روزبه‌روز بر تعداد شهرهایی که آلاینده‌های هوا در آنها به حد ناسالم و اضطراری می‌رسد افزوده می‌شود. انباشت ذرات معلق کمتر از 2/5 میکرون در کلانشهر‌ها، سلامت همه ساکنان، به‌خصوص کودکان و کهنسالان را به خطر انداخته است و برای رفع این مشکل جز جنجال‌های رسانه‌ای برای یافتن مقصر و درنهایت تعطیلی چندروزه این شهر‌ها کار جدی و مؤثری صورت نگرفته است. مطالعات سازمان جهانی بهداشت نشان داده است که افزایش آلاینده‌هایی مانند ذرات معلق باعث افزایش سه‌درصدی حملات آسمی، افزایش دو تا 2/5درصدی مشکلات تنفسی و افزایش یک‌درصدی حملات قلبی در بین افراد با سابقه بیماری‌های قلبی و عروقی می‌شود.
دکتر منصور بهرامی، عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهیدبهشتی در گفت‌وگو با همشهری در مورد تأثیر آلودگی هوا بر کودکان می‌گوید: آلودگی هوا بدون شک بر سلامتی افراد، به‌خصوص کودکان تأثیر مخربی دارد چون مصرف هوا نسبت به وزن و سطح بدن در کودکان بالاتر است و همچنین بدن آنها در سن رشد است. بنابراین اثر زیانبار آلودگی هوا روی کودکان قطعی‌تر است.
وی با اشاره به اینکه آلودگی هوا در دوران جنینی بر کودکان اثر مخربی می‌گذارد، می‌گوید: مسمومیت‌های ناشی از آلودگی هوا می‌تواند علاوه بر اختلال در رشد جنین به‌صورت بالقوه ناهنجاری‌های جنینی و عقب‌ماندگی ایجاد کند. هر نوع آلودگی مانند سرب، مونوکسیدکربن، کمبود اکسیژن و... تأثیرات متفاوتی بر رشد جنین می‌گذارند. پس از تولد نیز آلودگی‌های هوا عوارض بسیار زیادی، به‌خصوص در مجاری تنفسی ایجاد می‌کند. این نوع آلودگی‌ها عوارض و بیماری‌هایی چون سرفه و آلرژی‌های تنفسی، سینوزیت، پلیپ بینی، بزرگ شدن لوزه سوم و بیماری‌های بافت ریه را در کودکان ایجاد می‌کند و علاوه بر دستگاه تنفسی بر سیستم عصبی و مغز اثرات مهمی می‌گذارد. در کودکان رفتارهای عصبی، کم‌حوصلگی، بی‌توجهی و کم‌تحملی از عوارض زندگی در هوای آلوده است. وقتی عامل مسمومیت سرب باشد، به‌صورت مزمن باعث کم‌خونی و اختلالات رفتاری و عصبی می‌شود. این عوامل منجر به تأخیر در یادگیری می‌شود. آلودگی هوا بر همه ارگان‌های بدن تأثیر مخرب دارد ولی اگر سیستم عصبی و دستگاه تنفسی هر انسانی آسیب ببیند، همه اعضای دیگر را نیز درگیر کرده و کار آنها را مختل می‌کند.
ماندن در خانه؛ فرار یا راه‌حل
وقتی شهر با لحافی از آلاینده‌ها پوشانده شده باشد شاید فرق چندانی بین ماندن در خانه و رفتن به بیرون نباشد. دکتر منصور بهرامی دراین‌باره می‌گوید: فرق ماندن در منزل یا رفتن به بیرون در تفاوت ضریب آلودگی است. بیرون از منزل افراد علاوه بر اینکه به‌دلیل تحرک بیشتر اکسیژن بیشتری مصرف می‌کنند، در معرض مستقیم منبع آلودگی‌ها نیز هستند ولی هستند خانه‌هایی که آلودگی در آنها کم نیست.
البته وی تأکید می‌کند که درون خانه‌هایی که پدر خانواده سیگار می‌کشد، وسایل گرم‌کننده نامناسب استفاده می‌شود، گردگیری مرتب و درست صورت نمی‌گیرد، موادشیمیایی مثل شوینده‌ها، وایتکس، حشره‌کش، خوشبو‌کننده‌ها بیش از اندازه استفاده می‌شود و... نیز افراد خانواده هوای آلوده تنفس می‌کنند. در خانه‌های مدرن امروزی که دیوارهای آشپزخانه برداشته شده یا در خانه‌های کوچک با اتاق‌های تنگ و تاریک و کم‌ظرفیت، هوای مورد استفاده می‌تواند آلوده باشد.
