برابر ماده 38 قانون ثبت احوال و قانون الزام اختصاص شماره ملی و کدپستی به تمامی اتباع ایرانی مصوب سال 1376 مجلس محترم شورای اسلامی، کسانی که سن آنان از 15 سال به بالا باشد باید دارای کارت شناسایی ملی بوده و همیشه آن را همراه داشته باشند.
این کارت برای بسیاری از کارهای اداری شهروندان لازم است (مانند گرفتن گذرنامه و گواهینامه رانندگی، عملیات بانکی، عملیات ثبتی و ...). روی این کارت ۱-شماره ملی، ۲و۳-نام و نام خانوادگی، ۴-تاریخ تولد به تاریخ هجری خورشیدی با فرمت روز/ماه /سال (چهاررقمی)، ۵-شماره شناسنامه، ۶-شماره ردیف کارت (در هشت رقم)، ۷-نام پدر و ۸-تصویر سیاه و سفید چهره فرد بدون کلاه و عینک برای آقایان و خانم‌ها با حجاب اسلامی در زمینه سفید و بدون حاشیه و پشت آن، ۹-شماره کد پستی 10رقمی، ۱۰-تاریخ اعتبار کارت، ۱۱-شماره‌ای ۱۶رقمی بدون توضیح و ۱۲- بارکدی در گوشه پایین و راست کارت درج شده‌است. کدملی دارای 10رقم در سه گروه سه وشش و یک‌رقمی است که سه رقم اول مربوط به محل تولد است.
در کارت بین سه گروه رقم‌ها با خط تیره فاصله‌گذاری شده‌است ولی معمولاً هنگام درج مشخصات و کدملی نیازی به جداگانه‌نویسی ارقام وجود ندارد و از چپ به راست 10رقم پشت سرهم نوشته می‌شوند. در گوشه پایین و سمت چپ کارت از دارنده کارت خواسته‌شده تغییر نشانی را سریعاً به اداره ثبت احوال محل اقامت اطلاع دهند. کارت به شکل پرس شده به متقاضی تحویل می‌شود و در رو و پشت دارای نقش برجسته در پوشش پلاستیکی پرس است. از آنجا که صدور المثنی برای کارت ملی دارای مراحل سجلی پیچیده و نیازمند استشهاد است، در بین دارندگان کارت ملی استفاده از تصویر رنگی پرس شده کارت متداول شده است. کد ملی شماره‌ای است ۱۰ رقمی که از سمت چپ سه رقم کد شهرستان محل صدور شناسنامه، شش رقم بعدی کد منحصر به فرد برای فرد دارنده شناسنامه در شهرستان محل صدور و رقم آخر آن هم یک رقم کنترل است که از روی ۹ رقم سمت چپ به دست می‌آید. کد پستی هم عددی 10رقمی است که به هر مکان طبق ضوابط شرکت پست جمهوری اسلامی ایران اختصاص می‌یابد.
همه کارت‌های ملی که هم‌اکنون در اختیار مردم است تنها تا پایان سال92 اعتبار دارد. کارت‌های هوشمند ملی، به‌تدریج در چند سال آینده جایگزین کارت‌های ملی می‌شود. قرار است که کارت‌های هوشمند ملی، در مرحله نخست برای جامعه ایثارگران استان قم صادر شود.
سازمان ثبت‌احوال کشور تصمیم دارد طی یک طرح برنامه‌ریزی‌شده، کارت‌های ملی هوشمند را جایگزین کارت‌های ملی فعلی کند. علاوه بر کاربردهای قبلی کارت ملی، کارت‌های جدید به‌عنوان کلید ورود به دولت الکترونیک و حرکت به سمت جامعه اطلاعاتی، این فرصت را فراهم می‌کنند تا افراد به شیوه‌ای امن وارد فضای دیجیتال شوند.
کارت ملی هوشمند به‌عنوان مقدمه‌ای برای ورود به جامعه اطلاعاتی، می‌تواند موجب توزیع عادلانه فرصت‌ها، کاهش بسیاری از هزینه‌های دولت، مردم و بنگاه‌ها شود. این امور می‌توانند نقش بسزایی در پویایی اقتصادی داشته باشند.با پیاده‌سازی طرح کارت ملی هوشمند، این امکان فراهم می‌شود که خدمات به روشی ساده، سریع و با کیفیت بالاتر به مردم ارائه شود. این موضوع می‌تواند موجب بهبود سطح کیفی زندگی مردم و بالا‌بردن سطح رضایت مردم از دولت شود.
