آنها با تطابق DNA سلولهای باقیمانده در محل قتل با سلولهای خود قاتل موفق شدند تا جرم کالین پیچ فورک، نانوای انگلیسی اهل لستر را اثبات و وی را محکوم کنند. از آن پس این تکنیک به میزان وسیع توسط نیروی پلیس و مقامات قضایی کشورهای مختلف مورد استفاده قرار گرفت و مجرمین زیادی شناسایی شدند.
کمتر از 20 سال از آن زمان گذشته و حالا اعلام شده که مقامات دولت آمریکا تصمیم گرفته‌اند تا نمونه‌گیری از DNA تمامی مظنونانی که توسط مقامات فدرال این کشور بازداشت یا زندانی شده‌اند و همچنین همه مهاجران غیرقانونی به این کشور را انجام دهند. آنها قصد دارند نمونه‌گیری DNA را در مورد تمامی کسانی که توسط دولت فدرال دستگیر می‌شوند همانند اثر انگشت معمول کنند.
اگرچه برخی سازمانها از این قانون حمایت کرده‌اند، اما مدافعان آزادی‌های مدنی در آمریکا اجرای این قانون را ناقض حریم خصوصی مردم می‌دانند. علاوه بر این، آنها بر این باورند که انگشت‌نگاری با DNA بسیار مهم‌تر از یک اثر انگشت ساده است زیرا DNA هر شخص حاوی اطلاعات بسیار زیادی در مورد سابقه پزشکی و خانوادگی آن فرد و بستگانش است.
بنابراین، گردآوری نمونهها و نگهداری دائمی آنها می‌تواند آدم‌های فضول را برای جستجوی غیرقانونی این اطلاعات گرانبها وسوسه کند. این عمل همچنین مخالف هدفی است که کاشف تکنولوژی انگشت‌نگاری به کمک DNA یعنی، سرالک جفریز برای کاربرد اکتشافش در نظر گرفته بود.
به‌هرحال، استفاده از DNA برای تشخیص هویت، روز به روز کاربردهای بیشتری پیدا می‌کند. یادتان هست وقتی صدام دستگیر شد، گفتند که با استفاده از همین روش، مطمئن شده‌اند کسی که دستگیر شده، خود صدام است؟
DNA یا مخزن‌الاسرار
در داخل هسته تمامی سلولهای بدن ما یک کامپیوتر ریز و با هوش که بسیار قویتر از تمامی کامپیوترهای جهان است قرار دارد. این کامپیوتر ریز در واقع همان DNA یا ماده ژنتیکی ماست که تمامی اطلاعات مربوط به زندگی و عملکرد شما را برنامه‌ریزی و تنظیم می‌کند.
خصوصیت مهم DNA این است که ساختار ژنی آن در مورد هر فرد، خاص همان فرد است، یعنی همان طور که هر یک از افراد موجود در جهان اثر انگشت خاص خودشان را دارند، ترکیب ساختار ژنی DNA آنها هم اختصاصی و از بقیه متمایز است.
به همین دلیل در اواخر قرن بیستم یک متخصص معروف ژنتیک به نام دکتر الک جفریز به فکر افتاد تا قسمت‌هایی از DNA اشخاص مختلف را بررسی و با مطابقت دادن آنها با نمونه اصلی برای شناسایی افراد استفاده کند.
در این تکنیک که در واقع یک نوع انگشت‌نگاری به کمک DNA است، قسمت‌هایی از ساختار ژنتیکی DNA به ویژه آنها که بیش از همه بین انسانهای مختلف، متفاوت‌اند مورد مقایسه قرار می‌گیرند.
این نمونه ها بایستی به اندازه کافی بزرگ باشند تا امکان بررسی آنها و تطابق با نمونه اصلی تطابق بیشتر شود.
کارآگاهان چه می‌کنند؟
برای تشخیص هویت یا همان انگشت‌نگاری DNA، از یک طرف وجود DNA فرد مظنون و از طرف دیگر وجود نمونه‌هایی از خون، استخوان، مو و یا مقداری از ترشحات بدن در صحنه جرم لازم است.
متخصصین با استفاده از قطعات کوچکی از مواد ژنتیکی که به آنها «جستجوگر DNA » گفته می‌شود و نقش راهنما را دارند به دنبال «نشانگرها»ی خاص در یک نمونه DNA می‌گردند.
این جستجوگرها می‌توانند قسمت‌های خاص DNA که به آنها نشانگر گفته می‌شود را پیدا کرده و به عنوان مکمل به آن وصل شوند.
در ادامه، آنها قادرند تا یک طرح مشخص را برای هر فرد به وجود آورند. متخصصین، این طرح‌ها را با نمونه طرح DNA فرد مظنون مطابقت داده و در صورت تشابه، فرد مورد شک شناسایی می‌شود.
با توجه به اینکه ممکن است تشابه تنها یک نشانگر بین نمونه به دست آمده از صحنه جنایت و فرد مظنون اختصاصی نباشد و اشخاص زیادی نمونه آن را داشته باشند، متخصصین معمولاً چندین ناحیه نشانگر در دو نمونه DNA را با هم مقایسه می‌کنند.