دکترمحمد‌رضا مسجدی، فوق تخصص ریه و دستگاه تنفسی با اشاره به اینکه آلودگی هوا بزرگ و کوچک سرش نمی‌شود، می‌گوید: آلودگی هوا همه را به یک اندازه درگیر می‌کند ولی افرادی که بیماری قلبی و تنفسی دارند بیشتر درمعرض خطر هستند. به‌طورکلی توصیه می‌شود افرادی که بیماری خاصی دارند یا کودک و یا کهنسال هستند از تردد بی‌دلیل، به‌خصوص در میادین و خیابان‌های شلوغ و مرکز شهر خودداری کنند و تا جایی که می‌توانند در مکان‌های مسقف باشند؛ صرفا به این دلیل که راه دیگری برای جلوگیری از تنفس هوای آلوده وجود ندارد.
وی در مورد ماسک‌هایی که در بازار فروخته می‌شود، می‌گوید: ماسک‌های مخصوص نه به‌راحتی در دسترس همگان قرار دارد و نه خیلی مؤثر است، بنابراین بهترین راه این است که افراد از محل خطر دور باشند. اگر در اداره هم کار می‌کنید بهتر است از تردد در بیرون محل کار خودداری کنید تا شرایط هوای ناسالم سپری شود. بودن در فضای بسته به‌صورت نسبی بهتر از تردد درفضای بیرون از منزل است.
چه کنیم؟
آلاینده‌های موجود در هوا، مثل اکسیدهای ازت، دی اکسید کربن، مونوکسیدکربن و به‌طور کلی گازهای مخرب، هرکدام به‌گونه‌ای بر هریک از اعضای بدن تأثیر می‌گذارند و باعث اختلال در عملکرد مطلوب دستگاه‌های مختلف بدن می‌شوند. درچنین شرایطی، باید قدرت دفاعی بدن در مقابل بیماری‌ها را افزایش داد. ورزش و تغذیه مناسب سیستم دفاعی بدن را تقویت می‌کند. دکتر منصور بهرامی متخصص بیماری‌های کودکان می‌گوید: مغز انسان به اکسیژن احتیاج دارد. هرکدام از ما اگر شانس استفاده از هوای سالم را داشته باشیم، روحیه، طرز تفکر و خلق‌وخوی بهتری خواهیم داشت. بنابراین اگر می‌گویند ورزش کنید تا روحیه‌تان بهتر شود منظور ورزش کردن در شرایطی است که اکسیژن کافی وجود دارد. اگر در هوای آلوده ورزش کنید بیشتر تنفس خواهید کرد و میزان بیشتری از آلاینده‌ها وارد ریه و بدنتان خواهد شد؛ درنتیجه آسیب بیشتری خواهید دید. در موقع زمستان که هوا وارونه می‌شود ورزش در ساعات اولیه مضر است؛ به‌دلیل اینکه آلاینده‌ها در این ساعات به اندازه متوسط قد آدم‌ها در سطح زمین قرار دارد. با تابش خورشید تا اواسط روز، این آلاینده‌ها کمی بالا رفته و هوا به‌صورت نسبی بهتر می‌شود. بنابراین ساعات 11تا سه بعد از ظهر به‌صورت نسبی زمان بهتری برای ورزش کردن است.وی می‌گوید: خوردن روزی یک لیوان شیر برای همه لازم است ولی در این روزها میزان شیر مصرفی را بیشتر کنید. خوردن سبزیجات در این ایام برای کودکان بیشتر توصیه می‌شود.
اما دکتر مسجدی با وجود مفیدبودن خوردن خوراکی‌‌های متنوع، معتقد است: کار فوق‌العاده دیگری نمی‌توان انجام داد. اینکه بگوییم شیر از تاثیر هوای ناپاک جلوگیری می‌کند، اشتباه است. شیرخوردن بدن افراد را قوی‌تر می‌کند ولی منجر به از بین رفتن عوارض آلودگی هوا به‌صورت مستقیم نمی‌شود. رعایت همه مسائل بهداشتی در این روزها خوب است ولی مهم‌ترین و مؤثرترین نکته کم‌کردن تماس با هوای آلوده است.کل زمستان و چند روزی از پاییز را در پیش داریم. منابع آلاینده هوا ، نه طی روزهای در پیش‌رو کاهش خواهند یافت و نه چشم‌اندازی برای کنترل و کاهش آنها در سال‌های آینده وجود دارد. پس بهتر است آنچنان که دکتر منصور بهرامی می‌گوید همانطور که وقتی جایی آتش می‌گیرد همه فرار می‌کنند، وقتی هم که نقطه‌ای از شهر بسیار آلوده است و کارمان ضروری نیست به آن نقطه نرویم.
