ماجرای ورود انواع و اقسام بیماریهای آشنا و ناآشنا از مرزهای شرقی کشور ما تمامی ندارد. در کنار خبرهای روزانه از عبور و مرور قاچاقچی و شرور و... از همسایه‌های شرقی، هر چند وقت یکبار ورود یک بیماری جدید و یا قدیمی ولی کنترل شده تن مسئولان بهداشتی مملکت را می‌لرزاند و تمام زحمات چند ساله برای کنترل بیماری را نقش بر آب می‌کند.
کمبود امکانات بهداشتی و فرهنگی در شهرها و روستاهای شرقی کشور هم صد البته مزید بر علت است تا این بیماریها به سرعت گسترش پیدا کنند. جدیدترین این موارد مشاهده مواردی از بیماری «تولارمی» در روستاهای اطراف خاش و سراوان است که در همان یکی دو روز اول، 8 نفر را به کام مرگ کشاند. بیماری ای که سالها بود موارد آن در کشور ما دیده نشده بود.
4 شنبه گذشته، 29 فروردین، انتشار نامه نماینده خاش در مجلس شورای اسلامی به وزیر بهداشت، خبر از یک دردسر جدید در مرزهای شرقی کشور داد : «بر اساس اخباری در حوزه انتخابیه اینجانب از شهرستان خاش بیماری خطرناکی با علائم گلودرد، تب و بعضا کاهش سطح هوشیاری شیوع یافته که متاسفانه در فاصله زمانی کوتاه دیروز تا امروز هفت نفر از هموطنان در منطقه دشت‌جار جان‌شان را از دست داده‌اند.»
حمیدرضا پشنگ که بدلیل گفته‌های برخی از کارشناسان، نگران بروز انفلوانزای مرغی در منطقه شده بود، در ادامه نامه از وزیر بهداشت درخواست کرد که تیم پزشکی مجربی از وزارتخانه عازم محل شود. درخواستی که بلافاصله اجابت شد و تیم های پزشکی وزارتخانه، چادرهای قرنطینه را در منطقه بر پا کردند.
در این بین همزمان با مرگ یکی دیگر از بیماران که باعث شد آمار تلفات به 8 نفر برسد، دانشگاه علوم پزشکی زاهدان با انتشار اطلاعیه‌ای، شایعات مربوط به احتمال ابتلای بیماران به انفلوانزای مرغی را رد کرد: «در حال حاضر عامل این بیماری شناسایی و اقدام درمانی و پیش‌گیرانه لازم جهت بیماران و سایر ساکنان محل و نیز تمام کسانی که در معرض آلودگی احتمالی بوده اند آغاز شده است.
بنا به نظر متخصصان عفونی، عامل این بیماری نوع خاصی از میکروب است که از طریق گزش جوندگان و کک‌های موجود بر روی بدن آنان به انسان منتقل می‌شود (گفتنی است بارندگیهای متعدد اخیر باعث افزایش تعداد جوندگان در این مناطق شده است). خوشبختانه احتمال انتقال این بیماری از طریق فرد به فرد ضعیف بوده و شواهدی مبنی بر ویروسی بودن عامل بیماری و ابتلاء بیماران به آنفلوانزای پرندگان موجود نیست.»
با این وجود به نظر نمی‌رسید که عامل بیماری واقعا شناسایی شده باشد. چنانکه حمیدرضا پشنگ، مدتی بعد از صدور این اطلاعیه گفت: «در ابتدای امر بیماری تشخیص داده نشد و احتمال آنفلوانزای مرغی می‌رفت که بعد از یک‌سری آزمایش‌ها، عنوان شد که بیماری شیوع پیدا کرده طاعون است ولی امروز خبر از یک نوع سیاه زخم گلویی می‌دهند ولی با این وجود هنوز 100 درصد مطمئن نیستند.»
اما گفتگوی دکتر موید علویان، معاون سلامت وزارت بهداشت با خبرگزاری‌ها در آخرین روز فروردین‌ماه، قضیه را تا حدود زیادی روشن کرد: «هنوز نتایج آزمایش PCR این بیماری به دست نیامده است اما بررسی‌های اولیه نشان می‌دهد عامل این بیماری «کوکوباسیل گرم منفی» بوده است که عامل بیماری تولارمی است.
مشکل بیماری تولارمی یا بیماریهای دیگری مثل تب مالت در کشور انتقال دامهاست و در این مورد به نظر می‌رسد، جا به جایی و انتقال دام در مرزهای شرقی کشور عامل انتقال این بیماری بوده است.»
حسین علی شهریاری، نماینده زاهدان در مجلس شورای اسلامی و عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس هم در گفتگویی ضمن اشاره به مرگ 8 نفر و بستری شدن 32 نفر در اثر این بیماری به نکات مشابهی اشاره کرد: «این بیماری در ابتدا مشکوک به بیماری خطرناک طاعون ریوی بود که با بررسی های اولیه توسط کارشناسان بهداشت و درمان وزارت بهداشت مشخص شد، با توجه به علائم بالینی آن به احتمال زیاد بیماری تولارمی است که این بیماری یکی از بیماریهای مشترک حیوان و انسان محسوب می‌شود.»