اگر این دو نمونه در 4-5 ناحیه نشانگر به هم شبیه باشند، در آن صورت شانس تطابق آنها با یکدیگر بسیار بیشتر می‌شود. با این وجود، هنوز هم یک شانس بسیار اندکی وجود دارد که یک نفر دیگر هم همان طرح و نقشه DNA را در مورد یک سری از نشانگرهای خاص داشته باشد.
با در نظر گرفتن این موضوع، برخی مراجع قضایی انگشت‌نگاری DNA را با سایر شواهد موجود در صحنه جنایت می‌سنجند و بعد تصمیم می‌گیرند.
نوبل به خاطر کمک به پلیس
تکنیک انگشت‌نگاری ارائه شده توسط دکتر جفریز توجهات بسیاری را به خود جلب کرد و یک شهرت جهانی برایش به ارمغان آورد. این اکتشاف موجب شد تا نام دکتر جفریز بارها در لیست نامزدهای کسب جایزه نوبل قرار گیرد.
این تکنیک نخستین بار در سال 1987 برای شناسایی قاتل دو دختر مورد استفاده قرار گرفت و موفقیت آن موجب شد تا بسیاری از مراجع قضایی استفاده از آن را به عنوان جایگزین اثر انگشت معمولی مد نظر قرار دهند.
بد نیست بدانید دکتر جفریز با استفاده‌ای که در حال حاضر از کشفش می‌شود مخالف است. دولت انگلستان از سال 1995 تصمیم گرفت که یک بانک اطلاعاتی از DNA اشخاص متهم به جنایت تهیه کند.
بر اساس قوانین انگلستان، هر شخصی که بازداشت شود (چه محکوم شود چه آزاد شود) دارای یک پرونده DNA (اثر انگشت DNA) خواهد بود که اطلاعات آن در سابقه وی حفظ می‌شود.
بنابراین، دولت انگلستان توانایی دستیابی به اطلاعات خصوصی موجود در DNA مردم را خواهد داشت.
به جای آن، دکتر جفریز پیشنهاد کرده است که یک بانک اطلاعاتی از DNA مردم تشکیل شود و دسترسی به آن تنها از طریق یک سازمان سومی که مورد اعتماد همه بوده و قادر به حفظ اسرار خصوصی باشد میسر گردد.
حفاظت از حریم خصوصی
در حال حاضر، مهمترین اتهامی که به این تکنیک وارد می‌شود، امکان دستیابی سازمان انجام دهنده آن به حریم خصوصی است.
این مسأله مثل آن است که کسی امکان دسترسی به کامپیوتر شخصی شما را داشته باشد و به این ترتیب می‌تواند اطلاعات خصوصی شما را بررسی کند.
DNA هر فرد حاوی اطلاعات ارزشمندی درباره حساس بودن یک فرد و خانواده‌اش به بیماری‌های خاص، سابقه خانوادگی و نیز وجود برخی الگوهای رفتاری است که کاملاً خصوصی هستند و در صورت عدم مراقبت صحیح ممکن است مورد سوء استفاده قرار گیرند.
انگشت‌نگاری DNA چه کاربردهایی دارد؟
- شناسایی مظنونین بالقوه‌ای که ساختمان DNA آنها با شواهد باقیمانده در صحنه جرم (مثل مو، چند عدد سلول پوست یا ترشحات بدن) مطابقت داشته باشد.
- تبرئه افرادی که به اشتباه محکوم شده‌اند.
- شناسایی قربانیان ناشناس بلایای طبیعی نظیر سیل؛ زلزله یا آتش‌سوزی
- پیدا کردن والدین گمشده و سایر ارتباطات خانوادگی
- شناسایی گونه‌های حیوانی در معرض خطر انقراض یا حفاظت شده برای کمک به حفظ حیات وحش. با معمولتر شدن استفاده از این تکنولوژی حتی می‌تواند شکارچیان غیر قانونی را هم تعقیب کرد.
- شناسایی باکتریها و سایر ارگانیزم‌هایی که قادرند آب، هوا، خاک و یا غذا را آلوده کنند.
- استفاده در برنامه‌های پیوند اعضا
- تعیین شجره‌نامه برخی گونه‌های گیاهی یا دامی
- تأیید اعتبار برخی از مواد مصرفی گران‌قیمت مثل خاویار
تکنیک‌هایی که در انگشت‌نگاری استفاده می‌شوند
روش RFLP: در این روش طول‌های متغیری از قطعات DNA توسط آنزیم‌هایی به نام آندونوکلئاز به دست می‌آیند. این آنزیم قادر است DNA را طبق یک نقشه خاصی ببرد.
این روش در گذشته بسیار مورد استفاده قرار می‌گرفت ولی با توجه به آنکه انجام آن به مقدار زیادی از DNA احتیاج دارد و با در نظر گرفتن این موضوع که بسیاری از نمونهها در صحنه جرم ممکن است توسط عوامل محیطی مثل آلودگی‌‌ها تخریب شوند، کم‌کم جای خود را به روش‌های جدیدتر داد.
