وی دبیر طرح‌های موضوعی، موضعی طرح جامع شهر تهران است. تلاش او برای طراحی شهر بم پس از زلزله بسیار مورد توجه بوده و نمونه خوبی از بازسازی و اجرای الگوهای جدید شهری در ایران است. این متن، گفت‌وگوی ما با دکتر بهزادفر در مورد بزرگراه امام‌علی است؛ بزرگراهی که وی آن‌را نوعی بلوغ در بزرگراه‌سازی شهری کشور می‌داند. او این بزرگراه را نمونه‌ای کامل از هویت جدید برای تهران امروزی برمی‌شمارد و توجه به اتصال طولی و عرضی در این بزرگراه برایش جلوه‌ای گویا از اقدامی قابل شهرداری است. در ادامه گفت‌وگو با وی را می‌خوانید.
- شما بارها گفته‌اید که هویت تهران به البرز وابسته است، بزرگراه امام‌علی را هم شاخص مناسبی برای آن دانسته‌اید. منظورتان دقیقا چیست؟
تهران دارای هویت و ویژگی‌هایی است که می‌تواند ابعاد تاریخی داشته باشد، مثل هویت تهرانی که متعلق به اوایل دوره قاجار است. اما هویت تهران امروز دیگر آن مرکز تاریخی محدوده تهران نیست؛ حتی دیگر بخش‌هایی مانند تجریش یا محدوده‌های دیگر، مرکز تهران تلقی نمی‌شود بلکه کل محور تجریش تا شهرری به‌عنوان مرکز تهران قلمداد می‌شود. کسی نمی‌تواند بگوید که تهران امروز تهرانی است که دیگر شهرری یا تجریش در آن وجود ندارد. تهران امروز تهرانی است که شامل سه حوزه تهران قدیم، شهرری قدیم و تجریش قدیم است. مرکز تهران امروز یک مسیر طولانی است که از کوه‌های البرز در شمال شروع شده و به دشت ورامین می‌رسد.
- تنها این بزرگراه می‌تواند بیانگر این ویژگی باشد؟
ما از دیدگاه ساختاری در تهران خیابانی به نام ولیعصر داریم که تجریش را به راه‌آهن متصل می‌کند. از طرفی چند خیابان دیگر نیز به‌صورت منقطع این بخش‌ها را به هم وصل می‌کند. اما بزرگراه امام‌علی بزرگراهی است که با 35کیلومتر طول، شمال و جنوب تهران را به هم متصل می‌کند. این اتصال به‌گونه‌ای است که این بزرگراه از دارآباد در شمال تهران شروع می‌شود و در جنوب پس از عبور از شهرری به بارگاه حضرت امام وصل می‌شود. این را درنظر بگیریم که شهر تهران از شمیران شروع شده و تا شهر آفتاب در جنوب ادامه می‌یابد. بزرگراه امام‌علی، بزرگراهی است که می‌تواند نقش ساختاری را برای تهران جدید ایفا کند. از این نظر این بزرگراه به‌عنوان عنصر ساختاری در شهر تهران تعیین‌کننده است. در واقع بزرگراه امام‌علی عنصر ساختاری تهران امروز است.
- ساخت بزرگراه امام‌علی به لحاظ فنی چگونه است؟ آیا می‌توان کیفیت آن‌را مناسب ارزیابی کرد؟
موضوعی که بسیار دارای اهمیت است آن است که شهرداری تهران در ساخت بزرگراه امام‌علی به آینده کیفیت محیطی پیرامون این بزرگراه توجهی ویژه کرده است. شهرداری تهران فقط یک پروژه فنی به نام بزرگراه امام‌علی را در دست ساخت ندارد بلکه مسیر امام‌علی را به‌عنوان یک مسیر یادمانی و دارای سه حوزه دردست احداث دارد؛ حوزه ولادت، حوزه ولایت و در آخر نیز حوزه شهادت. برای این سه حوزه مجموعه‌ای از یادمان‌های شهری نیز پیش‌بینی شده است که پیوستگی طولی مسیر بزرگراه را شکل می‌دهد. همچنین اقدام شهرداری تهران در عرض بزرگراه امام علی قابل توجه است. در دو طرف پیرامونی بزرگراه نیز شهرداری مطالعات گسترده‌ای در دست انجام دارد تا اتفاق ناخوشایندی که هنگام ساخت بزرگراه نواب در دو دهه پیش رخ داد، دوباره تکرار نشود.
