تاحال کیف پولتان را که در آن انواع و اقسام کارت‌های مختلف وجود دارد وارسی کرده‌اید؟ کارت‌های مختلف با ظاهر گوناگون و کاربردهای گوناگون که در هرکدام فناوریهای خاصی به کار رفته.
یکی را مامور محل کارتان نگاه می‌کند، با یکی‌ساعت کار می زنید، یکی را وارد دستگاه خودپرداز می‌کنید و دیگری را جلوی باجه مترو می‌گیرید و رد می‌شوید. اگر اتومبیل هم داشته باشید که جدیداًکارت دیگری وارد کیفتان شده است: کارت هوشمند سوخت.
این همه کارت با این همه فناوری گوناگون. این جا می‌توانیم ببینیم که این فناوری‌ها چقدر با هم تفاوت دارند و چقدر در حفظ اطلاعات مهم و بعضا حیاتی شما، موثر هستند.
ظهور و توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات در دهه‌‌های اخیر تاثیر شگرفی بر زندگی بشر داشته است. ازجمله مهمترین این تاثیرات، ارائه راه‌حل‌ها و راهکارهای جدید برای انجام امور مختلف زندگی است که درمیان دستاورد‌های حاصل از این قبیل فناوری‌ها، کارت‌های هوشمند از جایگاه خاصی برخوردار هستند.
اختراع کارت هوشمند را برای اولین بار فردی فرانسوی با نام رولاند مورنو در سال 1974 به ثبت رساند. از آن زمان به بعد، شرکت‌هایی نظیر Bull، Honeywell، Motorola دراین زمینه به فعالیت پرداختند و در نتیجه فعالیت‌های آنها، در سال 1979 اولین کارت هوشمند ریز‌پردازنده‌ای ساخته شد.
اولین استاندارد برای کارت هوشمند در سال 1986 و با عنوان ISO 789116/1 مطرح شد. استفاده از کارت هوشمند در سطح ملی برای نخستین بار در فرانسه و در سال 1986 انجام گرفت. دراین سال، شرکت مخابرات فرانسه برای اولین بار، به جای سکه در تلفن‌های عمومی از کارت هوشمند استفاده کرد که این اقدام سبب رفع بسیاری از مشکلات استفاده از تلفن‌های عمومی،سوء‌استفاده‌ها و خرابکاری‌ها شد.
پس از آن، از اوایل دهة 90 میلادی، استفاده از کارت‌های هوشمند درکشور‌های مختلف رواج پیدا کرد و به تدریج کاربردهای جدیدی برای آن پیدا شد.فناوری کارت‌های شناسایی و احراز هویت یا ثبت داده به انواع گوناگون تقسیم‌بندی می‌شود.
تعدادی از این کارت‌ها مطلقا هوشمند نیستند و فقط داده‌هایی بر روی آنها ذخیره می شود که در تهیه آنها فناوریهای گوناگون، از فناوریهای ساده چاپی تا فناوریهای پیچیده ذخیره اطلاعات به کار می‌رود.
کارت‌های ذخیره داده
ساده‌ترین طریقه ذخیره اطلاعات روی کارت که همه ما با آن آشنا هستیم، مدل سنتی عکس و نوشته است. اطلاعاتی که به این صورت ذخیره می‌شود برای انسان به سادگی قابل مشاهده و خواندن است ولی برای ماشین به دشواری قابل خواندن است و نیاز به فناوریهای پیشرفته بینایی ماشین دارد.
معمول‌ترین روش پیش‌گیری از جعل این کارت‌ها، چاپ با دقت بالا یا امضا دستی کارت است تا جعل این کارت هزینه‌برتر شود. معمولا دستگاه‌های چاپ کارت با دقت بیش از dpi 300 به سادگی در دسترس نیست ولی با ارزان شدن روزبه‌روز فناوریهای کامپیوتری، چاپگرهای 1200 dpi را می‌توان پیدا کرد.