واکنش زنجیره پلی‌مراز (PCR): این تکنیک قادر است میلیون‌ها کپی دقیق DNA از یک نمونه بیولوژیک کوچک تولید کند. یک مزیت مهم این تکنولوژی آن است که نیاز به مقدار کمی DNA از نمونه‌های بیولوژیک دارد به طوری که شاید حتی وجود چند عدد سلول پوستی هم کافی باشد. نکته مهم در این روش، مراقبت دقیق به منظور جلوگیری از آلودگی نمونه DNA با سایر مواد بیولوژیک در خلال جمع‌آوری نمونه و حفظ دقیق نمونه است.
روش STR: این روش نواحی خاصی از DNA را بررسی می‌کند. در ادامه، تغییرات موجود در این نواحی خاص برای افتراق آن از یک طرح DNA دیگر مورد استفاده قرار می‌گیرند.
در حال حاضر پلیس فدرال آمریکا از یک ست استاندارد که 13 ناحیه خاص DNA را بررسی می‌کند برای شناسایی مجرمین استفاده می‌کند. به کمک این ست، شانس آنکه 2 نفر از نظر هر 13 ناحیه خاص در طرح DNA مشابه هم باشند به یک در میلیارد می‌رسد.
تجزیه تحلیل DNA میتوکندری: میتوکندری قسمتی از سلول است که دارای ماده ژنتیکی اندکی بوده و نقش بسیار مهمی در سوخت و ساز سلول دارد. استفاده از این روش متخصصین را قادر ساخته تا نمونه‌های بیولوژیک قدیمی مثل مو، استخوان و دندان را که ماده هسته‌ای سلولی کمی دارند و به‌کمک روش‌های STR و RFLP قابل بررسی نیستند را تجزیه و تحلیل کنند.
به این صورت می‌توان مسائلی که شاید برای قرن‌ها حل نشده باقی مانده‌اند را بررسی کرد. یک موضوع جالب دیگر در مورد میتوکندری آن است که DNA آنها تنها از طریق مادر (و نه پدر) منتقل می‌شود بنابراین می تواند در مورد بررسی مسایل مربوط به خویشاوندی و یا پیدا کردن یک فرد گمشده مورد استفاده قرار گیرد.
آنالیز کروموزم Y: این کروموزم خاص مردان است و مستقیماً از پدر به پسر می‌رود. بنابراین، تجزیه و تحلیل مارکرهای ژنتیکی آن برای بررسی برخی ارتباطات خویشاوندی ارزشمند است.
معماهای حل شده با استفاده از انگشت‌نگاری DNA
در سال 1992، بررسی شواهد DNA به دست آمده از قبر یک پزشک آلمانی به نام ولفگانگ گرهارد که در برزیل دفن شده بود نشان داد که او در واقع همان دکتر جوزف منگل پزشک معروف نازی‌هاست که تا مدتها پس از اتمام جنگ جهانی دوم به عنوان جنایتکار جنگی شدیداً تحت تعقیب بود.
در سال 1995 کوهنوردان پرویی توانستند مومیایی یخ زده آیس‌میدن پرویی را پیدا کنند. آیس میدن پرویی یک دختر 14-12 ساله‌ای بود که در حدود 500 سال قبل توسط قدیسین اینکا برای خشنودی خدایانشان قربانی شد. تجزیه و تحلیل DNA آیس‌میدن به پژوهشگران این شانس را داد تا بتوانند منشا ژنتیکی وی را پیدا کنند.
آنها معتقدند که با بررسی DNA میتوکندری یکی از بافت‌های آیس‌میدن قادر خواهند بود تا رد پای مادری‌اش را دنبال کرده و برخی از اقوام گذشته و آینده وی را که می‌توانند از نظر تاریخی اهمیت زیادی داشته باشند را بشناسند.
در سال 2000، دانشمندان اروپایی تصمیم گرفتند تا یکی از بزرگترین معماهای تاریخ اروپا را حل کنند. در آن زمان بسیاری از سلطنت‌طلبان فرانسه معتقد بودند که لوئی هفدهم، پسر لویی شانزدهم و ملکه ماری آنتوانت که گفته می‌شد در سال 1795 در زندان درگذشته، در واقع نمرده و از زندان انقلابیون فرانسه فرار کرده است.
در اوایل سال 2000 دانشمندان DNA قسمتی از باقیمانده بدن شاه متوفا را با نمونه‌هایی از افراد خاندان سلطنتی فرانسه و از جمله با نمونه DNA به دست آمده از موی سر مادرش، ملکه ماری آنتوانت مقایسه و هویت وی را تأیید کردند.
در سال 2002، آزمایش DNA توانست دوگلاس اوکانر را که در سال 1986 به اشتباه محکوم شده بود را پس از 16 سال زندان تبرئه کند. وی صد و چهارهمین نفری بود که پس از محکومیت با استفاده از آزمایش DNA تبرئه شد.
