دیگر نباید برای آلودگی هوا نگران بود و تنها در پاسخ به غلظت آلاینده‌هایی که سلامتی میلیون‌ها شهروند کشور را تهدید می‌کنند باید لبخند زد. ما برای آلودگی هوای بالای سر خود نگرانیم ولی کسانی که در این زمینه مسئولیت تصمیم‌گیری دارند نگرانی‌هایی ظاهرا مهم‌تر از تنفس هوا می یابند و در مجلس طرحی تصویب می‌کنند که نتیجه‌اش به سود آلودگی بیشتر هواست. مصوبه شگفت کمیسیون شوراهای مجلس در هفته‌های اخیر نگرانی بسیاری از دلسوزان محیط‌زیست و کارشناسان شهری را برانگیخته است؛ مصوبه‌ای که می‌خواهد زمان معاینه فنی خودروهای فرسوده و غیرنو را از یک‌سال به 2 سال افزایش دهد. دکتر یوسف رشیدی، مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران ازجمله این افراد است که به واسطه مسئولیتش در تنها مرجع تخصصی هوای پایتخت، اشراف جامعی بر شرایط کنونی تصمیمات کشور دارد. گفت‌وگوی همشهری با رشیدی در ادامه می‌آید.
- ما در شرایطی با معضل آلودگی هوا و ریزگردها دست به گریبان هستیم که راهکارهای شگفت و منحصر به فردی، هر ازگاهی میان مسئولان کشور شنیده می‌شود. به‌نظر شما تصمیمات غیرکارشناسی تا چه اندازه بر میزان آلودگی هوای تهران اثر داشته است؟
در سال‌های اخیر برخی مسئولان به جای پرداختن به راه‌حل یک موضوع، راه‌های خلق‌الساعه و شگفت را مطرح کرده‌اند که در لحظه جالب و مؤثر به‌نظر می‌رسد اما در واقع قابل اجرا نیستند یا درصورت اجرا بی‌نتیجه خواهند بود. ما باید به تجارب کشورهای موفق دنیا در این زمینه توجه ویژه‌ای داشته باشیم و از ارائه مواردی مانند آب‌پاشیدن در تهران و کلانشهرها و تعبیه پنکه برای رفع آلودگی هوا پرهیز کنیم. برای نمونه هیأت دولت چندی پیش مصوب کرد که در صورت قرار گرفتن وضعیت هوا در حالت هشدار، وزارت نیرو با همکاری سازمان محیط‌زیست ابرها را بارور کند تا باران بیاید. شما اگر به ظاهر این مصوبه توجه کنید احساس می‌کنید مصوبه خوبی است اما نه قابلیت اجرا دارد و نه راهکاری برای رفع آلودگی محسوب می‌شود. دولت باید به‌جای این مصوبه در پی راهکارهای بلندمدت و اثرگذار باشد تا مانع از رسیدن کیفیت هوا به شرایط بحرانی و هشدار شود. مردم کشور ما دقت بالایی به اینگونه نظرات عجیب دارند و به سرعت عیار نظر مطرح‌شده را درمی‌یابند. در حوزه دانشگاه و محافل تخصصی چنین نظراتی جایی ندارد و طرح آنان باعث می‌شود اعتماد عمومی از این مجموعه‌ها سلب شود.
- البته ما راه‌حل‌های قانونی و تجربه‌شده‌ای هم در کشور داریم که در 8سال اخیر به فراموشی سپرده شده‌اند. طرح جامع جلوگیری از آلودگی هوای تهران و کلانشهرها چند سال در تهران اجرا شد اما در دولت‌های نهم و دهم به تاریخ پیوست. در این‌باره خانم ابتکار به‌عنوان مسئول کمیته محیط‌زیست شورای شهر در ماه‌های اخیر اعلام کرد که 90درصد طرح جلوگیری از آلودگی هوا با حضور دولت‌های نهم و دهم به فراموشی سپرده شد.
