زیرا وزیر بهداشت در گفت‌وگو با خبرنگار ما گفت: قرار بود این آئین‌نامه اجرایی با همکاری وزارت بهداشت و شرکت دخانیات تدوین شود، اما چون ما و آنها هر کدام از دو دید مختلف به این موضوع نگاه می‌کنیم، تاکنون نتوانسته‌ایم به تفاهم برسیم. به هر حال تلاشمان این است که تا پایان امسال آئین‌نامه اجرایی قانون جامع کنترل دخانیات تدوین شود.
شما در اشتباه هستید اگر فکر می‌کنید تنها کارخانه‌ها و خودروها هستند که سایه دود گرفته آسمان را هر روز بر سر شهر سنگین‌تر می‌کنند و ریه‌های ساکنانش را انباشته‌تر از دود و غبار؛ چه، این روزها مواد دخانی هم بیشتر از پیش، شانه به شانه تکنولوژی جدید به صف کارزار با ریه‌های تشنه هوای پاک آمده‌اند.
با آن که از سال 76 عرضه و مصرف دخانیات در اماکن عمومی ممنوع شده است و به تازگی هم در نهادهای دولتی، اما این منع قانونی تاکنون در چارچوب مشخصی اعمال نشده و برخورد با متخلفان آن نیز همیشه سپری کردن مراحل طولانی را طلب می‌کرده است.
به همین دلیل به تازگی کار مبارزه با مصرف مواد دخانی به تصویب قانون جامع کشیده شده که قرار است به زودی در کشور اجرا شود. با اجرای قانون جامع کنترل دخانیات در آینده‌ای بسیار نزدیک، همه جزییات در زمینه عرضه و استعمال مواد دخانی دارای چارچوبی منظم می‌شود و برخورد قانونی با متخلفان نیز نیازمند سپری کردن فرآیندی کوتاه‌تر و ساده‌تر.
این قانون مهر ماه امسال در مجلس شورای اسلامی به تصویب رسید و به ستاد اجرایی آن که متشکل از وزیر بهداشت به عنوان رئیس، نمایندگانی از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، آموزش و پرورش، وزارت بازرگانی، فرماندهی نیروی انتظامی، صدا و سیما و کمیسیون بهداشت و درمان مجلس بود، 3 ماه فرصت داده شد تا آئین‌نامه اجرایی قانون را تدوین کنند.
اما اکنون با گذشت 4 ماه از زمان تصویب این قانون، همچنان خبری از سوی منابع دولتی مبنی بر تدوین آئین‌نامه اجرایی به گوش نمی‌رسد.
قانون جامع کنترل دخانیات که با هدف برنامه ریزی برای مبارزه با مصرف مواد دخانی و حفظ سلامت عمومی به تصویب رسیده است، به مسائل مختلفی چون تولید، توزیع، عرضه، تبلیغات و مالیات این مواد و نیز آموزش و پیشگیری از استعمال آن به همراه فرهنگسازی مناسب اشاره دارد.
براساس این قانون، تک فروشی سیگار، استعمال آن در اماکن عمومی، فروش مواد دخانی به افراد زیر 18 سال و هرگونه تبلیغ این مواد به شکل مستقیم و غیرمستقیم ممنوع است و برای عرضه‌کنندگان غیرمجاز آن جرائمی از 5 هزار تا 5 میلیون تومان در نظر گرفته شده است.
قانون جامع را شاید بتوان مکملی دانست برای مصوبه هیأت وزیران مبنی بر ممنوعیت عرضه و استعمال مواد دخانی در اماکن عمومی که در سال 76 به تصویب رسید. هر چند نقش پیوستن ایران به معاهده جهانی کنترل دخانیات را نیز نمی‌توان در این میان نادیده گرفت؛ کشور ما بهمن ماه سال گذشته، یعنی درست یک سال پیش، این معاهده موسوم به FCTC را به طور رسمی امضا کرد.
بر اساس معاهده جهانی کنترل دخانیات، چاپ هشدارهای بهداشتی بر روی پاکت‌های سیگار به زبان رسمی هر کشور الزامی است و این هشدارها باید ماهانه تغییر کند. اما متأسفانه این موضوع در کشور ما نادیده گرفته شده و در نتیجه هشدارها در مورد مصرف سیگار بسیار معدود و یکنواخت است.