تاکنون کشورهای مختلفی اقدام به طراحی و بعضاًَ پیاده‌سازی کارت ملی هوشمند در کشورشان کرده‌اند. تقریباً تمامی کشورهای حوزه خلیج‌فارس و اکثر کشورهای خاور دور پروژه کارت ملی هوشمند را شروع کرده‌اند. در آسیا کشورهایی مثل مالزی، سنگاپور و هنگ‌کنگ در این زمینه، پیشرو بوده‌اند و هم‌اکنون کارت ملی هوشمند دارند که می‌توانند از این کارت برای ارائه خدمات مختلف استفاده کنند. کشورهای مختلف براساس نیاز و امکانات موجود، کاربردهای متفاوتی را روی کارت ملی هوشمند خود گنجانده‌اند اما نکته مشترک در اکثر موارد، شناسایی و تصدیق هویت به‌صورت دیجیتال است.
همه اطلاعات روی یک کارت
کارت ملی هوشمند مثل تمام کارت‌های شناسایی دیگر، نخستین وظیفه‌اش شناسایی است. به این منظور ابتدا در زمان ثبت‌نام، اطلاعات صاحب کارت روی کارت قرار داده می‌شود. این اطلاعات، اقلام هویتی مثل نام، نام خانوادگی، تاریخ و محل تولد و مواردی از این قبیل را شامل می‌شود. به این ترتیب هر کجا که نیاز به اطلاعات هویتی صاحب کارت باشد، وی می‌تواند کارت خود را ارائه دهد و به‌صورت دیجیتال شناسایی شود. شناسایی الکترونیکی موجب کاهش تقلب در شناسایی می‌شود.
کاربرد اصلی دیگر کارت ملی هوشمند، تصدیق هویت است. در کارت‌های سنتی، به کمک عکس صاحب کارت که روی کارت چسبانده شده و یک مهر مخصوص روی آن خورده، عمل تصدیق هویت انجام می‌شود. در کارت ملی هوشمند هم روال مشابهی وجود دارد اما تصدیق هویت در اینجا تنها به عکس محدود نمی‌شود. علاوه بر عکس، اطلاعات بیومتریکی (اثر انگشت) صاحب کارت نیز می‌تواند روی کارت قرار گیرد. از همه مهم‌تر اینکه اطلاعات بیومتریکی به‌صورت الکترونیکی قابل بررسی هستند؛ به این معنا که در یک مرکز بهره‌برداری که به حسگر اثر انگشت مجهز است، صاحب کارت بعد از قرار‌دادن کارتش در کارتخوان، انگشت خود را روی حسگر اثر انگشت قرار می‌دهد، سپس سیستم بررسی می‌کند که آیا اثر انگشت صاحب کارت با اثر انگشتی که روی کارت به‌صورت الکترونیکی ذخیره شده یکسان است یا خیر. درصورت یکسان بودن امکان ادامه عملیات وجود خواهد داشت. به این ترتیب امکان جعل هویت به حداقل می‌رسد.
امضای الکترونیک
یکی از کاربردهای مهم دیگر که روی کارت ملی هوشمند قرار می‌گیرد، کاربرد امضای دیجیتال است. به این ترتیب، صاحب کارت می‌تواند اسناد الکترونیکی را در فضای دیجیتال امضا کند.
امضای دیجیتال از نظر کاربرد، همان امضای سنتی است اما در فضای دیجیتال، در اسناد کاغذی، گیرنده یک نامه یا سند، می‌تواند از طریق امضای شخص فرستنده، این اطمینان را حاصل کند که نامه و سند جعلی نیست. همچنین امضای یک نامه و سند، برای امضا‌کننده نامه و سند بار قانونی به همراه دارد و نمی‌تواند امضای سند را انکار کند.
کارت ملی هوشمند این بستر را هم برای فرستنده و هم گیرنده نامه و سند فراهم می‌کند که اسناد را امضا و صحت آن را بررسی کنند. ایده امضای دیجیتال بسیار ساده است: نامه، سند فرستنده به‌صورت دیجیتال خلاصه می‌شود و به‌صورت یک بسته در می‌آید.
