درباره علل و پیامدهای این واقعه و تأثیر آن بر روابط آمریکا با کشورهای عربی و اسلامی با محی الدین ساجدی،کارشناس مسائل خاورمیانه گفت‌وگو کرده‌ایم.
- همزمانی رخدادهای اخیر را با سالگرد 11سپتامبر چگونه ارزیابی می‌کنید؟
باید به سابقه ساخت و پخش این فیلم توجه کرد. این فیلم تقریبا بیش از یک‌ماه قبل در آمریکا در یکی از سینماهای کالیفرنیا به نمایش درآمد و بعد از اینکه مورد توجه مردم قرار نگرفت، از اکران برداشته شد. سازنده فیلم سپس، 14دقیقه از آن را در شبکه یوتیوب گذاشت که باز هم مورد توجه قرار نگرفت. مرحله سوم این بود که یکی از شبکه‌های جدید مستقل مصری متوجه فیلم شد و آن را پخش کرد و این مصادف بود با سالگرد 11سپتامبر. حالا روشن نیست که این شبکه در پرداختن به فیلم در 11سپتامبر تعمدی داشته یا خیر.
اما در اذهان بسیاری تعمدی بودن مسئله شکل گرفته و در واقع، چون حادثه 11سپتامبر به اسلام هراسی و اسلام ستیزی در افکار عمومی جهان غرب انجامید، شاید پخش این فیلم برای این بوده که مسلمانان واکنش شدیدی از خود نشان دهند که نشان دادند. ممکن است این نوع برخوردها (حمله به سفارتخانه‌های آمریکا) به احساسات ضد‌اسلامی در غرب دامن بزند.
- بعد از این رخدادها، روابط آمریکا دست‌کم با دو کشور لیبی و مصر بحرانی شده. اوباما هم با جمله معروفش که مصر نه هم پیمان ماست نه دشمن ما، به این مسئله اذعان کرده. آینده روابط آمریکا با این دو کشور مهم را چگونه می‌بینید؟
باید به حوزه وسیع تری اشاره کرد و نه‌تنها به این دو کشور بلکه به تونس و یمن هم پرداخت. اینها کشورهایی بودند که خیزش مردمی در آنها به ثمر نشسته و دیکتاتورهایشان برکنار شدند. آمریکا سعی کرد به این دولت‌های جدید که به اسم اسلام سیاسی شناخته می‌شوند و به گرایش اخوان المسلمین یا به گرایش‌های مشابه نزدیک هستند، نزدیک شود و در واقع یک نوع تعامل همزمان با حفظ منافع با آنها داشته باشد به طریقی که این دولت‌ها هم منافع آمریکا را تهدید نکنند و هم واشنگتن بتواند از طریق آنها در سایر کشورهای عربی تأثیر بگذارد.
مسئله مهم برای آمریکا حفظ منافع است نه اسلام، نه دمکراسی نه آزادیخواهی. نمونه آن را در بحرین می‌توان دید که رسما اکثریت مردم قیام کرده‌اند اما آمریکایی‌ها علنا اعلام کرده‌اند به‌علت حفظ منافع نمی‌توانند وارد این معرکه شوند. شاید این رخدادها باعث شود آمریکایی‌ها در سیاست‌های خود در سوریه تجدید‌نظر کنند. کسانی که به سفارت‌های آمریکا در تونس، خارطوم، قاهره و صنعا حمله کردند به سلفی‌ها نسبت داده می‌شوند. بالا بردن پرچم القاعده و سر دست گرفتن عکس بن لادن در قاهره ، معانی زیادی دارد. این ممکن است ترمز‌دستی آمریکا را در سوریه بکشد. از همین حالا بحث‌هایی هست که شاید آمریکا کمک‌های خود به سلفی‌ها در سوریه را متوقف کند یا کاهش دهد چون احتمالا اگر رژیمی در آینده به جای اسد بخواهد سر کار بیاید، تشابهی با دولت‌های سلفی دارد.