همچنین ممنوعیت تبلیغات مستقیم مثل چاپ پوستر و پخش آگهی از رسانه‌ها و غیرمستقیم مانند نوشته‌های روی پیراهن‌ها و ساک‌ها یا رفتار هنرپیشگان در فیلم‌ها یکی دیگر از مواردی است که در معاهده بر آن تأکید شده است؛ گرچه مورد اول در کشور ما وجود ندارد، اما تبلیغ نوع دوم کم و بیش به چشم می‌آید.
خدیجه محصلی، کارشناس مسئول دبیرخانه کشوری کنترل دخانیات با بیان این که کشورهای عضو معاهده نسبت به کنترل و کاهش مصرف دخانیات و ارائه راهکارهایی در این زمینه متعهد شده‌اند، می‌گوید: قانون جامع کنترل دخانیات در کشور ما نیز به تبعیت از این معاهده تدوین شده و مفاد آن مطابق با الزامات مورد اشاره در معاهده است.
هر فرآورده‌ای که تمام یا بخشی از ماده خام آن از برگ توتون تا تنباکو تهیه شده باشد، به هر شکلی که استفاده شود، چه در قالب سیگار، قلیان و پیپ یا اشکال جدیدی که در استان‌های حاشیه‌ای کشور معمول است، در تعریف دخانیات یا مواد مخدر قانونی- در مقابل مواد مخدر غیرقانونی مثل تریاک و حشیش- قرار می‌گیرد.
هم اکنون حدود 10 میلیون نفر از افراد بالای 15 سال و 2 میلیون نوجوان 13 تا 15 سال در کشور از مواد دخانی استفاده می‌کنند.
87 درصد مرگ و میرهای ناشی از سرطان ریه و 84 درصد از بیماری‌های انسدادی ریه ناشی از استعمال دخانیات است و همچنین دلیل 30 درصد از مرگ و میرهای ناشی از سرطان، 75 درصد بیماری‌های ریوی و بیش از 50 درصد بیماری‌های قلبی و عروقی به استعمال دخانیات مربوط می‌شود.
به اعتقاد دکتر هومن شریفی، معاون علمی پژوهشی جمعیت مبارزه با استعمال دخانیات، گرایش به مصرف مواد مخدر غیرقانونی مهمترین عارضه استفاده از دخانیات است. او می‌گوید: میزان وابستگی انسان به سیگار و مواد مخدر، سیر صعودی دارد که از آن به عنوان افزایش مستمر نیاز به مواد اعتیاد‌آور نام می‌برند.
پس از آن که فرد سیگار می‌کشد، ماده‌ای به نام «دوپامین» از مغزش آزاد می‌شود که اگر میزان آن را عدد یک فرض کنیم، هنگامی که فرد بر تعداد سیگارهایش می‌افزاید، عدد یک دیگر او را راضی نمی‌کند و برای تأمین نیازهایش مجبور است به عددهای بالاتر برسد؛ تا آنجا که در بسیاری موارد، سیگار هم ارضایش نمی‌کند و در نتیجه به مصرف مواد مخدری که «دوپامین» بیشتری از مغزش آزاد می‌کند مثل هروئین و حتی کراک روی می‌آورد تا به عدد اوج اعتیاد برسد.
بنابراین یکی از دلایل اینکه برخی افراد از کشیدن سیگار به مصرف مواد مخدر روی نمی‌آورند، دسترسی نداشتن به مواد مخدر است. زیرا بیشتر کسانی که مدعی هستند سال‌ها سیگار کشیده‌اند، اما در دام مواد مخدر گرفتار نشده‌اند، معمولاً به این مواد دسترسی نداشته‌اند.
او با اشاره به اینکه مصرف مواد مخدر ماده جدیدی را در بدن تولید یا آزاد نمی‌کند، ادامه می‌دهد: استفاده از این مواد، میزان هورمون‌های طبیعی بدن مانند آندوزنیا، مرفین درون‌زای بدن، سروتونین، دوپامین و کاتکولامین را دستخوش تغییر می‌کند.به گفته این متخصص اعتیاد‌شناسی، امکان دسترسی به مواد مخدر، شرایط اجتماعی فرد و عوامل ارثی و نژادی از جمله موارد زمینه‌ساز اعتیاد است.