- کمی بیشتر در مورد این سه حوزه که گفتید توضیح دهید.
برای سه حوزه بزرگراه امام‌علی که شامل حوزه ولادت، حوزه ولایت و حوزه شهادت است، عناصری در طول مسیر برای هر کدام از این مفاهیم پیش‌بینی شده است. در حوزه ولادت که در ابتدای بزرگراه امام‌علی در شمال مورد توجه قرار خواهد گرفت، ساخت یادمان کعبه است. در پایین دست نیز حوزه ولایت است که با ساخت پیاده‌راه و اتصال دو طرف بزرگراه یادمان واقعه غدیر نصب می‌شود که بیانگر ولایت امام اول شیعیان است. در قسمت شهادت نیز که در بخش جنوبی بزرگراه بر آن تأکید می‌شود، عناصری به‌صورت نمایه یادبود قرار می‌گیرد. این سه عنصر رابطه طولی بزرگراه امام علی را با هم برقرار می‌کنند.
- ساخت هر بزرگراه این بیم را به‌وجود می‌آورد که بافت اجتماعی حاشیه بزرگراه دچار خلل شود. در این بزرگراه وضعیت چگونه است؟
در دو طرف بزرگراه و ارتباط عرضی بزرگراه اتفاق دیگری شکل می‌گیرد. انفکاک دو طرف بزرگراه به وسیله هم‌پیوندی محلات از طریق پل‌های عابر پیاده و حفظ نماهای یکسان دو طرف و جلوگیری از ارتفاع بی‌مورد ساختمان‌ها اتصال عرضی بزرگراه ایجاد می‌شود. اگر این اتصال عرضی برقرار شود، مشکلاتی که در بزرگراه نواب به‌وجود آمده دوباره رخ نخواهد داد. مضاف بر آن مسیر انتخاب شده برای بزرگراه امام علی یک مسیر مستقیم نیست که همه جا و بافت مسکونی ارزشمند و غیرارزشمند را خراش دهد. در طراحی این مسیر سعی شده که مسیر به‌گونه‌ای طراحی شود که با کش‌وقوس‌های مختلف کمترین تخریب در بافت‌های خالص ایجاد کند. این اتفاق تا جایی است که می‌توان گفت هیچ بخش از این بزرگراه در مسیر حرکتش هیچ بافت ارزشمندی را تخریب نکرده است. بزرگراه امام‌علی به بناهای ارزشمند موجود در پیرامون خود احترام گذاشته است. درحالی‌که در نواب یک مسیر مستقیم حرکت کرده و مهم نبوده که کدام بخش و چه بافتی پیش رویش است. همه را به‌صورت یکسان خراب کرده و به پیش رفته است. هر جا هم که به تقاطع‌ها می‌رسید، مسیرش را ادامه می‌داد. این در حالی است که بزرگراه امام‌علی از این الگوی اشتباه پیروی نکرده است. همچنین این بزرگراه با تأکید بر بازسازی در دو طرف بزرگراه و نماسازی‌های مناسب سعی در هماهنگی بیشتر خود با محیط پیرامونی دارد.
- و سخن آخر...
به تعبیر ساده می‌توان گفت که بزرگراه امام‌علی درواقع نوعی رسیدن به بلوغ در ساخت بزرگراه‌های داخل شهر در کشور است. شهرداری تهران با طراحی و ساخت بزرگراه امام علی پس از چندین سال، نشان داده که از تجربه‌های اشتباهی مانند بزرگراه نواب درس گرفته است و همچنین تلاش می‌کند تا با ایجاد منومان‌های جدید طول یک بزرگراه را به هم متصل نگه‌داشته و از طرفی در عرض و حاشیه‌های پیرامونی نیز با توجه به بافت مسکونی و اجتماعی به ساکنان دوطرف بزرگراه احترام بگذارد.
