فرکانس تشعشع‌های امواج رادیویی که از گوشی تلفن همراه منتشر می‌شود درجه کمی دارد. طی 15سال گذشته تحقیقات بسیار زیادی روی تأثیرات بیولوژیک امواج موبایل شده است. اثرات زیستی امواج رادیویی نباید با سایر انواع انرژی‌های الکترومغناطیسی اشتباه گرفته شود؛ به‌طور مثال مقدار زیاد امواج الکترومغناطیسی‌ای که در اشعه ایکس و گاما وجود دارد می‌تواند باعث یونیزه شدن بافت‌های زنده شود. یونیزه شدن فرایندی است که در آن الکترون‌ها از جای معمول خود در اتم‌ها و ملکول‌ها جا‌به‌جا می‌شوند. این فرایند باعث ایجاد تغییر در بافت به‌خصوص دی‌ان‌ای و ژن‌ها می‌شود. گفت‌و‌گویی در مورد تأثیر امواج رادیویی موبایل با علی گورانی، رئیس اداره بهداشت پرتوهای وزارت بهداشت انجام داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
- آیا ما در مواجهه با امواج رادیویی درست عمل می‌کنیم؟
هر چقدر کاربری تکنولوژی در زندگی روزمره بیشتر می‌شود، مواجهه با امواج رادیویی نیز افزایش می‌یابد. این انرژی ویژگی‌هایی دارد که نمی‌توان به راحتی از آن صرف‌نظر کرد؛ تقریبا جزو انرژی‌های پاک محسوب می‌شود، ارزان است و در بیشتر تکنولوژی‌ها و اسباب زندگی به‌کار گرفته می‌شود. ذات انرژی‌های الکترومغناطیس همان انرژی‌های هسته‌ای است. این انرژی‌ها از بدو خلقت با انسان همراه بوده است و هم‌اکنون هم در بسیاری از لوازم و ابزارهایی که به آنها مدیوم تکنولوژی (MEDTECH)گفته می‌شود استفاده می‌شود. متأسفانه فرهنگ استفاده از این تکنولوژی‌ها همزمان با ورود آنها در مردم ایجاد نمی‌شود در نتیجه کاربری انرژی‌های الکترومغناطیس در هاله‌ای از ابهام قرار می‌گیرد. گاهی اوقات، هنگامی که بحث از پرتو‌ها و تشعشعات می‌شود برخی از مردم فکر می‌کنند صحبت از ماوراءالطبیعه است.
این انرژی مثل هر انرژی دیگری به راحتی قابل‌سنجش است و می‌توان در برابر آن از بدن محافظت کرد. در بیشتر مواقع در برخورد با این انرژی افراط و تفریط و در نهایت در حق مردم اجحاف می‌شود. معروف‌ترین نماد ارتباطات بی‌سیم که مردم با آن آشنایی بیشتری دارند، موبایل است. این وسیله با ظریب نفوذ بالایی به زندگی مردم وارد شده اما چقدر برای استفاده از آن به مردم آموزش داده شده است؟ به‌نظر من می‌توان از هر وسیله جدیدی به‌صورت هوشمندانه استفاده کرد تا با کمترین آسیب بیشترین بهره را از آن گرفت. سیستم‌های آموزشی ما در مورد وسیله‌ای که چندین دهه است وارد زندگی روزمره ما شده صحبتی نمی‌کنند. در نتیجه مردم نمی‌دانند که آسیب‌های این وسیله در کنار مزایای آن چیست؛ آسیب‌هایی که به سادگی می‌توان از آنها کاست؛ به‌طور مثال سیستم آموزشی ما می‌توانست چنداصل ساده را در زمینه آسیب‌های نور خورشید به مردم آموزش دهد تا جلوی عوارض بسیار آن را بگیرد. آمار سرطان‌های پوست، پیر پوستی و کاتاراکت چشم در کشور بالاست.
مردم سالانه هزینه‌های زیادی صرف بیماری‌های پوستی می‌کنند درحالی‌که عامل ایجاد‌کننده 70درصد مشکلات ذکر شده تشعشعات ماوراء بنفش نور خورشید است. در بیشتر کشورهای پیشرفته، پروژه‌های مدون و به‌روزی برای همه اقشار جامعه اجرا می‌شود. در این پروژه‌ها درباره عوارض تشعشعات اطلاع‌رسانی می‌شود. باید به این نتیجه برسیم که ما نه عمر طولانی داریم و نه پول زیادی که صرف این موارد کنیم. متأسفانه هنوز ذهنیت مردم و مسئولان در مورد مسائل بهداشتی جایگاه مناسب خود را پیدا نکرده است. هنوز همه ما با سهل‌انگاری‌های کوچک، آسیب‌های بزرگ به‌خود وارد می‌کنیم، درحالی‌که موضوع سلامت و بهداشت، توجیه اقتصادی دارد. خسارت ناشی از وجود افراد ناسالم در جامعه را همه پرداخت خواهند کرد. جامعه هوشمند جامعه‌ای است که با اقدامات ساده از این مسئله جلوگیری می‌کند. در بحث تشعشعات این آموزش‌ها کمتر از هر حوزه دیگر است. از آنجا که تأثیر این انرژی در بدن چندان محسوس نیست، توجه مردم به این انرژی نیز چندان زیاد نیست. حرارت پرتوهای یون‌ساز در بدن به اندازه گرمایی است که خوردن یک فنجان قهوه ایجاد می‌کند ولی تأثیر آن به‌مراتب بیشتر از حرارت آتش مستقیم است. با این حال آموزشی که در مورد آتش داده می‌شود بیشتر از این پرتوهای نامرئی است.
