تلاش برای شرکت ایران در این اجلاس از اوایل اردیبهشت با سفر هوشیار زیباری به ایران آغاز شد. زیباری در این سفر قول داد که اعضای سازمان منافقین از عراق اخراج شده و دیپلماتهای ایرانی که در اربیل دستگیر شده‌اند آزاد گردند.
دولت بوش که هم اینک در واشنگتن فشار بی‌سابقه‌ای را درخصوص سامان دادن به جنگ عراق تحمل می‌کند و لایحه افزایش بودجه نظامی‌اش با مخالفت کنگره رو به رو شده است، تلاش می‌کند به هر وسیله ممکن ثبات را به عراق بازگرداند.
این موضوع باعث شد که در آستانه برگزاری اجلاس همه تلاشها برای راضی کردن ایران به کارگرفته شود. طی روزهای گذشته کاندولیزا رایس و مقامات منطقه‌ای خواستار حضور ایران درنشست شده بودند، به همین علت درمورد اهمیت اجلاس شرم‌الشیخ و نقش ایران در آن با تنی چند از کارشناسان سیاسی به گفتگو نشستیم که از نظر خوانندگان گرامی می‌گذرد.
سیدمحسن حکیم مشاور سیاسی سیدعبدالعزیز حکیم رئیس مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق در گفتگو با خبرنگار همشهری به پرسش‌ها در زمینه اجلاس شرم‌الشیخ و نقش ایران در این اجلاس پاسخ داد:
- تشکیل اجلاس همسایگان عراق از سوی چه نهادی مطرح شد و ضرورت آن چه بود؟
امنیت عراق جزو امنیت منطقه و جهان است، عراق عضو سازمان ملل متحد است، هر ناامنی در عراق بر کل منطقه اثرگذار است و هر ناامنی منطقه نیز بر عراق تأثیر می‌گذارد.
مشکلی که باعث شد دولت عراق پیشنهاد تشکیل اجلاس را مطرح کند نبودن فهم مشترک از وضعیت امنیت در عراق در بین کشورهای منطقه بود، هر کدام از کشورهای همسایه عراق با دید خاص خود به مسئله عراق نگاه می‌کنند، این کنفرانس کمک می‌کند تا کل منطقه و جهان نسبت به امنیت و مشکلات دولت بعث عراق و بازسازی این کشور نگاه مشترکی پیدا کنند.
در حال حاضر عراق صحنه و کانون اساسی مبارزه با تروریسم جهانی است بنابراین براساس قطعنامه‌های 1189، 1368، 1373 و 1618 سازمان ملل وظیفه جامعه جهانی بویژه همسایگان عراق است که به دولت این کشور برای تأمین امنیت کمک کنند.
اگر عراق جزو سازمان ملل است و دارای تکلیف، حقوقی نیز دارد. این کنفرانس می‌تواند علاوه بر حل مشکلات کنونی عراق، برای دولت جدید نیز مشروعیت ایجاد کند.
- چرا اجلاس در مصر تشکیل می‌شود نه در بغداد و یا یکی از کشورهای همسایه عراق؟
ایده دولت عراق این بود که اجلاس در بغداد تشکیل شود. خیلی هم تلاش کرد اما به جز وزرای خارجه دو کشور ایران و سوریه، بقیه حاضر نشدند در شرایط کنونی به بغداد بیایند، دولت عراق، ایده برقراری کنفرانس در کردستان را مطرح کرد که باز هم وزرای خارجه کشورهایی که قرار بود در اجلاس حاضر شوند قبول نکردند، با یکی از کشورهای همسایه مذاکره شد اما این کشور نپذیرفت که دو اجلاس «حمایت‌های اقتصادی» و «کنفرانس منطقه‌ای» را همزمان با هم برگزار کنند.
چون قرار است روز سوم می (13 اردیبهشت) کنفرانس عهدنامه بین‌المللی حمایت‌های اقتصادی از دولت عراق با حضور بیش از 70 کشور جهان تشکیل شود و روز چهارم می (14 اردیبهشت) نیز کنفرانس منطقه‌ای با حضور 17 کشور شامل پنج کشور دارای حق وتوی شورای امنیت، همسایه‌های عراق، مصر و بحرین تشکیل شود. دولت عراق تاکید داشت که دو کنفرانس در یک‌جا برگزار شود .بالاخره بعد از رایزنی، مصر قبول کرد که هر دو را با هم در شرم‌الشیخ تشکیل دهد.