روش نسبتا پیشرفته‌تر دیگر نوشتن روی کارت‌ها با استفاده از موادی است که تنها توسط اشعه‌های خاصی مثل فرابنفش قابل خواندن باشد. در این روش نوشته‌های توسط موادی مانند فلوئورسنت، روی کارت درج می‌شود. این مواد فقط در برابر طول موجی خاص، از خود نور مرئی تولید می‌کنند و دیده می‌شوند.
نمونه این مواد را می‌توانید در اسکناس‌های 2000 تومانی ببینید. البته این روش نیز در صورت اطلاع جاعل از وجود آن به سادگی قابل تقلید است. هرچند کار جاعل سخت‌تر و هزینه جعل نیز بیشتر می‌شود. اطلاعات روی این کارت‌ها هم به سادگی توسط ماشین قابل خواندن نیست.
روش دیگر برای ذخیره داده استفاده از هولوگرام است. در این روش هم مانند روش قبل با مواد خاصی نقش خاصی را روی کارت هک می‌کنند. این نقش در اثر نور مرئی بازتابش خاصی دارد و جعل آن بسیار سخت است.
مانند دو روش قبل، داده‌های روی هولوگرام را هم ماشین به راحتی نمی‌تواند بخواند. در ایران فناوری ساخت هولوگرام تنها در اختیار سازمان انرژی اتمی است. معمولا اکثر کارت‌هایی که جدیدا نیروی انتظامی تحویل می‌دهد مثل گواهینامه‌های جدید، کارت‌های جدید شناسایی ماشین و پاسپورت‌های جدید، هولوگرام دارند.
راه دیگری که معمولا در ایران در ادارات و برای کارت‌های حضور و غیاب به‌کار می‌رود، فناوری چاپ بارکد روی کارت است. این روش، یکی از ساده‌ترین و پرکاربردترین روش‌ها برای خواندن اطلاعات توسط ماشین است. هر میله بارکد نمایانگر یک رقم صفر و یک است.
بارکدهای استاندارد یک عدد چند ده بینی را نمایش می‌دهند. چاپ بارکد توسط چاپگرهای معمولی و به سادگی قابل انجام است. دستگاه‌های لیزری بارکدخوان هم به دلیل سابقه زیاد تولید، بسیار ارزان هستند. پس عیب اصلی این روش سادگی بسیار در جعل کردن و حجم کم داده‌های قابل ذخیره است.
روش دیگر برای ذخیره داده‌ها، چسباندن یک نوار مغناطیسی مشابه نوارهای ضبط صوت، پشت کارت هست. از این کارت‌ها هم معمولا برای کارت‌های شناسایی ساعت‌زنی استفاده می شود. دستگاه‌هایی که این کارت‌ها را می‌خوانند نسبتا گران هستند اما نوار مغناطیسی ارزان است. حجم داده‌هایی که از این روش روی کارت ذخیره می‌شود، بیشتر از کارت‌های بارکد دار است. با داشتن یک دستگاه ضبط‌کننده نوار، به راحتی می‌شود این کارت‌ها را جعل کرد.
یکی دیگر از روش‌های منفعل ولی نسبتا جدید ذخیره داده روی کارت، ذخیره لیزری داده‌هاست. ضبط داده روی این کارت‌ها کاملا شبیه اطلاعاتی است که روی یک سی‌دی معمولی ذخیره می‌شود.
در این روش یک قطعه پلاستیکی از جنس سی‌دی روی کارت چسبانده می‌شود که قابلیت ذخیره چندین مگابایت داده را دارد. هزینه تهیه دستگاه‌های تولید و خواننده این کارت‌ها و قیمت خود آنها بسیار بالاست و به همین دلیل جعل این کارت‌های لیزری بسیار پرهزینه است. ولی در صورت دسترسی به یکی از این دستگاه‌ها، می‌توان به‌راحتی آنها را جعل کرد.