جوندگان؛ متهم ردیف اول
تولارمی نوعی بیماری عفونی نادر است که بیشتر جوندگان وحشی و بویژه خرگوش را مبتلا می‌کند و به همین دلیل، تب خرگوش هم نامیده می‌شود. البته این بیماری مخصوص خرگوش نیست و در جوندگانی مثل سنجاب و حیواناتی مانند روباه و گوسفند هم دیده شده است. تولارمی بیشتر در آمریکا، اروپای شرقی، کشورهای اسکاندیناوی، چین و ژاپن دیده می‌شود ولی از آنجا که اولین بار در جوندگان شهر تولار(Tulare) ایالت کالیفرنیای آمریکا دیده شده است، لذا به همین اسم نامیده شده است.
عامل این بیماری همانطور که اشاره شد، نوعی کوکوباسیل است. کوکوباسیل‌ها گروهی از باکتریها هستند که در زیر میکروسکوپ به شکل میله‌های کوتاه دیده می‌شوند. کوکوباسیل عامل تولارمی که «فرانسیسلا تولارنسیس» نام دارد، بطور طبیعی انسان را درگیر نمی‌کند ولی تماس مستقیم با حیوان آلوده یا مصرف گوشت آلوده و نیز گزش کنه یا مگس آلوده، می‌تواند موجب انتقال بیماری به انسان شود، چنانکه در مورد اخیر در کشورمان، بنا به گفته معاون سلامت وزارت بهداشت: «عامل بروز این بیماری احتمالا از طریق خانواده‌ای بوده که به کوه رفته و با احشام آلوده و احیانا با جوندگان و کک تماس داشته‌اند و این بیماری از دام به آنها منتقل شده است، بنابراین بهترین راه کنترل انتقال این بیماری، ممانعت از ورود غیرقانونی دام از کشورهای همسایه است.»
بیماری مسری نیست
اگرچه احتمال سرایت بیماری از طریق تماس با ادرار یا ترشحات حیوان آلوده و حتی استنشاق این باکتری از راه هوا هم وجود دارد ولی سرایت از انسان به انسان نادر است. یک احتمال دیگر هم وقوع بیوتروریسم (اقدامات تروریستی با انتشار میکروب‌های خطرناک) است که دکتر علویان، معاون سلامت وزارت بهداشت به‌کلی این احتمال را رد کرده است: «خانواده‌هایی که دچار این بیماری شده‌اند در روستایی در یک منطقه کوهستانی و زیر چادر زندگی می‌کردند و انتقال دامهای آنها عامل ابتلای آنها به بیماری تولارمی بوده است.
بنابراین این مسئله هیچ ارتباطی با بیوتروریسم ندارد و این بیماری اگر تایید نهایی بشود بیشتر به تردد دامها مربوط است تا بیوتروریسم.»
بطور متوسط 3 تا 5 روز پس از ورود باکتری به بدن، بیماری با شروع ناگهانی تب و لرز ، تعریق، سردرد، استفراغ، درد عضلانی و بیحالی خود را نشان می‌دهد. پس از 48 ساعت، علائم مشخصه بیماری ظاهر می‌شود که شایعترین آن ضایعه زخمی در محل ورود باکتری به بدن (معمولا انگشت دست)، همراه با تورم غدد لنفاوی آن ناحیه است. درگیری چشمی، ریوی و تورم لوزه‌ها و حلق نیز گاهی ممکن است دیده شود.
در اطلاعیه دانشگاه علوم پزشکی زاهدان هم تقریبا همین موارد ذکر شده است: «به گفته متخصصان، علائم این بیماری شامل تب، سردرد، تورم دردناک و یکطرفه و یا دو طرفه غدد لنفاوی گردن و با سایر نقاط و نیز درد منتشر بدن و در مراحل انتهایی تنگی نفس است.»
این بیماری با آنتی بیوتیک‌های موجود، به راحتی قابل درمان است و در صورت درمان مناسب، میزان مرگ و میر آن به کمتر از یک درصد می‌رسد ولی تاخیر طولانی در تشخیص بیماری با عواقب ناگواری همراه است و به مرگ و میر بیشتر می‌انجامد. چنانکه در مورد اخیر در کشورمان این اتفاق افتاد و بیماران که در ابتدا فکر می‌کردند به یک سرماخوردگی ساده دچار شده اند، خیلی دیر به مراکز درمانی مراجعه کردند بطوری که اغلب مرگ و میرها قبل از رسیدن به بیمارستان و یا در اولین ساعات پس از بستری شدن رخ داده است.
تولارمی قابل پیشگیری است
یکی از اقدامات مناسب برای پیشگیری از این بیماری در افرادی که با حیوانات آلوده سروکار دارند، واکسیناسیون است. در کنار انجام واکسیناسیون، رعایت نکات ایمنی زیر در جلوگیری از ابتلا به این بیماری تاثیر زیادی دارد:
1) کسانی که با حیوانات آلوده سروکار دارند، باید دستکش بپوشند و از ماسک استفاده کنند.
2) گوشت حیوانات در مناطق آلوده باید قبل از مصرف، بطور کامل پخته شود.
3) در نقاط آلوده باید آب کاملا جوشانده یا ضدعفونی شود.
4) افرادی که در مناطق آلوده هستند، جهت جلوگیری از گزش حشرات آلوده، باید از لباس‌های آستین بلند و یا اسپری یا لوسیونهای دافع حشرات استفاده کنند.
به‌هر حال آخرین اخباری که از منطقه می‌رسد حاکی از کنترل بیماری است و ظاهرا از روز جمعه مورد جدیدی از این بیماری گزارش نشده است.