شاید در مورد درصد اجرا نشود به‌صورت دقیق بحث کرد چرا که موارد اجرایی طرح کلی هستند و غیرقابل اندازه‌گیری اما بخشی از این برنامه درباره از رده خارج‌کردن خودروهای فرسوده روی زمین مانده است. بخشی درباره اعمال استاندارد در بخش خودروسازی است که باید استاندارد یورو چهار در شرکت‌های خودروسازی از ابتدای امسال اجرا می‌شد که هنوز خبری از اجرای آن نیست. سوخت طبق مصوبه دولت از ابتدای امسال باید با استاندارد یورو پنج در کل کشور تولید می‌شد که هنوز در استاندارد یورو چهار اجرا کامل نشده است. باید چگونگی اجرانشدن این طرح را از دستگاه‌های اجرایی پرسید که قانون این وظیفه را به آنان محول کرده است. شاید آنها هم دلایلی برای خودشان داشته باشند ولی موارد متعددی در کشور وجود دارد که قانون همواره روی کاغذ می‌ماند و به مرحل اجرا نمی‌رسد.
- گسترش معاینه فنی هم یکی از موارد طرح جامع جلوگیری از آلودگی هوا بوده است که توسط شهرداری در تهران و برخی شهرهای کشور به دقت به اجرا در آمد. نقش معاینه فنی منظم خودروها در کاهش آلودگی هوا چه میزان است؟
همانطور که در قانون کاهش آلودگی هوای کشور در دولت مصوب شد، بحث کنترل مبدل کاتالیست به‌عنوان یکی از فناوری‌های کاهنده آلودگی هوا مطرح شد. این امر البته در فهرست خدمات مراکز مجاز معاینه فنی قرار گرفت. این اتفاق اگر نیفتد و ما میزان کاتالیست خودروها را کنترل نکنیم، بدون چون و چرا کیفیت هوای تهران و کلانشهرها افت می‌کند و به سرعت شرایط برای وضعیت هشدار آماده و لطمه قابل توجهی به کشور وارد می‌شود؛ همانگونه که سال گذشته با افت کیفیت هوا و رشد شاخص‌های آلاینده ضرر قابل توجه و چشمگیری به همه بخش‌های کشور وارد شد.
- اسفند سال 89، مجلس هشتم در اقدامی عجیب در ذیل اصلاح قانون راهنمایی و رانندگی، تصمیم گرفت معافیت معاینه فنی خودروهای نو را از 2 به ۵ سال افزایش دهد تا خودروها دست‌کم 5سال پس از تولید از هرگونه نظارت در امان باشند اما این مسئله از آن روز تاکنون مورد اعتراض بسیاری از کارشناسان محیط‌زیست و شهرداری تهران واقع شده است. این تصمیم چه اثری بر روند پیشگیری از آلودگی هوای تهران داشته است؟
با گذشت 5سال هر خودرویی در زمره وسایل نقلیه فرسوده قرار می‌گیرد. فقط در کشور ما خودروها دست‌کم 15سال کار می‌کنند و سن از رده خارج کردن آنها بسیار بالاست. در بیشتر کشورها سن خودروها به‌طور معمول از عدد 5تجاوز نمی‌کند. این تصمیم مجلس عقبگرد بزرگی بود برای همه فعالیت‌های ده‌ساله کنترل آلودگی هوا در تهران و کلانشهرها. نمایندگان محترم مردم در مجلس با کمترین کارشناسی و نظر تخصصی می‌توانستند چنین مصوبه‌ای را رد کنند و از چنین تصمیم بی‌اساسی قانون نسازند.
