستند.

گرده های گل: این سلول‌های بسیار کوچک که در تولیدمثل گیاهان گلدار نقش ‌دارند، سوار بر نسیم‌های بهاری مستقیماً وارد بینی، گلو و چشم‌ها می‌شوند.

 فصل شروع گرده افشانی گل‌ها ممکن است از فروردین یا اردیبهشت شروع شده و تا آذر ادامه یابد.

 یادمان باشد که مقصر اصلی گیاهانی نیستند که به صورت چشمگیر و تماشایی گرده در هوا می پراکنند. مشکل اصلی از گیاهانی است که گل هایشان بسیار ریز و آنقدر نامشخص هستند که به ندرت متوجه گل دادن آنها می‌شویم.

بیشترین گرده ها توسط درخت‌ها (توسکا، درخت زبان گنجشک، قان، سرو، نارون، افرا، توت، بلوط، صنوبر، چنار، گردو و سدر، علف‌ها (برمودا، چمن آبی فام، علف هایی که در درخت‌زارها می رویند، علف چاودار، علف ترش، علف شیرین و دم گربه چمنی) و علف‌های هرز (بوته های خشک که برای سوزاندن به کار می روند، پیر بهار، خاربن روسی، بشنیزه و خار غلتان) در هوا پراکنده می‌شوند.

کپک ها: کپک ها، گرچه به بدنامی گرده‌ها نیستند، ولی هاگ‌های آنها به همان اندازه موجب آلرژی می‌شوند. کپک ها در محیط خانه و بیرون وجود دارند.

کپک‌های محیط خانه در زیرزمین‌ها، حمام ها، مرطوب کننده‌های هوا و قوطی‌های آشغال، خلاصه هر کجا که رطوبت است رشد می‌کنند.

کپک‌های بیرون از محیط منزل که از بهار تا اول فصل یخبندان وجود دارند، نیز در شرایط نم و رطوبت رشدونمو می‌کنند، آنها عاشق چوب‌های در حال فساد و تباهی، توده انباشته برگ های خیس و نیز محل‌های تهیه کود گیاهی هستند(توجه داشته باشید کپک‌هایی که حساسیت‌زا هستند، همان‌هایی نیستند که خوردنشان مسمومیت‌زا است).

مایت های گرد و غبار: این خویشاوندان میکروسکوپی عنکبوت و ساس در لابه‌لای تار و پود پارچه‌ها، ملحفه‌ها، فرش و مبلمان زندگی می کنند و غذایشان ذرات ریخته‌شده پوست بدن ماست. اجساد فاسد شده مایت‌های مرده و مدفوع شان دارای پروتئین بسیار حساسیت‌زایی هستند.

حیوانات و آفات خانگی: پروتئین‌های موجود در بزاق حیوانات به ویژه گربه که هنگام تمیز‌کردن خودشان آن را با زبان به پوست و موهایشان می مالند، بسیار حساسیت‌زا است.

همین طور مو و قطعات جدا و خشک شده پوست که از بدن حیوانات خانگی در محیط خانه پراکنده می‌شوند، نیز حساسیت‌زا هستند. ادرار موش و مدفوع سوسک نیز دارای پروتئین‌های حساسیت‌زا هستند.

تشخیص رینیت آلرژیک

اگر دچار رینیت آلرژیک فصلی هستید، اغلب می‌توانید تنها با ربط دادن علائم‌تان با میزان گرده یا کپک موجود در محیط عامل سبب بیماری را پیدا کنید.

اگر در تمام طول سال دچار رینیت آلرژیک هستید، لازم است به پزشک متخصص مراجعه کنید که یکی از موارد زیر را پیشنهاد خواهد کرد:

آزمون های پوستی: در سمت داخلی بازو یا بر روی پشت‌تان با سوزن آغشته به ماده حساسیت‌زای مشکوک خراش‌هایی به وجود می‌آورند. از آنجا که همان ایمونوگلوبولین E که با مواد حساسیت‌زا در مجاری هوایی دستگاه تنفس وارد واکنش می‌شود، در پوست نیز حضور دارد، معمولاً ظرف 15-10 دقیقه نوعی واکنش پوستی به شکل تورم و قرمزی توأم با خارش به وجود می‌آید.

هیستامین، ماده اصلی است که در واکنش به مواد حساسیت زای وارد شده به پوست تولید می شود، لذا توجه داشته باشید که از چندین روز قبل از خوردن مواد غذایی حاوی آن خودداری کنید.

آزمون خونی: پزشک یک نمونه از خونتان را گرفته و از نظر وجود ایمونوگلوبین E علیه برخی مواد حساسیت‌زا مثل گرده علف‌های هرز و بزاق گربه مورد آزمایش قرار می‌دهد.

سطح بالای این آنتی بادی در خون نشان‌دهنده وجود واکنش علیه مواد حساسیت‌زای مزبور خواهد بود. این آزمون اغلب علاوه بر آزمون‌های پوستی یا به عنوان جانشین آنها برای کسانی که نمی‌خواهند آزمون‌های پوستی روی شان صورت گیرد، انجام می‌شود.

پیشگیری از رینیت آلرژیک

بهترین راه پرهیز از رینیت آلرژیک، یافتن ماده حساسیت‌زا و دوری گزیدن از آن است. گاه این کار بسیار آسان، ولی اغلب اسباب زحمت و وقت گیر است.

