دکتر محمدرضا فاطمی، متخصص اکوبیولوژی دریا، دراین باره به همشهری گفت: آلودگی‌های نفتی ناشی از فعالیت‌های کشور آذربایجان تازگی ندارد و سال‌های سال است که این کشور باعث آلودگی خزر می‌شود. آنطور که این عضو هیأت دانشگاه می‌گوید:80درصد عملیات نفتی این کشور در منطقه دریایی خلیج باکو و در محدوده پایین‌دست شبه جزیره آبشرون متمرکز است به‌همین دلیل این منطقه آلوده‌ترین منطقه دریایی خزر است و از این منطقه سالانه هزاران تن نفت خام وارد خزر می‌شود.
وی افزود: جریان دریایی آلوده به نفت آذربایجان از سمت آستارا وارد ایران می‌شود، به همین دلیل آستارا در طول سواحل خزر یکی از آلوده‌ترین نقاط از لحاظ آب و رسوب است. در مواردی حجم این آلودگی به اندازه‌ای است که با عبور از آستارا تا انزلی هم پیش می‌آید و این بخش از آب‌های خزر را هم آلوده می‌کند.
فاطمی با اشاره به اینکه آن بخش از آلودگی‌های نفتی که به چشم دیده نمی‌شوند به مراتب از آلودگی‌های قابل مشاهده خطرناک ترند، گفت: با توجه به فعالیت‌های مستمر نفتی در آذربایجان، نشت نفت هم در دریا دائمی است و درنتیجه مواد «حلال نفت» در آب که به چشم دیده نمی‌شود پیوسته وارد آب‌های ایران می‌شود و سواحل ما را آلوده می‌کند.
باکو آلوده‌ترین منطقه خزر
این متخصص اکوبیولوژی خاطرنشان کرد: وقتی نفت خام وارد دریا می‌شود، تجزیه شده اما بخشی از نفت حلال است که قابل اندازه‌گیری است اما بخشی که حلال نیست در اثر هوازدگی رسوب می‌کند و روی بستردریا می‌نشیند، این روند آلودگی که منشأ آن فعالیت‌های نفتی کشور آذربایجان است از سال‌ها پیش آغاز شده و همچنان ادامه دارد.
فاطمی با تأکید براینکه آلوده‌ترین منطقه دریایی خزر خلیج باکوست، گفت: متأسفانه آلودگی‌های نفتی باکو نه‌تنها زیستبوم‌های دریایی منطقه باکو را نابود کرده که پیامدهای ناگوار آن دامنگیر آب‌های سرزمینی ایران هم شده است. وی افزود: اخیرا رئیس محیط‌زیست باکو با اشاره به اینکه فاضلاب‌های ایران وارد خزر می‌شود، گفته است؛ ایران عامل اصلی آلودگی خزر است. این درحالی است که آلودگی‌های ناشی از نشت نفت آذربایجان ده‌ها هزار برابر فاضلاب‌های ایران، خزر را آلوده می‌کند و این مسئله‌ای نیست که آذربایجان بتواند آن را انکار کند. فاطمی خاطرنشان کرد: تا زمانی که کشور آذربایجان، سیستم‌های لوله‌کشی و حفاری فرسوده و قدیمی خود را عوض نکند و ملزم به رعایت معیارهای زیست‌محیطی در عملیات اکتشاف و استخراج نفت نشود این وضعیت اسفبار ادامه خواهد یافت و خزر روزبه‌روز آلوده‌تر خواهد شد.
این متخصص اکوبیولوژی دریا درباره تبعات زیست‌محیطی آلودگی‌های نفتی خزر گفت: خوشبختانه خزر دریایی توفانی است به همین دلیل بخش عمده آلودگی‌های نفتی به‌تدریج اکسیده می‌شود و از بین می‌رود، در عین حال، این آلودگی‌ها باعث کاهش بازشدگی «تخم» و «لارو» ماهی می‌شوند و حدود 60درصد لاروها را از بین می‌برند که نتیجه آن کاهش جمعیت ماهی‌هاست.
خطر آلوده بودن ماهی‌های خزری
وی درباره سایر تبعات ناگوار زیست‌محیطی آلودگی‌های نفتی تصریح کرد: مواد نفتی به‌تدریج وارد رسوبات که محل زندگی «بنتزها» است می‌شوند. (بنتزها، نرم‌تنان کوچکی هستند که در دل رسوبات زندگی و از رسوبات تغذیه می‌کنند) و از آنجایی که 80درصد ماهی‌های خزر «کف زی خور» هستند با خوردن بنتزها آلودگی‌های نفتی وارد بدنشان می‌شود و در نهایت این آلودگی به چرخه غذایی انسان راه می‌یابد. فاطمی در ادامه یادآور شد: مواد نفتی وقتی تجزیه می‌شود مشتمل بر دو عنصر «وانادیم» و «کادنیوم» است، البته کروم هم دارد. در واقع این عناصر شاخص‌های آلودگی نفتی هستند که با اندازه‌گیری آنها می‌توان میزان آلودگی نفتی را مشخص کرد. با این توضیح که این عناصر حتی پس از تجزیه نفت هم باقی می‌مانند و ضمن کاهش لاروها، گوشت ماهی‌ها را آلوده می‌کنند که اثرات سوء آن با ورود به سبد غذایی، گریبانگیر مصرف‌کنندگان گوشت ماهی می‌شود. البته ممکن است که ماهی آلوده به نفت نباشد اما وجود عناصری چون وانادیم و کادنیوم در گوشت ماهی مشکل زا می‌شود.
دکتر بهروز دهزاد، متخصص اکولوژی اکوسیستم‌های آبی و دریایی هم با اشاره به اینکه فعالیت‌های نفتی غیراستاندارد دولت آذربایجان سال‌هاست آب‌های خزر را آلوده می‌کند، به همشهری گفت: نشت نفت و آلوده شدن خزر از سوی آذربایجان تازگی ندارد و از آنجایی که کنترلی روی این مسئله وجود ندارد سال‌هاست این کشور بی‌آنکه به معیارهای زیست‌محیطی پایبند باشد خزر را آلوده می‌کند. این در حالی است که نفتی که در آب‌های خزر پخش می‌شود شامل حداقل 400ماده شیمیایی و آلی است که برخی از این مواد به‌دلیل سبک بودن به محض جاری شدن در دریا به سطح آب می‌آیند و طی 10 تا 12 ساعت اولیه تبخیر می‌شوند اما بخشی از این مواد سنگین است و به عمق آب نفوذ می‌کنند. این عضو هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی افزود: درصورتی که مواد نفتی از دریا جمع‌آوری نشوند به مرور زمان سنگین شده و با ته‌نشین‌شدن در کف دریا تبدیل به گلوله‌های نفتی می‌شوند و با جریان آب به نوار ساحلی می‌آیند. این روندی است که سال‌هاست زیستبوم‌های دریایی خزر به‌ویژه زیستبوم‌های ساحلی در گیلان را تهدید می‌کند.
