چند روز دیگر کاغذ‌های تقویم به نفع تابستان ورق می‌خورد و صورت‌های برافروخته از گرما، چهره‌های عرق‌کرده و تکیده از خستگی، بطری‌های آب یخ زده و سایه‌بان‌ها و کلاه‌های آفتابگیر خود را بیشتر نمایان می‌کند. تابستان می‌رسد و با خود احتمال گرمازدگی را می‌آورد. همه ما حداقل یک‌بار تجربه کلافه‌شدن، سرگیجه و تهوع را در تابستان داشته‌ایم.
این عارضه درصورت نادیده گرفتن می‌تواند عوارض جبران‌ناپذیری داشته باشد. به‌هم‌خوردن تعادل در مکانیسم‌های تنظیمی گرمای بدن، گرمازدگی نامیده می‌شود. تولید گرما در بدن به‌علت افزایش شدید حرارت محیط و ناتوانی در دفع حرارت ایجاد شده باعث گرمازدگی می‌شود.
دکتر مسعود مسلمی‌فرد نایب‌رئیس انجمن پزشکان عمومی کشور درباره گرمازدگی به همشهری گفت: گرمازدگی یکی از موقعیت‌های اورژانسی در پزشکی است. اگر فردی دچار گرمازدگی شود حتما باید تحت مراقبت‌های پزشکی قرار بگیرد. اختلال در تنظیم دمای بدن به‌دلیل گرمای شدید فعالیت ارگان‌های بدن را مختل می‌کند.
بدن تا حدود 40درجه سانتی‌گراد می‌تواند گرما را تحمل کند. پس از آن وارد فاز تشنج می‌شود. در این حالت باید به سرعت به شرایط فرد گرمازده رسیدگی شود. احساس گرما، خستگی شدید، سرگیجه، خشکی پوست، آشفتگی، قرمزی و رنگ‌پریدگی پوست، تنگی نفس، نبض سریع و کم توان و رفتار پرخشونت ازجمله علائم بالا رفتن دمای بدن به بالای 40درجه است. همه این علائم یکجا در فرد بروز نمی‌کند ولی فرد گرمازده پیش از وخیم‌شدن حال خود باید خود به‌دنبال چاره باشد و بدن خود را خنک کند. بهتر است مقداری آب ولرم و تا حدودی سرد بدون یخ مصرف شود. مصرف آب یخ در گرمازدگی می‌تواند باعث اسپاسم شود.
وی در پاسخ به اینکه آیا گرمازدگی به اعضای دیگر بدن آسیب می‌رساند؟ گفت: گرمازدگی و رفع دیرهنگام آن می‌تواند سایر اعضای بدن را نیز درگیر مشکل کند. گرمازدگی با ایجاد اختلال در سیستم خونرسانی باعث آسیب به مغز و قلب می‌شود. همچنین کلیه‌ها را نیز بیمار می‌کند. تنظیم آب و الکترولیت‌های بدن نقش بسیار مهمی در عملکرد صحیح سلول‌ها دارد و اختلالات آنها می‌تواند بسیار خطرناک و حتی کشنده باشد. یون‌های متعددی مانند سدیم، پتاسیم، کلسیم، فسفات، منیزیم و آهن در خون قابل اندازه‌گیری هستند. اندام‌های متعددی در تنظیم آب و الکترولیت‌ها دخیل هستند مانند کلیه، ریه، دستگاه گوارش، غدد عرق و... البته بخش مهمی از تنظیم آب و الکترولیت‌ها در بدن توسط کلیه انجام می‌گیرد. گرمازدگی در این مکانیسم نقص ایجاد می‌کند و فرد یک تا 2هفته بعد از گرمازدگی علائم این نقص را در کلیه خود خواهد دید. این آسیب‌ها گاهی جبران‌ناپذیر هستند. بنابراین پس از گرمازدگی بهتر است آزمایش‌های لازم برای اطمینان از سلامت کلیه انجام شود.
دکتر مسعود مسلمی‌فرد با اشاره به اینکه افراد مسن پس از گرمازدگی می‌توانند دچار اسپاسم و حمله‌های قلبی شوند در مورد پیشگیری از گرمازدگی گفت: جلوی گرمای مستقیم آفتاب به‌مدت طولانی قرار نگیرید. در گرما منتظر حس تشنگی نباشید و پیش از زنگ خطر تشنگی آب مصرف کنید. حداقل روزی 2 لیتر آب بنوشید. سعی کنید فعالیت‌های ورزشی در فضای باز و زیر نور خورشید انجام ندهید. لباس‌های نازک، روشن و گشاد و نخی بپوشید. از خوردن غذای زیاد پرهیز کنید. معده برای هضم غذا در این فصل فعالیت بیشتری می‌کند بنابراین بدن گرمای بیشتری تولید می‌کند. به همین دلیل بهتر است که غذاها از نظر حجم کم ولی از نظر تعدد وعده بیشتر باشد.
هشدار وزارت بهداشت
کارشناس بهداشت پرتوهای مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت نسبت به پرتوگیری مستقیم بدن از تشعشعات فرابنفش خورشید هشدار داد. مهندس علی گورانی به ایسنا گفت: سرطان پوست نخستین سرطان مردان و دومین سرطان در زنان ایرانی است. بهتر است افراد در ساعت‌هایی که تابش نور خورشید شدید است (ساعت 10صبح تا حدود 4بعد از ظهر) تا حد امکان در معرض مستقیم نور خورشید قرار نگیرند. درصورتی که افراد مجبور به فعالیت در فضای باز طی این ساعات هستند باید تدابیر لازم اندیشیده شود تا نور خورشید به‌صورت مستقیم به فرد نتابد.
وی آفتاب سوختگی و آسیب جزئی پوست، زخم‌های پوستی و درنهایت سرطان بدخیم پوست را از عوارض برنزه‌کردن پوست به روش طبیعی و مصنوعی خواند و گفت: از آنجا که گردش خون در چشم و گنادها پایین است، هنگام برنزه کردن پوست، گرما در این نقاط تجمع می‌یابد و در نتیجه آسیب‌پذیری این قسمت‌های بدن نیز بسیار جدی است.
راه‌حل‌های سنتی
جعفر میرفخرایی دبیر انجمن تولید‌کنندگان داروهای گیاهی و گیاهان دارویی برای جلوگیری از گرمازدگی راه‌حل به فراموشی سپرده شده را یادآوری کرد و گفت: شاید خیلی‌ها یادشان نیاید ولی در گذشته برای اینکه گرمازده نشوند خاکشیر یخ مال و شربت سرکه شیره مصرف می‌کردند.این نوشیدنی‌ها علاوه بر اینکه ارگانیک هستند، جلوی عطش را می‌گیرند. خوردنی‌های سرد مانند گل بنفشه، گلاب، شربت لیموترش، خاکشیر، هندوانه و تخم خیارین (خیار، کدو، هندوانه و خربزه) نیز توصیه می‌شود.