- میزان پرتوگیریهای ما از محیط اطرافمان چقدر است؟
منشأ بیش از 85درصد از پرتوهای آسیب‌زا از طبیعت و 20درصد مصنوعی و ساخته دست بشر است. در طبیعت دو عامل گاز رادون و تشعشعات خورشید بیشترین تأثیر را بر بدن می‌گذارند. گاز رادون دومین عامل ایجاد سرطان بعد از سیگار است. پرتوهای خورشید نیز اصلی‌ترین عامل ایجاد سرطان پوست در کشور هستند. در بخش پرتوگیریهای مصنوعی که ساخت بشر است بیش از 50درصد پرتو‌ها منشأ پزشکی دارند. انرژی‌هایی که در پرتو پزشکی داریم نیز بسیار بالاست. در این بخش هم آموزش کافی به مردم داده نشده است؛ به‌طور مثال بسیاری از مردم نمی‌دانند که هنگام عکسبرداری رادیولوژی از دندان باید غدد تیروئید با گردنبند سربی محافظت شود. یکی از اشکال پرتوگیری که به گستردگی در زندگی با آن مواجهیم، میدان‌های الکترومغناطیسی EMF است. 50درصد باقیمانده از پرتوهای ساخت بشر، امواج الکترومغناطیس است. این پرتو‌ها به کاربری‌های برق و ارتباطات الکترونیک مربوط می‌شود. هر الکترون در هر جا که باشد دو میدان الکترونیکی و مغناطیسی در اطراف خود ایجاد می‌کند. این میدان‌های حاوی انرژی در وسایل برقی نیز در جریان هستند. درصورتی که ما در این میدان‌ها قرار بگیریم این انرژی‌ها بر ما نیز تأثیر می‌گذارد. اما اینکه کدام‌یک از این موارد بر بدن انسان تأثیر بیشتر یا کمتری دارد قابل‌بیان دقیق نیست. امکان دارد مردم در تفسیر خود افراط و تفریط کنند. طبعا هر وسیله‌ای که ولتاژ قوی‌تری دارد میدان‌های قوی‌تری نیز دارد؛ به همین دلیل دکل‌های برق نسبت به برق خانه‌ها ولتاژ بیشتری دارند.
- ابزارهای ارتباطی و مخابراتی نیز چنین تأثیری بر بدن دارند؟
یکی از میدان‌های EMF کاربری‌های مخابراتی و ارتباطاتی دارد. در ارتباطات الکترونیک، بیشترین حساسیت و توجه تحقیقات دنیا روی گیرنده‌های الکترونیک است تا فرستنده‌های الکترونیک. از نظر فیزیکی وسایل گیرنده امواج، بیشترین انرژی را به بدن می‌دهند. بین دکل تلفن همراه (BTS) و گوشی تلفن همراه، حساسیت بیشتر روی دستگاه تلفن همراه است. هر وسیله‌ای که تمرکز انرژی ایجاد می‌کند، برای بدن انسان وسیله پرخطر‌تری است؛ بنابراین دکل‌ها نسبت به گوشی‌ها خطر کمتری دارند ولی در مورد این مسائل آموزش کمتری به مردم داده شده است. گوشی‌های تلفن همراه اطلاعات پراکنده دکل‌ها را در یک نقطه متمرکز می‌کنند. این نقطه عموما به گوش و مغز که اعضای حساسی هستند نزدیک است؛ به همین دلیل باید نکات حفاظت در مقابل این اشعه متمرکز شده در این وسیله را به خوبی رعایت کرد.
- فاصله‌ای که باید با منشأ فرستنده و گیرنده این تشعشع داشته باشیم، چه میزان است؟
در بحث تشعشعات یک اصل وجود دارد که به آن آلارا (ALARA) می‌گویند که به‌معنای « به حداقل موجهِ شدنی» رساندن است. یعنی تا جایی که امکان دارد پرتوگیری از محیط و دستگاه‌ها را کم کنیم. مسئولان و متخصصان آژانس انرژی اتمی و سازمان جهانی بهداشت بر اینکه ما اطلاعات دقیق و کافی در مورد کیفیت و ماهیت این انرژی‌ها نداریم اتفاق نظر دارند، به همین دلیل بر حداکثر احتیاط تأکید دارند؛ به این معنا که تا جایی که امکان دارد خود را در معرض تشعشع قرار ندهید. از سویی باید تأکید کنیم این انرژی بیش از دو دهه است که زندگی بشر را متحول کرده به‌طوری که زندگی بدون آن را نمی‌توان متصور شد.
