شمشیر دودم

بسیاری از بازیگران و کارگردانان تئاتر معتقدند که ظهور ستاره‌های سینما نه از سر تمایل آنها به تجربه کردن فضایی نو، متفاوت و کسب آموزش که تنها برای تفنن و به ‌دست‌آوردن دستمزدهای تازه‌ است؛ چرا که به گفته فعالان این عرصه، بازیگرانی که در سال‌های متوالی در صحنه‌های تئاتر مویی سپید کرده‌اند و خاک صحنه خورده‌اند تا به حال در طول دوران فعالیت حرفه‌ای‌شان با چنین ارقامی سروکار نداشته‌اند و حالا حضور بازیگران ناآشنا به اصول تئاتر عرصه را بیش از گذشته بر آنان تنگ کرده و بر مشکلات دائمی و لاینحل تئاتر افزوده است.

کام بازیگران تئاتر به واسطه حضور پررنگ و ناگهانی چهره‌های شناخته شده سینما و رد و بدل شدن دستمزدهای میلیونی تا جایی تلخ شد که در مهر‌ماه 1390انجمن بازیگران خانه تئاتر بیانیه‌ای را منتشرکرد که در بخشی از آن آمده است: «هنر متعالی، ترازوی کار ماست و نه گیشه و ستارگان و روابط پس و پنهان. میدان تنگ و تاریک حرفه ترد و شکننده تئاتر به نهایت از سوی سیاستمداران ناآشنا و مدیران نوخاسته تنگ‌تر و تاریک‌تر شده است، چه رسد به آنکه دوستان سینماگر ما نیز عرصه ما را تنگ‌تر کنند. امروز که صنف هنرمندان محترم سینما به تئاتر اعتنایی نشان می‌دهند، ناگزیر از امنیت شغلی هزاران بازیگران حرفه‌ای تئاتر که زندگی و معیشت خود را در خطر می‌بینند، دفاع کنیم...».

افزایش مخاطب مسئله تئاتر نیست

البته بسیاری از کارگردانان تئاتر برای کشاندن مخاطب به سالن‌هایی که چند سالی است صف‌های طولانی و پراشتیاق را جز مواردی اندک از یاد برده‌اند، بر مسائل و مشکلات هم‌صنف‌های خویش چشم بسته و برای رونق گیشه تئاتر از بازیگران عرصه سینما مدد می‌گیرند.

فرناز رهنما، بازیگر تئاتر که در سریال‌های محبوبی نظیر «زیرزمین» و «ساختمان پزشکان» نیز بازی کرده است، درباره استقبال مخاطبان از تئاترهایی که با بازی بازیگران سینما برای اجرا آماده می‌شود گفت: «باید بگویم بله حضور بازیگران عرصه سینما با استقبال قابل توجه قشر خاصی از مخاطبان مواجه شده است که البته این اتفاق مانند تیغه دو لبه‌ای است که به‌ظاهر به تئاتر رونق می‌بخشد اما مشکلات فراوانی برای اهالی این صنف با خود همراه می‌کند».

وی افزود: «ورود بازیگران سینما به سالن‌های تئاتر به‌عنوان بازیگر، نوعی تماشاگر میانه به‌وجود آورده. این تماشاگران البته نه مخاطبان خاص و دائمی تئاترشهر و تماشاخانه ایرانشهرند و نه هواداران تئاترهای لاله زاری بلکه نوعی از تماشاگرند که به واسطه حضور بازیگران سینما در تئاتر به‌وجود آمده‌اند. شاید بتوان از این نگاه فعالیت چهره‌های سینمایی را در تئاتر مثبت ارزیابی کرد اما متأسفانه مشکلات بنیادی تئاتر باعث شده ورود بازیگران سینما به صحنه نمایش بر مصائب بازیگران تئاتر بیفزاید».

رهنما با اشاره به اینکه فعالیت بازیگران سینما در حالی هر روز در عرصه تئاتر پررنگ‌تر می‌شود که بازیگران حرفه‌ای تئاتر امنیت شغلی، جایگاه، دستمزد و امکانات مناسبی ندارند، ادامه داد: «خانه‌تئاتر پنج هزار عضو دارد که اکثر آنان در سال، فرصت یک اجرای عمومی را هم به‌دست نمی‌آورند. با توجه به اینکه شرط عضویت در خانه تئاتر حضور در پنج یا شش اجرای عمومی در سالن‌هایی نظیر تئاتر شهر است، ما پنج هزار هنرمند حرفه‌ای با حداقل 15سال سابقه کار داریم که به‌دلیل کمبود سالن امکان اجرا ندارند و به‌دلیل دستمزدهای پایین و مشکلات تئاتر تأمین معیشتشان به سختی ممکن است. چرا باید تنها برای به‌دست‌آوردن فروش بالا حق هنرمندان تئاتر ضایع شود؟ کسانی که در عرصه تئاتر فعالیت می‌کنند سال‌ها خون دل خوره‌اند».

