معیار حرمت موسیقی از منظر رهبر معظم انقلاب استناد به آیه 6 سوره لقمان است

به گزارش خبرگزاری قرآنی ایران(ایکنا)، نشست «فلسفه موسیقی از دیدگاه مقام معظم رهبری» از سلسله نشست‌های «ما و موسیقی» که به همت واحد فرهنگی بسیج دانشجویی دانشگاه امام‌صادق(ع) برگزار می‌شود روز گذشته دوشنبه 7 اسفند در تالار امام‌خمینی(ره) این دانشگاه با حضور حجت‌الاسلام و‌المسلمین رضایی، کارشناس علوم دینی و نماینده دفتر مقام معظم رهبری برگزار شد.

حجت‌الاسلام والمسلمین رضایی در ابتدای این نشست با اشاره به اینکه نظرات حضرت امام خامنه‌ای در مورد موسیقی نیز همچون سایر فتواهای ایشان ریشه فقهی دارد گفت: از نگاه ایشان مسئله اتلاق حلال و حرام به مقوله‌ای به نوع دیدگاه موجود در مورد آن بستگی دارد و اعتقاد ایشان بر این است که باید با در اختیار داشتن ترازو و وسیله میزانی به سراغ مسائل مختلف از جمله موسیقی رفت تا بتوانیم حلال و حرام بودن آن را تشخیص بدهیم.

وی گفت: معظم‌له نیز همچون سایر فقها موسیقی را بر دو بخش تقسیم می‌کنند یعنی خود موسیقی که شامل اصواتی است که به کمک آلاتی ویژه خلق می‌شود و دیگری غنا که در حقیقت صدای انسانی است و در فارسی به آن آوازخوانی تعبیر می‌شود.

رضایی تصریح کرد: برخلاف تعابیر علما و فقها معتقدم که مطلقاً موسیقی را حرام می‌دانستند و همچنین امام راحل که آن بخش از موسیقی را حرام می‌دانستند که جنبه طرب داشته باشد، مقام معظم رهبری حتی صرف داشتن مطربی را دال بر حرمت موسیقی ندانسته و قائل به این مسئله هستند که شاید موسیقی وجود داشته باشد که طرب انگیز نباشد اما رأی به حرمت آن بدهند.

وی گفت: استناد معظم‌له در حرمت قائل شدن به دسته‌ای از آثار موسیقی آیه شماره 6 سوره مبارکه لقمان است که در آن می‌فرماید :«وَ مِنَ الّناسِِ مَن یَشتََری لَهَوالحَدیثِ لِیُضِلَّ عَن سَبیلِ اللهِ بِغَیرِ عِلمٍ وَ یَتَّخِذَها هُزُواً اوُلئِکَ لَهُم عَذابٌ مُهینٌ» و معنی آن این است که «بعضی از مردم سخنان باطل و بیهوده خریداری می‌کنند تا مردم را از روی جهل و نادانی گمراه سازند و آیات الهی را به استهزا و سخره گیرند، برای آنها عذاب خوار کننده است».

رضایی گفت: با تکیه بر این آیه موسیقی و غنا اگر در انسان نوعی سبکی، بی‌قراری و ناآرامی و از خود بیخود شدن ایجاد کند بنابر نظر معظم‌له حرام است و در غیر این صورت حتی با وجود دارا بودن خاصیت طرب‌انگیزی و شادی نمی‌توان حکم به حرمت موسیقی داد.

این کارشناس علوم دینی گفت: بحث دیگری نیز که مطرح می‌شود مسئله مقاربات و ملابسات در موسیقی است یعنی اینکه اجرای یک برنامه موسیقی با شرایط خاصی همراه باشد یعنی حتی موسیقی جایز را نیز اگر ادواتی که مصداق لهو و لعب است همراهی کند و یا نوازنده و خواننده موسیقی ملبس به لباسی باشد که اجرای آن برنامه موسیقی را در نظر مخاطب او را از خود بیخود کند این نیز بنا به نظر بسیاری از فقها و همچنین معظم‌له حرام بوده و جایز نیست.

