چرا راه‌اندازی مرکز مبادلات ارزی تا‌کنون نتوانسته است شکاف نرخ ارز در بازار آزاد و رسمی را کاهش دهد؟ اختلاف بین فعالان بخش خصوصی با بانک مرکزی مبنی بر نحوه تسویه بدهی‌های ارزی چه فرجامی پیدا خواهد کرد و آیا تجربه بازپرداخت بدهی‌های ارزی با ارز ارزان‌تر تکرار خواهد شد؟ در‌این‌باره با دکتر احمد حاتمی یزد از کارشناسان پولی و ارزی گفت‌وگو کرده‌ایم.
- وعده تک نرخی شدن ارز در کوتاه‌مدت تا چه میزان شدنی است؟
به‌نظرم برخی اظهارنظرها مبنی بر اقدام برای تک نرخی شدن ارز در کوتاه‌مدت بیشتر جنبه تبلیغاتی با هدف کاهش جو روانی حاکم بر بازار دارد. اظهارنظرها برای کاهش شرایط روانی بازار ارز تأثیرات کوتاه‌مدت دارد اما در بلندمدت این وعده‌ها و شعارها محقق نخواهد شد و تکرار روش‌های تبلیغاتی و وعده‌ها باعث از دست رفتن اعتماد مردم نسبت به تصمیم‌سازان و سیاستگذاران اقتصادی خواهد شد و در ادامه اثرات کوتاه‌مدت این روش‌ها هم از بین خواهد رفت.
- اما اصرار مسئولان مبنی بر تک‌نرخی‌شدن ارز بیشتر متکی به کارآمدی مرکز مبادلات ارزی و کاهش شکاف نرخ ارز است. چرا با گذشت بیش از یک‌ماه هنوز شکاف نرخ ارز در بازار آزاد و رسمی مبادله‌ای کاهش نیافته است؟
همان ابتدای راه‌اندازی مرکز یادشده اعلام کردن کاهش شکاف نرخ ارز امکان پذیر نیست به این دلیل که مرکز یادشده نرخ ارز را تعیین و اختصاص ارز را تسهیل می‌کند اما مشکل در انتقال ارز به بانک‌های طرف قرارداد خارجی است و متقاضیان ارزی راهی برای انتقال ارز مبادله‌ای به‌حساب مشتریان خارجی‌شان ندارند. باید قبول کرد که مشکل نظام بانکی کشور نداشتن ارز کافی نیست بلکه مشکل تنگناهای ناشی از نقل و انتقال ارز است.
- بانک مرکزی در بخشنامه‌ای اعلام کرده بدهکاران ارزی باید بدهی‌شان را با نرخ مبادله‌ای پرداخت کنند اما بسیاری از فعالان اقتصادی با اشاره به نوسان شدید ارز می‌گویند توان بازپرداخت ندارند و این بخشنامه ضد‌تولید و ظالمانه است.
اینکه برخی می‌گویند این بخشنامه ظالمانه است، من شک دارم. درصورتی می‌توان ادعا کرد ظالمانه است که تولیدکنندگان و بازرگانان حاضر شوند کالاهای تولیدی یا وارداتی خود را با نرخ ارز خریداری شده عرضه کنند درحالی‌که در عمل آنها محصولات نهایی را با نرخ ارز آزاد محاسبه و عرضه می‌کنند. حتی اگر بدهکار ارزی، تسهیلات برای خط تولید یا احداث واحد تولیدی گرفته باشد، طبیعی است که ارزش آن هم امروز بر مبنای نرخ فعلی ارز محاسبه خواهد شد و ارزش سرمایه‌گذاری آن متناسب با نوسان نرخ ارز تغییر کرده است. آیا آنها حاضرند ماشین آلات خریداری شده با نرخ ارز دوسال پیش را با همان نرخ قیمت‌گذاری کنند یا قیمت کالاهای خود را افزایش ندهند؟
- این اختلاف نظر پیش از این در دهه 70یا 80 هم تکرار شده بود. سرانجام چه خواهد شد؟
همین بحث‌ها در زمان ریاست مرحوم دکتر نوربخش بر بانک مرکزی مطرح شد و تولیدکنندگان دولتی و خصوصی و بازاری‌ها به قدری به دولت فشار آوردند تا دولت وقت کوتاه آمد و بدهی‌های ارزی با نرخ ارز ارزان‌تری به‌صورت ارزی یا ریالی تسویه شد. الان هم بانک مرکزی به لحاظ قانونی حق دارد مطالباتش را پس بگیرد اما تردید نکنید بخش‌های اقتصادی دولتی، خصوصی و نهادهای اقتصادی عمومی به قدری فشار می‌آورند که بانک مرکزی کوتاه بیاید و این بانک مرکزی تاب مقاومت در برابر فشارهای سه گانه را نخواهد داشت.