کارت‌های چیپ‌دار
برخلاف انواع کارت‌های قبلی که در برابر ذخیره اطلاعات منفعل بودند و تنها می‌توانستند اطلاعاتی را از پیش ذخیره کنند و در طول زمان نمی‌شد که آنها را تغییر داد، کارت‌های چیپ‌دار می‌توانند اطلاعات مختلفی را ذخیره کرده و در طول زمان و برحسب نیاز این اطلاعات را می شود تغییر داد.
در این کارت‌ها یک IC و کانکتور روی کارت قرار داده می‌شود. این کارت‌ها برحسب نوع چیپی که روی آنها قرار داده‌می‌شود، به انواع گوناگونی تبدیل می شوند که به غلط همه آنها را کارت هوشمند (Smart Card) می‌نامند.
بعضی از این نوع چیپ‌ها تنها یک حافظه (ROM) قابل خواندن دارند. ولی نوع رایج‌تر آنها یک چیپ حافظه معمولا از نوع فلش (EEPROM با عمر زیاد) دارند که هم می‌شود آنها را خواند و هم روی آنها نوشت (داده ذخیره کرد). معمولا خواندن و نوشتن را یک چیپ دیگر به صورت رمز مخافظت می‌کند. روش‌ها و دستگاه‌های لازم برای خواندن و نوشتن روی هر کدام از این کارت‌ها مخصوص خود آن‌هاست.
چیپ‌های هوشمند
این نوع چیپ‌ها معمولا یک حافظه ROM، حافظه فلش، RAMو یک پردازنده دارند که قدرت پردازشی محدودی دارد و بعضی اوقات یک کمک پردازنده مخصوص رمزنگاری نیز دارد. نوشتن روی حافظه این کارت‌ها تنها توسط نرم‌افزاری که در حال اجرا روی پردازنده کارت است، امکان‌پذیر است و کارت‌خوان به حافظه دسترسی مستقیم ندارد.
به هریک از این کارت‌ها می‌توان به چشم یک رایانه بسیار کوچک که برای کارهای امنیتی، تخصصی شده نگاه کرد که می‌تواند به جای شخص، تراکنش‌های رقمی را امضا کند. این کارت‌ها معمولا سیستم عاملی دارند که قابلیت برنامه‌ریزی کارت و دسترسی به آن را کنترل می‌کند. بعضی از انواع این کارت‌ها قابلیت اجرای چندین نرم‌افزار را با کاربردهای متفاوت دارند.
اطلاعات کارت‌های چیپ‌دار را به دو روش تماسی (Contactful) و غیرتماسی (Contactless) می‌خوانند. کارت‌های غیرتماسی مثل کارت‌های اعتباری که در مترو تهران به‌کار می‌رود، یک انتن رادیویی دارند که انرژی را از دستگاه کارت‌خوان گرفته و به چیپ منتقل می‌کند.
این روش بسیار گران‌تر از روش کارت‌های تماسی است که در کارت‌های هوشمند سوخت و کارت‌های تلفن عمومی در کشور به کار می‌رود. البته کارت‌هایی هم هست که هر دو نوع این فناوری در آنها به کار رفته که به آنها Dual می‌گویند.
کارت هوشمند
از کارت‌های هوشمند می‌شود در انواع معاملات بانکی و پشتیبانی مالی استفاده کرد. به دلیل راحتی حمل و نقل و امنیت موجب آسایش خیال کاربر و تامین اطلاعات گوناگون مورد نیاز وی می شود.
استفاده از امکانات متنوع کارت‌های هوشمند به کاربران این امکان را می‌دهد که محصولات و کالاهای خود را در بازارهای جهانی ارائه وفعالیت‌های تجاری خود راگسترش دهند. بانک‌ها، شرکت‌های نرم‌افزاری وسخت افزاری، خطوط هوایی وهمه این شانس را خواهند داشت که به بهره‌مندی از خدمات نوین محصولات کارتی خود در جهت ارتقاء سطح فعالیت‌ها و ارائه محصولاتشان دست یابند.