- اما در هفته‌های اخیر کمیسیون شوراهای مجلس موردی را مصوب کردند که برای آینده شهر و کشور نگران‌کننده است و خاطره مصوبه سال 89را در ذهن‌ها تداعی می‌کند. آنان تصمیم گرفتند مهلت معاینه فنی خودروهای شخصی غیرصفر کیلومتر را از یک به 2سال افزایش دهند. به‌عنوان یک کارشناس در مسائل کیفیت هوا این مصوبه را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
تاکنون تصمیمات غیرکارشناسی از این دست برای تهران مسبوق به سابقه بوده است. این یکی از مصادیق همین نوع تصمیم‌هاست. ما اگر نگاهی به سایر کشورهای جهان بیندازیم، مشاهده می‌کنیم که در کشوری مثل ژاپن به‌رغم خودروهای بسیار پیشرفته و با کیفیتی که تولید می‌شود، همواره آزمایش‌های دوره‌ای و خصوصاً تست آلایندگی سازوکار مختص به‌خود را دارد. در این کشورها بحث ایمنی خودرو و آلایندگی از دو سو همزمان پیگیری می‌شود اما خودروها هرساله از نظر آلودگی هوا کنترل می‌شوند تا تهدیدی برای کیفیت هوای آنان ایجاد نکنند. در این میان تصمیم نمایندگان برای افزایش دوره معاینه فنی خودروها از یک سال به 2سال جای سؤال است. بنده البته اطلاعی از مبنای این کار ندارم که نمایندگان کمیسیون شوراها بر چه اساس این تصمیم را گرفته‌اند اما بی‌شک افزایش مهلت معاینه فنی برای خودروهای غیرصفر کیلومتر از نظر کارشناسی جایگاهی ندارد و تصمیم به‌جایی نیست. نمایندگان بهتر است به‌جای این مصوبه روی خودروهای پرتردد مثل تاکسی‌ها و خودروهای پر استفاده و خودروهای فرسوده نظارت کنند و برای آنها سالی 2بار معاینه فنی را درنظر بگیرند. ما البته منتظر پاسخ مناسب مجلس به این مصوبه غیرکارشناسی کمیسیون هستیم و امیدواریم چنین مواردی در مجلس با دقت بیشتری بررسی شود.
ما و آرای شائبه‌انگیز
مردم آلودگی هوا را نمی‌خواهند. مسئولان مصاحبه می‌کنند که همه مالکان خودرو باید برای جلوگیری از آلودگی هوا به مراکز مجاز بروند و وسیله‌شان را مورد معاینه فنی قرار دهند. کارشناسان، انگشت اتهام 80درصد بحران آلودگی هوا را به سمت اگزوز خودروهای شخصی نشانه رفته‌اند. از سوی دیگر گروهی تصمیم می‌گیرند «همه خودروها 2سال یک‌بار بیایند معاینه فنی!». روزگار آلودگی هوای تهران حالا سن و سالی به اندازه نیم قرن پیدا کرده است. از سال‌های دهه 40همواره بحث آلودگی هوای تهران، نقل محافل کارشناسی بوده است. روزگاری چند کارخانه بلای جان هوای تهران شده بودند و ماشین‌ها نیز مزید بر علت آلودگی. وضعیت آلودگی هوا در شهر تهران که با تأیید کارشناسان بیش از 80درصد آن ناشی از تردد وسایل نقلیه گوناگون است، مسئولان را مصمم به تأسیس ستاد مرکزی معاینه فنی خودروها کرد تا نسبت به سر و سامان دادن به انجام معاینات فنی برای همه خودروها و ازجمله خودروهای شخصی اقدام شود. در سال‌های اخیر مشکلات زیادی در راه اجرای معاینه فنی کامل خودروها به‌وجود آمد است به‌صورتی که پلیس راهنمایی و رانندگی هر از گاهی، طرحی برای تشدید برخورد با خودروهای فاقد معاینه فنی اجرا می‌کند. از سوی دیگر پلیس هر ازگاهی با خودروهای فاقد معاینه فنی اتمام حجت می‌کند که هر چه زودتر برچسب معاینه فنی را تهیه کنند. مالکان 2/5میلیون خودروی باقیمانده تهران اما زیر بار معاینه فنی نرفته‌اند و طرح ویژه پلیس نیز کارایی لازم را ندارد. پلیس معتقد است خودروهای داخلی حداکثر پس از 2سال از تولیدشان نیاز جدی به معاینه فنی پیدا می‌کنند و درحالی‌که در تمام دنیا خودروها پس از 5سال از رده خارج می‌شوند در کشور ما با اجرای قانون معافیت پنج‌ساله خودروها از دریافت معاینه فنی، حدود 2/5 میلیون خودرو در تهران از انجام معاینه فنی فرار می‌کنند. اما اجرای کامل این طرح در کلانشهرهای کشور عزم جدی دولت به‌عنوان مجری قانون را می‌طلبد و این عزم نزد دولت‌های نهم و دهم نبود چنانکه در سال‌های اخیر براساس آمار نهادهای محیط‌زیست شهری، دولت‌های نهم و دهم به 90درصد برنامه جلوگیری از آلودگی وقعی ننهاده اند.