این بسته به کمک کارت فرستنده کد می‌شود و بسته حاصله امضای دیجیتال نام دارد که در انتهای نامه به‌صورت دیجیتال قرار می‌گیرد. متن به همراه امضای دیجیتال در انتهای آن به گیرنده ارسال می‌شود. در طرف گیرنده، متن اصلی نامه به همان روش بالا خلاصه می‌شود. بخش امضای دیجیتال نیز با کمک کارت گیرنده کدگشایی و با بسته خلاصه‌شده مقایسه می‌شود درصورتی که این دو با هم برابر باشند به این معنی است که همان شخصی که ادعا کرده، نامه را امضا کرده است.
کارت ملی هوشمند به‌عنوان یک کلید ورود مناسب برای کاربردهایی همچون هدفمندکردن یارانه‌ها، سلامت الکترونیکی و کاربردهای انتخابات و سایر خدمات شهروندی، با هماهنگی نهادهای ذیربط، می‌تواند قابل استفاده باشد.
کارت ملی هوشمند با ارائه سه‌کاربرد اصلی شناسایی، تصدیق هویت و امضای دیجیتال این امکان را فراهم می‌کند تا بتوان از کارت به‌عنوان یک ابزار چندکاره استفاده کرد. به کمک کارت ملی هوشمند، این امکان فراهم می‌شود که کاربردهای مختلف در کنار هم و روی یک کارت قرار گیرند. این کاربردها را می‌توان در زمان صدور یا بعد از صدور روی کارت قرار داد. دارنده کارت فقط امکان دسترسی به اطلاعات مربوط به‌خودش را دارد. مثل اینکه اطلاعات در صندوقچه‌های مختلفی روی کارت ذخیره شده باشد که هر کدام کلید خودش را داشته باشد. کارت ملی هوشمند، یک کامپیوتر ساده و کوچک است که با اتصال به یک کارتخوان، می‌توان به اطلاعات درون آن دسترسی پیدا کرد.
عکس و اثر انگشت
یکی دیگر از امکاناتی که در کارت ملی هوشمند قرار دارد، ویژگی‌های بیومتریک صاحب کارت است.
عکس و اثر انگشت صاحب کارت به‌صورت الکترونیکی در کارت وی ذخیره می‌شود.
به این ترتیب امنیت استفاده از کارت به‌طور قابل ملاحظه‌ای بالا می‌رود و دیگر هر کس با وارد کردن یک رمز عبور ساده امکان استفاده یا سوء‌استفاده از یک کارت را ندارد.
برای استفاده از کارت حتماً باید صاحب کارت حضور داشته باشد تا اثر انگشت وی به‌صورت دیجیتال با اثر انگشتی که هنگام ثبت‌نام در کارت ذخیره شده مقایسه و تطبیق داده شود و سپس اجازه استفاده از امکانات کارت به وی داده می‌شود.
البته اطلاعات درون کارت ملی هوشمند به‌صورت رمزنگاری شده نگهداری می‌شوند که خود کارت از دسترسی‌های غیرمجاز به آن جلوگیری می‌کند. در واقع یکی از مزایای اصلی کارت ملی هوشمند، نسبت به کارت ملی کاغذی فعلی، همین امنیت بالای آن چه به لحاظ بصری و چه به لحاظ دیجیتال است. ازجمله مهم‌ترین مزایای این کارت می‌توان به شناسایی در حوزه دیجیتال، امکان تصدیق هویت براساس رمز عبور، رمزنگاری و بیومتریک، به‌صورتی که هم کارت، هم صاحب کارت و هم سیستم بهره‌برداری بتوانند دو به دو یکدیگر را تصدیق هویت کنند، امکان امضای دیجیتال، امکان پردازش اطلاعات، امکان تغییر اطلاعات پس از صدور، امکان پشتیبانی از کاربردهای مختلف، امکان افزودن کاربرد جدید پس از صدور، امکان دسترسی به اطلاعات بر حسب مجوزهای دسترسی مختلف و به‌صورت کاملاً امن و امکان استفاده کارآمدتر از خدمات دولت الکترونیک اشاره کرد. به این ترتیب می‌توان اطلاعات محرمانه‌تری را با ضریب اطمینان بالاتر روی کارت ملی هوشمند نگهداری کرد.