میکائیل شهرستانی، بازیگر سرشناس تئاتر که در عرصه سینما نیز فعالیت‌هایی داشته علاوه بر تأیید استقبال برخی مخاطبان از تئاترهایی با حضور چهره‌های سینمایی تأکید کرد: «این مسئله چندان اهمیتی ندارد. تئاتر مخاطب خودش را دارد. هر اندیشمندی که درعرصه تئاتر زحمت کشیده تماشاگر دارد. گروه تئاتر یا بسیاری از گروه‌های تئاتری که بیست‌و‌اندی عقبه دارند تاکنون بدون تماشاگر نمانده‌اند. در واقع گروه‌هایی که کارگردان و بازیگران آنان توانسته‌اند ذهنیت و صداقتشان را به مخاطبان اثبات کنند، هیچ‌گاه با مشکل کمبود مخاطب مواجه نشده‌اند. اینکه فکر کنیم با استفاده از بازیگران سینما می‌توانیم مخاطبان بیشتری را جذب کنیم، در واقع تصمیم گرفته‌ایم از موقعیت این افراد بهره‌برداری کنیم و این به نفع این افراد نیز نیست، هرچند ممکن است در اندک زمانی به پول قابل‌توجهی دست یابند اما درنهایت آنها در خلوتشان می‌دانند که این مبلغ حق آنان نیست. برای تبدیل شدن به هنرمند باید تجربه کرد، یادگرفت». بهاره رهنما که تاکنون در عرصه تئاتر، سینما و تلویزیون فعالیت‌های فراوانی داشته استقبال از تئاتر را به واسطه حضور بازیگران سینما در صحنه‌های نمایش رد کرده و یادآور شد: «به‌نظرم تئاتر تماشاگر خودش را دارد و به آنها اصطلاحا مخاطب خاص می‌گویند. طبیعی است که علاقمندان به تماشای تئاتر حرفه‌ای از تئاتری با کیفیت پایین استقبال نمی‌کنند، حتی اگر ستاره‌های سینما در آن بازی کنند».

موفقیت دائمی و حضور موقتی

برخی بازیگران و فعالان عرصه سینما در پاسخ به انتقادات اهالی تئاتر، حضور موفق بازیگران تئاتر را بر پرده‌های سینما و شبکه‌های صدا و سیما یادآور می‌شوند و با نگاهی به استقبال اهالی تصویر از هنرمندان تئاتر، موضع‌گیری اهالی تئاتر را غیرمنصفانه می‌دادند. میکائیل شهرستانی در این‌باره گفت: «همه حق دارند در هر مدیومی خودشان را آزمایش کنند؛ بازیگر تئاتر حق دارد در تلویزیون و سینما بازی کند و بازیگر سینما نیز حق دارد عرصه تئاتر را انتخاب کند اما این را نباید از یاد برد که بازیگری در تئاتر دشوارتر و متفاوت‌تر از بازیگری در سینماست. این مطلب البته اعتقاد شخصی من نیست و نظر کارشناسان و متدیست‌های این عرصه است». وی علاقه‌مندی بازیگران سینما به آموزش و یادگیری بازیگری تئاتر را امری امیدوارکننده خواند و ابراز کرد: «باید تئاتر را تجربه کنند و یاد بگیرند و البته توقع دستمزدهای بازیگران باقدمت تئاتر را نداشته باشند و تئاتر را برای تفنن انتخاب نکنند. بسیاری از بزرگان عرصه تئاتر برای فراگیری قوانین علمی بازیگری زمان بسیاری را صرف کرده‌اند و بازیگری از تئاتر، به‌عنوان مادر هنرهای نمایشی، آغاز می‌شود، در حالی که برخی برعکس از عالم سینما در صحنه ظاهر می‌شوند و این افراد باید بدانند کسانی که در عرصه تئاتر فعالیت می‌کنند جهان‌بینی و تفکر اجتماعی‌ای دارند که برای به‌دست‌آوردن آن سال‌های متوالی را صرف تلاش و تجربه کرده‌اند».

بهاره رهنما نیز با اشاره به اینکه بازی و حضور در عرصه تئاتر نیازمند عشق و انرژی فراوان است، عنوان کرد: «فضای تئاتر برای بسیاری از اهالی سینما قابل درک نیست؛ چرا که شیوه کار و میزان درآمد در تئاتر با سینما متفاوت است و بعضی بازیگران سینما با هیچ منطقی نمی‌توانند از دستمزد سینما چشم بپوشاند و تئاتر را با تمام مصائبش انتخاب کند؛ برای همین فکر می‌کنم از میان بازیگران سینما که به عرصه تئاتر راه یافته‌اند، کمتر از تعداد انگشتان دست در این عرصه ماندگار شده‌اند و بقیه قید فعالیت در تئاتر را زده‌اند. تنها کسانی که عاشق این هنرهستند در آن دوام می‌آورند».

بسیاری از بازیگران سرشناس و مطرح امروز سینمای ایران فعالیت حرفه‌ای خود را از سالن‌های تئاتر آغاز کرده‌اند و به‌دلیل تلاش، تجربه و عشق توانسته‌اند بر پرده سینما خوش بدرخشند اما اینکه هنرمندان سینما نیز بتوانند جایگاهی میان مخاطبان و اهالی تئاتر به‌دست آورند منوط بر میزان عشق و انگیزه آنان در یادگیری و فروتنی نزد بزرگان این عرصه است.