وی تأکید کرد: از دیدگاه مقام معظم رهبری ترویج عام موسیقی به هر شکل و در هر سطح آن با توجه به اینکه هنوز مصادیق موسیقی حرام در جامعه زیاد به چشم می‌خورد جایز نیست اما ایشان امر به توقف تولید آثار موسیقی نداده‌اند و حتی متذکر می‌شوند گروهی از جوانان که در خود این اطمینان و اعتماد را دارند که پرداختن به موسیقی بنا به آیه اشاره شده نمی‌تواند آنها را از راه خدا گمراه کند می‌توانند به شکل علمی و آکادمیک نیز در این راه به تحصیل بپردازند.

رضایی با اشاره به اینکه منظور از گمراهی به وسیله گوش سپردن به موسیقی حرام هم وجه اعتقادی و هم وجه عملی آن است گفت: از نظر اعتقادی شرایطی برای مخاطب موسیقی حرام به وجود می‌آید که او قادر به تشخیص صره از ناصره نیست و از اثرات وضعی گوش سپردن به موسیقی حرام آن است که او هر عمل و رفتار هرزه‌ای را که دیگران به او پیشنهاد می‌دهند را می‌پذیرد.

وی گفت: در وجه عملی نیز گوش سپردن به موسیقی حرام مصادیقی دارد که از بارزترین آنها ترک واجبات همچون نماز نخواندن و روی آوردن به محرمات است که متأسفانه به دلیل ترویج گونه‌ای از این نوع موسیقی در جامعه شاهد اضمحلال نسل‌های جوان هستیم و در گویش فقهی تعبیری که از این دسته از انسان‌ها می‌شود این است که نسبت به رفتار و مراعات اعمال دینیشان سست شده اند و یا نسبت به دینشان لاابالی هستند.

رضایی افزود: به تعبیر دیگر از نگاه معظم‌له که در بسیاری از استفتائات ایشان قید شده است و حتی مدتی بیش از یک سال از درس خارج فقه و اصول خود را نیز صذف این مسئله کرده‌اند موسیقی که شهوت را در انسان تقویت کند و اثری سوء در شنونده داشته باشد حرام است و میان این مسئله و طرب‌انگیز بودن موسیقی رابطه‌ای وجود ندارد چنانکه ممکن است موسیقی مطربی نباشد اما از دسته موسیقی حرام باشد و یا مطربی محسوب شود اما شنیدن آن از دیدگاه ایشان جایز باشد.

وی گفت: حتی گاه این مسئله از دیدگاه دیگری مورد بررسی قرار می‌گیرد و آن توجه به اینکه موسیقی از چه دستگاه متولی پخش می‌شود، مثلاً ممکن است موسیقی به ظاهر جایز را صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران پخش کند اما اگر این موسیقی مثلاً از رادیوی اسرائیل پخش شود چون نیات شومی در مورد این عمل وجود دارد، لذا شنیدن آن جایز نیست.

این کارشناس علوم دینی تأکید کرد: البته این بدان معنا نیست که هر موسیقی پخش شده از صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران نیز جایز است چرا که ممکن است مسئولان ممیزی صدا و سیما شایستگی لازم برای تشخیص حلال از حرام را نداشته باشند و یا بنا به دلایلی از جمله تطمیع شدن رأی به حلیت موسیقی داده باشند و درست به همین دلیل است که معظم‌له ترویج موسیقی را به شکل عام در جامعه جایز نمی‌دانند.

وی ادامه داد: در مورد موسیقی باید شأنیت فضا و مکان اجرای آن نیز مورد نظر قرار گیرد به طور مثال اگر موسیقی هر چه قدر هم جایز موجب اختلاط میان زنان و مردان شود که یکی از مصادق مقارنات در موسیقی است و به نوعی از خود بیخود شدن مستمعین را در پی دارد جایز نیست.