- در گذشته هم توهین‌هایی شبیه این به مقدسات اسلام شده بود، چرا این بار این قدر فضا علیه آمریکا تند شده است؟
واکنش به این فیلم بیشتر از حجم فیلم است. فیلم از لحاظ هنری هیچ ارزشی ندارد. واکنش شدیدتر در واقع میزان نفرت مردم منطقه اسلامی از آمریکا یا میزان سرخوردگی آنها از سیاست‌های این کشور را نشان می‌دهد. آمریکایی‌ها همیشه سعی می‌کنند عامل اصلی را که حمایت بی‌چون و چرا از اسرائیل است مخفی نگه دارند و خودشان را از طرق دیگر وارد جوامع اسلامی کنند.
اما در همه این جوامع مسئله فلسطین مانند یک مسئله درونی به جنبش و جوشش خود ادامه می‌دهد. نکته دیگر اینکه مردم در کشورهای اسلامی خسته شده‌اند از اینکه توهین‌های مکرری به پیامبر اسلام می‌شود ازجمله فیلم فتنه که در هلند ساخته شد، بعد قضیه کاریکاتورها، بعد کشیش دیوانه‌ای که قصد داشت قرآن را بسوزاند و موارد مشابه و دنیای غرب تحت عنوان آزادی عقیده مانع از اینها نشد. فکر می‌کنم خستگی یا دلسردی مسلمانان از رفتار غربی‌ها سبب شده تا واکنش‌شان بیشتر شود.
مسئله سوم اینکه در بسیاری از کشورها متحدان آمریکا سر کار نیستند یا نمی‌توانند مثل گذشته اعمال قدرت کنند، مردم چون امکان آزادی بیشتری دارند دست به تظاهرات وسیع تری می‌زنند. نکته آخر اینکه در این کشورها نیروهای امنیتی بیشتر با مردم همراه هستند تا با سفارت آمریکا. یکی از نگهبانان کنسولگری آمریکا در بنغازی وقتی از او علت عدم‌مقاومت در برابر حمله‌کنندگان پرسیده می‌شود می‌گوید پیامبر اسلام برایم از آمریکایی‌ها عزیز‌تر است.
- آمریکا برای آرام کردن افکار عمومی و فرونشاندن خشم این کشورها و مسلمانان چه کاری می‌تواند بکند؟
آمریکایی‌ها باید وارد عمل شوند. به این طریق که حداقل ساخت این فیلم‌ها را متوقف کنند البته آمریکایی‌ها و غربی‌ها همیشه می‌گویند قانون اساسی آنها اجازه نمی‌دهد که جلوی انتشار هر عقیده‌ای را بگیرند ولی نقض این موارد بسیار زیاد است. در قضیه جنگ جهانی با تروریسم دنیا شاهد این بود که در غرب محدودیت‌های زیادی صورت گرفت و تلفن‌های مردم شنود می‌شد، رفت‌وآمد خیلی‌ها تحت نظر قرار گرفت، عده‌ای را بدون محاکمه به زندان گوانتانامو برده و هنوز در آنجا نگه داشته می‌شوند.
در واقع خود غربی‌ها برای حفظ امنیت داخلی‌شان بخشی از این آزادی‌های فردی و عمومی را محدود کرده‌اند. در اروپا اکنون این محدودیت‌ها کم شده اما در آمریکا همچنان ادامه دارد. کاملا می‌شود یقین داشت که سازمان اف بی‌آی یا سازمان‌های 16 گانه داخلی و خارجی آمریکا از ساخت این فیلم خبر داشتند و می‌دانستند پخش این فیلم حتما واکنش شدیدی خواهد داشت. حالا انتظار نداشتند سفیرشان کشته شود یا مردم از دیوار سفارتخانه‌هایشان بالا بروند. فکر می‌کنم آمریکایی‌ها ناچار می‌شوند در این قضیه هم تجدید نظر کنند و اگر امنیت ملی را اولویت اصلی خود می‌دانند در آینده باید جلوی ساخت یا انتشار اینگونه فیلم‌ها را بگیرند.