- حضور کشورهای همسایه، اعضای شورای امنیت و مصر که میزبان است توجیه دارد اما نقش بحرین در این میان چیست؟
اتحادیه عرب بحرین را مکلف کرده است که پیگیر مسائل عراق باشد لذا بحرین نماینده کشورهای عربی است.
- بحث ایران چه بود که قصد نداشت در این کنفرانس حاضر شود؟
ایران پیش‌شرط معقولی داشت و آن آزاد نشدن 5 دیپلمات ایرانی در عراق بود. آنها می‌گفتند نمی‌توانیم در شرایطی که اتباع ما دستگیر شده‌اند در کنفرانس مشارکت داشته باشیم.
این پیش‌شرط در کنفرانس بغداد هم مطرح و قول مساعد داده شد که دیپلمات‌ها آزاد شوند تا زمینه مناسبی برای تفاهم با سایر کشورها در مورد عراق فراهم شود.
من در جریان تلاش‌های زیاد دولت عراق برای آزادی دیپلماتهای ایرانی و فراهم کردن شرایط حضور ایران در اجلاس هستم، دولت عراق برای ایران نقش بسیار بالایی قائل بوده و معتقد است اگر دولت ایران به اجلاس نیاید، قطعاً کنفرانس شکست خورده است.
آقایان طالبانی، بارزانی، حکیم و مالکی تلاش‌های زیادی کردند و امیدواریم که مشکلات حل شده و دیپلمات‌ها نیز به زودی آزاد شوند.
- آمریکا اصرار زیادی به شرکت ایران در کنفرانس شرم‌الشیخ دارد دلیل این همه اصرار را شما چه می‌دانید؟
دلیل آن نقش سازنده و مهم ایران در عراق است. اگر بخواهیم مشکلات سیاسی عراق را حل کنیم ایران باید نقش فعالی در آن داشته باشد.
- عده‌ای می‌گویند آمریکا قصد دارد اجلاس را به صحنه محاکمه ایران و متهم کردن جمهوری اسلامی به دخالت در امور داخل عراق تبدیل کند نظر شما چیست؟
اگر قرار بود محاکمه باشد کشورهای دیگر اولی‌ترند. تاکنون آمریکا علیرغم تمام اتهاماتی که به دولت ایران زده نتوانسته حتی یکی از اتهاماتش را با دلیل و سند ثابت کند. دو روز پیش فرمانده نیروهای نظامی آمریکا در عراق گفت که هیچ سندی از دخالت ایران در عراق وجود ندارد، لذا این تحلیل درست نیست، آمریکا خواهان حل مشکل عراق است.
شرکت در روندها
علی شکوری راد عضو شورای مرکزی جبهه مشارکت ایران اسلامی و نماینده دوره ششم مجلس هم به پرسش‌های خبرنگار ما این‌گونه پاسخ داد:
- شما با شرکت ایران در اجلاس شرم‌الشیخ موافقید؟
به نظر من شرکت در اجلاس مثبت و خوب است زیرا وقتی روندی در منطقه در حال انجام است ایران باید در این روند حضور داشته و روی آن تأثیرگذار باشد. اگر سؤالاتی دارد مطرح کند و اگر سؤالاتی مطرح می‌شود جواب دهد. غیبت ایران به نفع ایران نیست.
- گفته می‌شود قرار است اجلاس به دادگاهی علیه ایران تبدیل شود.
در هر صورت رفتن بهتر از نرفتن است، زیرا ممکن است تصمیماتی گرفته شود که موقعیت ایران را به خطر اندازد و یا ما فرصت‌هایی را از دست داده و نقش‌آفرینی‌مان در منطقه کاهش یابد.
- به نظر شما ایران بهتر است با چه طرح و برنامه‌ای در این اجلاس شرکت کند؟
اگر ایران با دست پر و پیشنهاد برود و بحث و گفت‌وگو در مورد این پیشنهادها باشد بهتر است تا اینکه ایران دنباله‌رو پیشنهادها و طرح‌های دیگران شود و در مسیری قرار گیرد که آنها می‌خواهند. پر بودن دست و فعال بودن بهتر از انفعال است.