رضایی در پاسخ به این مسئله که آیا شبیه این فضا را که در جشنواره موسیقی فجر شاهدش بودیم دلیل بر حرمت این جشنواره است و یا خیر گفت: موسیقی‌های اجرا شده در این جشنواره هم از نظر ساختار و هم محتوای شعری آنها فاقد هر گونه اشکال فقهی است و اگر منظور از این است که مستمعین این نوع موسیقی در یک سالن را مردان و زنان تشکیل می‌دهند باید بگویم خیر چرا که این اختلاط محسوب نمی‌شود بلکه منظور از اختلاط شکل نامناسب آن است که همراه با رقص و پایکوبی باشد که از خود بیخود شدن را نیز به دنبال دارد و متأسفانه منجر به انجام رفتارهای ناشایستی همچون شرب خمر و سایر مسائل غیرانسانی نیز می‌شود.

این کارشناس دینی در ادامه گفت: در گذشته کنیزان و خوانندگانی بوده‌اند که با دریافت پول در مجالسی حاضر می‌شدند و به خوانندگی و رقص می‌پرداختند، این عمل که به ترویج و تشویق فعل حرام منجر می‌شود از دیدگاه قاطبه مراجع از جمله مقام معظم رهبری حرام است اما اگر منظور از این مسئله این باشد که پولی که به عنوان شاباش در مجالس عروسی به عروس و داماد داده می‌شود نیز جای اشکال دارد باید بگویم که نظر معظم‌له این است که پرداخت این پول در صورت داشتن چنین نیتی مجاز نیست اما اگر به جهتی همچون خوشحالی و یا ابراز محبت به عروس و داماد باشد اشکالی ندارد.

وی در مورد فرق میان سماع و استماع در مورد موسیقی حرام گفت: سماع یعنی اینکه شنونده بدون اینکه خود اختیار داشته باشد، موسیقی حرامی را با فرض اینکه او را از خود بیخود کند مجبور شود آن را گوش دهد مانند اینکه سوار بر تاکسی است و راننده چنین موسیقی را می شنود؛ اگر راه گریزی داشته باشد باید آنجا را ترک کند اما استماع یعنی اینکه فرد شنونده به اختیار مبادرت به شنیدن موسیقی حرام کند که این امر جایز نیست.

این کارشناس دینی گفت: برخی از مراجع به ویژه مراجع متقدم صدای زن را مطلقاً حرام می دانستند و حتی مانع از تردد و شرکت آنها در مجامع عمومی و مشارکت اجتماعی آنها بودن اما با توجه به قرار گیری در دنیای ارتباطات و پیشرفت فناوری بسیاری از مراجع حال حاضر به ویژه مقام معظم رهبری رأی به این حکم نداده و حتی خوانش زن با صدایی معمولی که موجب ریبه و شهوت در مرد نامحرم نشود را جایز می‌شمارند چنانکه در رادیو قرآن نیز این روزها شاهد هستیم که برخی خواهران در تماس تلفنی به قرائت قرآن با صوت می‌پردازند و کارشناس مذهبی که مرد نیز هست اشکالات آنها در امر قرائت قرآن را نیز مرتفع می‌سازد.

وی در مورد رقص نیز گفت: البته این مقوله از نظر فقهی جای بحث فراوانی دارد اما به اختصار عرض می‌کنم که نظر معظم‌له نیز همچون سایر مراجع بر حرمت آن است به این شکل که حتی رقصیدن مرد در پیشگاه مرد دیگر و زن در پیشگاه زن دیگر مجاز نیست و تنها زن است که در مقابل شوهرش می‌تواند برقصد و در محافل زنانه اگر زنان تنها برای ایجاد شادی و فرح مجلس بدون نیات شهوانی رقصیدند بنا بر احتیاط واجب اگر این اقدام صورت نگیرد بهتر است وگرنه منعی نیست اما رقص مرد حتی در مقابل همسرش نیز جایز نیست.

رضایی در پایان گفت: در هر صورت نظر مقام معظم رهبری در زمینه حرمت قائل شدن موسیقی این است که انسان خود باید میزان و تراوزیی باشد و هر جا که احساس کرد حتی شنیدن موسیقی مجاز در او حالاتی را ایجاد می‌کند که ممکن است به سوی فعل حرام سوق پیدا کند باید از آن دوری گزیند اما هر جا که شک کرد که آنچه که می‌شنود حرام است و یا حلال، اصل را بر حلیت بگذارد.