برای خلاص شدن از دست کپک های خانگی، ممکن است لازم باشد قدری محیط خانه را خشک‌تر کنیم، محل های نشت آب را مرمت کنیم و منابع ایجاد نم و رطوبت را از بین ببریم. برای محافظت از خود در برابر مایت‌ها و آفات لازم است به طور مرتب و با دقت منزل را تمیز کنیم. درزهای بالش ها و لحاف را دوخته و برای آنها روکش تهیه کنیم

 برای پرهیز از گرده‌های گل، هنگامی که مقدار آنها در محیط بسیار زیاد است در منزل بمانید، به ویژه در روزهای خشک و پر از گرد و غبار و باد بین ساعات 5 تا 10 صبح که بیشترین مقدار گرده گل در هوا پراکنده است.

حتی اگر درمان طبی در علائم تان تخفیفی داد، باز هم باید از ماده حساسیت‌زا دوری کنید تا از شدت و تعداد حملات کاسته شود.

درمان رینیت آلرژیک

برای درمان رینیت آلرژیک چندین دارو وجود دارد که از داروهای قدیمی مطمئن تر و بی‌خطرترند. اگر دچار رینیت فصلی هستید، شروع کردن دارو پیش از شروع فصل تب یونجه از احتمال بروز عوارضی مثل عفونت‌های سینوس‌ یا پر شدن گوش‌ خواهد کاست.

داروهای مورد استفاده در درمان رینیت آلرژیک از این قرارند:

آنتی‌هیستامین‌ها:  این داروها که گیرنده H1 هیستامین در بدن را مسدود می‌کنند، فعالیت هیستامین را مهار کرده و به این ترتیب یک علت مهم و عمده علائم رینیت آلرژیک را بی‌اثر می‌سازند.

آنتی‌هیستامین‌ها اغلب نخستین دارویی هستند که استفاده می‌شوند، زیرا بدون نسخه پزشک می توان آنها را از داروخانه تهیه کرد.

 آنتی‌هیستامین های قدیمی خواب آلودگی می‌آورند، ولی نسل جدیدتر این داروها (که برخی را با نسخه و برخی دیگر را بدون نسخه می‌توان از داروخانه تهیه کرد) دیگر این مشکل را ندارند.

علاوه بر این به جای چندین مرتبه در روز می توان از این داروها تنها یک مرتبه در روز استفاده کرد.

آنتی‌هیستامین‌ها برای رفع عطسه، آبریزش بینی و خارش و اشک‌ریزش چشم‌ها مفیدند، ولی به اندازه اسپری‌های بینی کورتونی روی پرخونی مخاط مجاری تنفس فوقانی موثر نیستند.

ضداحتقان‌ها: اگر یکی دو روز بینی تان پر و گرفته است، ممکن است نیاز به داروهای ضداحتقان (ضدپرخونی مخاط) داشته باشید. اشکال خوراکی و اسپری بینی این داروها بر رشته‌های عصبی موجود در دیواره رگ‌ها اثر کرده، باعث تنگ شدن آنها و خشک شدن ترشحات می‌شوند.

این داروها همچنین می‌توانند موجب خشکی دهان، عصبی‌شدن، بی خوابی، ضربان شدید قلب، افزایش فشار خون و تحلیل‌بردن پوشش مخاط درونی بینی شوند، لذا نباید بیشتر از چند روز از آنها استفاده کرد.

داروهای کورتونی بینی: اسپری‌های ضدالتهاب بینی موثرترین درمان طبی رینیت آلرژیک به شمار می‌روند. آنها به خاموش‌شدن فعالیت دستگاه ایمنی در مجاری بینی کمک کرده، وضعیت آرام آن را حفظ می‌کنند.

داروهای کورتونی بینی می‌توانند موجب تحریک غشاهای بینی شوند، ولی مشکلات کورتون‌های خوراکی، تزریقی یا تنفسی را همچون کاهش بافت استخوانی و افزایش وزن ندارند.

آنتی‌لوکوترین‌ها: این داروهای خوراکی اثرات لوکوترین‌ها - نوعی مواد شیمیایی مسبب التهاب در بدن - را مهار می‌کنند. آنها را می‌توان به جای آنتی‌هیستامین‌ها تجویز کرد.

تثبیت کننده‌های ماست‌سل‌ها:  این داروها از طریق مداخله و ممانعت در ترشح برخی مواد شیمیایی از ماست‌سل‌ها (سلول‌هایی که در مخاط  راههای هوایی قرار دارد و عوامل التهاب‌زا از خود ترشح می‌کنند) به کاهش تورم و ترشحات کمک می‌کنند.

داروهای مذکور بسیار مطمئن و بی خطر و در عین حال به اندازه اسپری های کورتونی بینی موثرند.

ایمنی درمانی: اغلب شامل تزریق مواد حساسیت‌زا به مقدار کم به زیرپوست نخست، هر هفته به مدت چند ماه و سپس ماهی یک بار به مدت سه تا پنج سال به هدف عادت دادن دستگاه به ماده مورد نظر است، طوری که دیگر موجب حمله آلرژی نشود.

ایمنی درمانی می تواند از نیاز به دارو به مقدار چشمگیری بکاهد و مانع پیشرفت رینیت آلرژیک و تبدیل آن به آسم شود.

استفاده از دارویی به نام اومالیزوماب (زولر) رویکرد دیگری در شیوه ایمنی درمانی است و آن عبارت است از خنثی کردن ایمونوگلوبین E  یعنی ماده ای که واکنش حساسیتی را در بدن برمی‌انگیزد.

 اداره غذا و داروی آمریکا فعلا مصرف این دارو را برای درمان آسم تایید کرده ولی امیدهایی نسبت به استفاده از آن در پیشگیری از رینیت آلرژیک هم وجود دارد.

Harvard Women’s Health Watch, April 2005