ریزگردها هم‌اکنون به یکی از موضوعات ثابت سخنان اخیر رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست تبدیل شده است، به‌ویژه آنکه به‌تازگی بحث آلوده بودن ریزگردها به اورانیوم ضعیف‌شده نگرانی‌هایی را در میان شهروندان خوزستانی و سایر استان‌های مرزی ایجاد کرده است. پدیده ریزگردها مدت‌هاست که گستره وسیعی از شهر‌های کشور را فرا‌گرفته، به‌طوری که این پدیده نامبارک مهمان ناخوانده 20 استان کشور است تا آنجا که تهرانی‌ها هر از گاهی میزبان ریزگرد هستند. در این میان، اظهار‌نظرهای کارشناسان و مسئولان درباره منشأ ریزگرد و شیوه‌های مقابله با آن بسیار قابل تأمل است. برای نمونه، چندی پیش دکتر ناصر کرمی، اقلیم‌شناس، اعلام کرد که منشأ ریزگردها نه تالاب خشک‌شده هورالعظیم در عراق است و نه سدسازی در بالادست زیست‌بوم‌های آبی باعث بروز ریزگردها می‌شود. وی فراتر از این، یادآور شد که هرگونه اقدامی برای مهار کانون ریزگرد در عراق البته سودی برای ایران ندارد.
وی در پایان نتیجه گرفت که عجالتا برای مهار ریزگرد کاری از دست ما بر نمی‌آید و عطف به ماسبق می‌توانیم امیدوار باشیم همینطور که یک‌دفعه سرو‌کله ریزگرد پیدا شده، خودش هم کم‌کم رخت بربکشد و برود تا سالیانی دیگر که دوباره بیاید... . این اظهارات البته واکنش کارشناسان دیگر را در پی داشت. پیش از گفته‌های کرمی، دکتر پرویز کردوانی در گفت‌وگو با همشهری، اظهارات قابل تأملی ایراد کرد. وی بهترین راهکار برای مقابله با گردوغبار را استفاده از طبیعت عنوان کرد و گفت: در نواحی خشک و بیابانی که پوشیده از ریگ است نیازی به مالچ‌پاشی و گیاه‌کاری نیست چون شدیدترین باد و باران هم نمی‌تواند در این مناطق فرسایشی ایجاد کند. به اعتقاد وی با توجه به اینکه در شرق و غرب عراق رودخانه زیاد است می‌توان از مخروط‌افکنه‌های این رودخانه‌ها استفاده کرد. این کار در مقایسه با مالچ‌پاشی و عملیات بیولوژیک بسیار کم‌هزینه و در عین حال کارساز است و باعث تثبیت همیشگی می‌شود.
این استاد دانشگاه تأکید کرد: با استفاده از بیل مکانیکی و کمپرسی می‌توان منطقه مورد نظر در عراق را با ریگ و شن پوشاند و برخلاف مالچ نفتی که نباید روی آن راه رفت می‌توان آن را با غلتک تسطیح کرد و در مقاطع مختلف با درختکاری و با ریگ فرش کردن، منطقه را به پارکی تبدیل کرد که با توجه به منظره زیبای آن، به‌ویژه در شب در آنجا حتی می‌توان همایش و سمینار هم برگزار کرد! کردوانی گفت: دولت صد هکتار را ریگ‌پاشی کند؛ این شیوه حداقل به امتحان کردنش که می‌ارزد.
تالاب‌های خشک شده، منشأ ریزگردها
از سوی دیگر برخی مسئولان به راهکارهایی نظیر آبپاشی تهران برای مقابله با ریزگردها اشاره کردند اما در کنار این اظهارات برخی کارشناسان با نگاه دیگری به مسئله ریزگرد پرداختند، ازجمله دکتر حسین آخانی، پژوهشگر منابع طبیعی و استاد دانشگاه تهران در گفت‌وگو با همشهری درباره منشأ ریزگردها تصریح کرد: تقریبا همه دست‌اندرکاران دولتی و اغلب رسانه‌ها با نامیدن پسوند عربی از مسئولیت برخورد با ریزگردها شانه خالی می‌کنند اما گروه اندکی از کارشناسان ضمن آنکه منکر منشأ خارجی بخشی از ریزگردها نیستند با مستندات علمی اعتقاد دارند که از بین بردن تالاب‌ها، دریاچه‌ها و رودخانه‌ها در حوضه‌های آبریز بین‌النهرین (میان‌رودان)، کرخه و کارون و همچنین تمامی حوضه‌های آبریز داخلی، از ارومیه گرفته تا بختگان و هامون، یکی از مهم‌ترین عوامل گسترش ریزگردها در خاورمیانه است. وی در ادامه تصریح گفت: با مطالعه میکروسکوپ الکترونی ریزگردهای خوزستان، با مشاهده بقایای انواع موجودات آبزی به این نتیجه رسیدم که منشأ این ریزگردها تالابی است. آخانی اما تنها به مطالعات خود بسنده نکرده و به تحقیقات دیگری در این زمینه اشاره کرد که تأییدی بر یافته‌های وی بود. به گفته وی، سه محقق عراقی در مقاله‌ای علمی که در مجله Arabian Journal of Geoscience منتشر شده بود، با ارائه شواهد و دلایل علمی و شواهد فیزیکی و بیولوژیکی ثابت کرده‌اند که منشأ ریزگردها تالابی است.
کشورهای عربی اعتبار لازم را تأمین کنند
صرف‌نظر از این اظهارات، روز گذشته رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست از ارائه طرح جامع مقابله با ریزگردها به مجلس شورای اسلامی خبر داد.محمدجواد محمدی‌زاده با اشاره به اینکه طرح جامع مقابله با ریزگردها برای تصویب تقدیم مجلس شورای اسلامی شده، به ایسنا گفت: طرح جامع مقابله باریزگردها توسط سازمان حفاظت محیط‌زیست و مشارکت دستگاه‌های مختلف ازجمله وزارت نیرو، وزارت جهادکشاورزی، وزارت کشور، سازمان هواشناسی و سازمان جنگل‌ها و مراتع در دو برش داخلی و خارجی تهیه شد.
به گفته محمدجواد محمدی‌زاده برای تثبیت شن‌های روان و مقابله با ریزگردها به 4400میلیارد تومان اعتبار نیاز است که درصورت تأمین اعتبار طی یک برنامه پنج ساله این اقدامات عملی می‌شود. وی با اشاره به اینکه برنامه‌هایی برای کشور عراق به‌عنوان کانون اصلی گردوغبار و سایر کشورهای منطقه مانند سوریه، عربستان و شمال آفریقا تهیه شده است افزود: در حدود شش میلیون و 400هزار هکتار کانون‌های تولید ریزگرد در منطقه وجود دارد که نحوه مدیریت و تأمین منابع آن باید توسط کشورهای درگیر تأمین شود ازجمله ما منتظریم تا کشور عراق امنیت و اعتبار لازم را برای تثبیت یک میلیون هکتار کانون گردوغبار تأمین کند که اجرای آن نیاز به یک میلیارد و200میلیون دلار دارد.
وی تأمین حقابه تالاب‌ها را از اقدامات مؤثر در استان جهت مقابله باریزگردها دانست و گفت: با تأمین این حقابه تالاب‌های شادگان و بخش ایرانی تالاب هورالعظیم زنده و آبدار است که با این اقدام از تبدیل این مناطق به کانون گردوغبار جلوگیری به عمل آمده است.