- از نظر شما بهترین پیشنهادها و ایده‌هایی که ایران می‌تواند به شرم‌الشیخ ببرد چیست؟
تأکید ایران بر خروج زمان‌بندی شده آمریکا از عراق، تأکید بر یکپارچگی عراق، دفاع از دولت فعلی عراق از جمله این ایده‌ها می‌تواند باشد. وضعیت سیاسی امروز عراق جدای از حضور آمریکا وضعیت مناسبی است.
اگر خروج آمریکا با برنامه مشخص و زمان‌بندی شده باشد و فرآیند ایجاد امنیت به‌خوبی پیگیری شود دستاورد بزرگی خواهد بود.
- آمریکا بارها گفته است که این مذاکرات تنها در مورد عراق خواهد بود؟
مهم نیست، مهم اقدام به مذاکره رسمی، شفاف و با صراحت است.
جلوگیری از تبدیل فرصت به تهدید
پیروز مجتهدزاده نیز معتقد است ایران باید فرصت پدید آمده را تبدیل به تهدید نکند و قدرتمندانه و مدبرانه در اجلاس آتی شرم‌الشیخ شرکت کند.
مجتهدزاده می‌گوید: جمهوری اسلامی ایران در میان تعداد بسیاری از کشورهای جهان محبوب است و نباید بیانیه‌های پی در پی شورای امنیت را در راستای منزوی شدن کشورمان تلقی کرد.
این کارشناس مسائل سیاسی در گفت‌وگو با مهر درباره منجلاب ایجاد شده برای ایالات متحده در عراق تصریح می‌کند: فضای عراق برای آمریکایی‌ها به صورتی است که با هر روز باقی‌ماندن در این باتلاق به سمت نابودی و ضعف پیش می‌روند و این همان آمریکایی است که قصد داشت پس از اشغال عراق به سراغ ایران بیاید اما در چنان استیصالی در عراق گرفتار شده است که حاضر است پیش‌شرط‌های جمهوری اسلامی را برای مذاکره بر سر برخی مسائل منطقه‌ای بپذیرد.
کاستن از پیامدهای منفی
مدیر مسئول روزنامه کیهان می‌گوید: از آنجایی که به نظر نمی‌رسد هدف اجلاس شرم‌الشیخ تأمین منافع مردم عراق باشد حضور ایران هیچ پیامد مثبتی برای آن ندارد و نهایت تلاش ایران باید این باشد که از پیامدهای منفی این اجلاس که مورد نظر آمریکایی‌ها است جلوگیری کند.
حسین شریعتمداری در گفتگو با ایسنا با اشاره به حضور ایران در اجلاس شرم‌الشیخ تأکید می‌کند: شرکت در اجلاس شرم‌الشیخ از ابتدا مورد قبول ایران نبود، چرا که این اجلاس و اعضای اصلی شرکت کننده در آن اهدافی را دنبال می‌کنند که با منافع ملی مردم عراق مغایرت دارد.
وی با بیان اینکه در این اجلاس آمریکا سعی دارد بازیگران جدیدی را وارد صحنه عراق کند که حضورشان حضوری تحمیلی است نه طبیعی، معتقد است: هدف اصلی آمریکا این است که با ورود این بازیگران که عمدتاً روابط نزدیکی با آمریکا و غرب دارند، نقش مردم عراق را در تصمیم‌گیری‌ها کمرنگ کرده و از نقش کانون‌هایی که به طور طبیعی در ماجرای عراق دخیل هستند بکاهد.
شریعتمداری می‌افزاید: با این نگاه طبیعی است که اجلاس شرم‌الشیخ اجلاسی نیست که منافع مردم عراق را دنبال کند و به همین دلیل نیز ایران از شرکت در این اجلاس امتناع می‌کرد، ولی بعد از درخواست مالکی نخست وزیر عراق از رئیس جمهور کشورمان و سفر زیباری وزیر خارجه عراق به تهران و درخواست‌های دیگر مقامات عراقی، ایران تصمیم گرفت در این اجلاس شرکت کند.
وی تصریح می‌کند: اساساً هیچ تصمیم و هیچ اجلاسی درباره عراق بدون در نظر گرفتن نقش ایران عملی نیست.