فردی که به خاطر ورزش کردن، هورمون نشاط‌آور به میزان کافی در بدنش ترشح می‌شود، هم به مصرف مواد مخدر نیازی حس نمی‌کند و هم اگر به صورت اتفاقی استفاده کند، چون به ترشح میزان خاصی از دوپامین بر اثر ورزش عادت کرده است، از مصرف موا مخدر لذتی نمی‌برد.
محمدرضا مدنی، مدیر اجرایی جمعیت مبارزه با دخانیات ستاد مبارزه با مواد مخدر نیز یادآوری می‌کند: با کشیدن سیگار 4هزار ماده سمی وارد بدن می‌شود و روزانه 4 میلیارد تومان برای کشیدن سیگار هزینه می‌شود، در حالی که دولت 2 برابر این میزان یعنی 8 میلیارد تومان برای سلامت این افراد پرداخت می‌کند.
او معتقد است: اگر یک فرد سیگاری هر روز یک نخ سیگار که از ارزش آن معادل 20 تومان است را استفاده نکند، با توجه به جمعیت حدود 10 میلیونی این افراد، 200 میلیون تومان صرفه‌جویی ارزی می‌شود که از این هزینه می‌توان برای ساخت مراکز درمانی و بیمارستان‌ها در شهرستان‌های دورافتاده استفاده کرد.
اما در میان مواد دخانی، عوارض قلیان بیش از همه خودنمایی می‌کند؛ به طوری که پیامدهای منفی ناشی از هر وعده کشیدن آن، با استعمال یکصد نخ سیگار برابر است و زیان استنشاق دود ناشی از قلیان برای افرادی که به طور غیرمستقیم در معرض آن قرار دارند، به مراتب بیشتر از دود سیگار است.
محصلی با بیان اینکه توتون قلیان حاوی 4 هزار ماده سمی و 70 ماده سرطان‌زاست، می‌گوید: 45دقیقه پس از کشیدن قلیان، مونواکسید کربن موجود در خون 2 برابر و نیکوتین آن 3برابر زمانی می‌شود که فرد سیگار می‌کشد.کارشناس مسئول برنامه کنترل دخانیات وزارت بهداشت به والدین توصیه می‌کند که فرزندان خود را نسبت به پیامدهای مهلک کشیدن قلیان آگاه کنند و هرگز در مراکز تفریحی، فرزندانشان را در کشیدن آن شریک نکنند.
هر چند مدت مدیدی است که استعمال قلیان در مراکز غذایی و تفریحی ممنوع شده، اما هم‌اکنون این قانون تنها در 10 استان در 100 درصد مراکز و 20 استان در 50درصد مراکز عرضه مواد غذایی اجرا می‌شود.
به گفته محصلی، در حال حاضر عرضه قلیان در این اماکن بیشتر در شهرهای بزرگ دیده می‌شود که جلوگیری از آن نیاز به فرهنگسازی و اطلاع‌رسانی دارد.
تحقیقات نشان می‌دهد حدود 70 درصد سیگاری‌ها مایل به ترک هستند، اما تنها یک تا 3درصد آنان موفق می‌شوند به صورت انفرادی سیگار را ترک کنند.
نتایج یک تحقیق سازمان بهداشت جهانی نشان می‌دهد که 10 درصد افزایش قیمت سیگار، موجب 4 درصد کاهش در مصرف آن در کشورهای پیشرفته و 8 درصد در کشورهای رو به توسعه است.
اما برخی کارشناسان معتقدند عواملی چون هزینه سیگار و توصیه و فشارهای اطرافیان تأثیر چندانی در ترک آن ندارد و در مقابل ایجاد یک بیماری به دنبال استعمال دخانیات، منع کشیدن سیگار از سوی پزشک و وجود فرزندان خردسال در خانواده از جمله عوامل مؤثر در ترک سیگار است.