- اصل آلارا بر چه چیز‌هایی تأکید دارد؟
این اصل چهار قاعده مهم دارد. نخستین قاعده آن زمان است؛ به این معنا که تا جایی که امکان دارد زمان استفاده از هر مولد اشعه را کم کنید. این مسئله توجیه اقتصادی نیز دارد.
- آیا می‌توان مدت زمانی را برای مکالمه با تلفن همراه درنظر گرفت؟
خیر، به این دلیل که عوامل دخیل در این مسئله بسیار متغیر است. اما در مورد اینکه تمرکز انرژی برای مدت طولانی در گوش و مغز می‌تواند مضر باشد، بسیاری از کارشناسان اتفاق نظر دارند. البته در کشور ما از آنجا که فرهنگسازی در این‌باره نشده، مدت زمان مکالمات زیاد است. تازگی‌ها مردم متوجه شده‌اند که با مکالمه طولانی با تلفن همراه سردرد می‌گیرند و صورتشان داغ می‌شود. نخستین علائم پرتوهای غیریونیزه گرم شدن بافت‌های بدن است.
- سایر قواعد آلارا چیست؟
زمانی که مجبوریم از این وسایل و این امواج استفاده کنیم، تا جایی که امکان دارد فاصله‌مان را با منبع ایجاد‌کننده تشعشع زیاد کنیم. البته استفاده از این وسایل آنقدر مفید است که نمی‌توان زمانی را متصور شد که بدون موبایل زندگی کرد. راهکار‌هایی مانند نچسباندن موبایل به بدن، استفاده از هندزفری، استفاده از بلندگو و... را می‌توان به‌کار برد. این انرژی‌ها به نسبت عکس و مجذور فاصله (یک تقسیم بر فاصله به توان دو) عمل می‌کنند؛ به این معنا که اگر در فاصله دو متری از وسیله‌ای باشیم و انرژی بر ما بتابد، درصورتی که فاصله را به سه متر افزایش دهیم، میزان کاهش انرژی به یک‌نهم می‌رسد. این قاعده برای هر وسیله‌برقی دیگر نیز صادق است. قاعده دیگر که شاید برای استفاده از موبایل کمتر بتوان آن را اجرایی کرد، استفاده از حفاظ است. هر انرژی را می‌توان از طریقی محدود کرد؛ به‌طور مثال امواج مورد استفاده در رادیولوژی را با اتصال سرب به دیوارها می‌توان محدود کرد. قاعده دیگر که به تازگی به بحث آلارا اضافه شده، تفاوتهای رفتاری آدم‌هاست. تفاوتهای آدم‌ها در به‌کارگیری این انرژی بستگی به دانش، عمل و باور آنها دارد. نمی‌توان آدم‌ها را مجبور کرد که در برابر این تشعشعات از خود محافظت کنند مگر اینکه خودشان به‌وجود و تأثیر آنها باور داشته باشند.
- آیا تلفن‌های همراه در جذب انرژی‌ها با هم متفاوتند و گوشی تلفن همراه پرخطر و کم‌خطر‌تر داریم؟
بله، اصطلاحی در این زمینه وجود دارد که به آن سار( SAR )می‌گویند. این پارامتری است که مقدار جذب انرژی را نشان می‌دهد. سایت‌های اینترنتی شرکت‌های تلفن‌همراه مشخصات این گوشی‌ها را با ذکر میزان سار آنها معرفی کرده‌اند. هر چقدر تلفن سار کمتری داشته باشد، پرتوگیری بدن کمتر است. سعی سازنده‌ها بر این است که گوشی‌هایی با سار کمتر تولید کنند.
- آیا ابزارهایی که با وای فای کار می‌کنند هم همین میزان پرتو به بدن وارد می‌کنند؟
هر چقدر منبع‌های مولد انرژی بیشتر شود، پرتوگیریهای ما نیز بیشتر می‌شود. این پرتو‌ها بسته به فرکانس‌هایشان مقادیر انرژی متفاوتی نیز به بدن می‌رسانند. اقدام حرفه‌ای و تخصصی‌تر آن است که میزان پخش شدن انرژی در محیط اطراف سنجیده شود؛ به‌طور مثال اگر شما در جایی کار می‌کنید که چندین کامپیوتر وجود دارد و می‌خواهید در نقطه‌ای قرار بگیرید که کمترین انرژی به شما برخورد کند، باید از ابزارهای خاص برای سنجش میزان انرژی در محیط استفاده کنید.