امروزه در دنیا بیش از 4/4 میلیارد کارت اعتباری استفاده می‌شود. فعالیت‌های اقتصادی - مالی مبتنی بر کارت‌های هوشمند به میزان 30 درصد در سال رشد دارد. همچنین تحقیقات انجام شده حاکی از آن است که در سراسر دنیا طی 5 سال آینده صنعت کارت‌های هوشمند و وسایل و تجهیزاتی که امکان استفاده از آن را میسر می‌سازند به طور قابل توجهی رشد خواهد داشت وهمچنین افزایش امکانات وقابلیت‌های دستیابی با امنیت کافی به شبکه‌های کامپیوتری وتوسعه رو به رشد استفاده از تجارت الکترونیکی سبب رایج‌تر شدن بکارگیری کارت‌های هوشمند می‌شود.
با در نظر گرفتن همین میزان مصرف، انتظار می‌رود کارت‌های هوشمند برای 95درصد خدمات تلفن بی‌سیم ودیجیتالی که در تمام دنیا ارائه می‌شود مورد بهره‌برداری قرار گیرند. آسیا، آمریکای لاتین وآمریکای شمالی مناطقی هستند که بالاترین پتانسیل را در 3 سال آینده برای گرایش به استفاده از کارت‌های هوشمند به‌خود اختصاص خواهند داد. اکنون بیشترین زمینه‌های کاربری از کارت‌های هوشمند در سطح دنیا مربوط به تلفن‌های پولی وبی‌سیم، بانکداری، خدمات بهداشتی و پرداخت آبونمان و لوازم خانگی بوده است.
صنایع، خدمات و فعالیت‌های بسیاری وجود دارد که از طریق اعمال استانداردها و ضوابط بین‌المللی می‌توان عملکرد آنها را تحت پوشش کارت‌های هوشمند قرار داد که دستگاه‌های پمپ بنزین، سیستم‌های پرداخت بانکی و بسیاری موارد دیگر از این قبیل هستند. به همین دلیل سازمان بین‌المللی استاندارد، اصولی را برای کارت‌های هوشمند ایجاد و تثبیت کرده است و این اصول همچنان در حال توسعه و همه‌گیر شدن هستند.
همچنین بخشی از صنایع انحصاری موفق شده‌اند اصول و استانداردهای مشخصی را برای استفاده از کارت‌های هوشمند به وجود آورده و هم اکنون در حال گسترش و تثبیت آنها در سراسر دنیا هستند. لذا حضور وسیع حضور نمایی مزیت‌های فراوان موجود درکارت‌های هوشمند ،صنایع و خدمات مختلف جهانی را بر آن داشته تا با ارائه ضوابط و استانداردهای مدون و قانونی موفقیت آنها را تضمین نمایند.
مزایای کارت‌های هوشمند
البته مزایای کارت‌های هوشمند را باید با در نظر گرفتن کاربردها و نحوه مدیریت و ایجاد زیرساخت‌های فرهنگی و تخصصی در هر جامعه بررسی کرد. عموما دستورالعمل‌ها و استاندارد محلی وضع شده و نحوه برخورد و حمایت قانون از کاربردهای این کارت‌ها در ارتقاء مزایای آن مؤثر است.
شیوه زندگی و اهمیت دستیابی به اطلاعات و چگونگی پردازش آنها و قوانین موجود در تنظیم روابط مالی نیز در تعریف مزایای کارت‌های هوشمند برای هر منطقه از دنیا حائز اهمیت است که نمی‌توان آنها را نادیده گرفت. با این وجود مزایای عمده اهداف اصلی ایجاد سیستم‌های بکارگیری کارت‌های هوشمند را می‌توان در توانایی اداره یا کنترل مؤثر فعالیت‌های تجاری کاهش چشمگیر کلاهبرداری، کاهش کاغذبازی وحذف فعالیت‌های زائد و وقت‌گیر خلاصه نمود.
ایمنی کارت‌های هوشمند
کارت‌های هوشمند عملا امنیت و اطمینان بیشتری نسبت به سایر وسایل ذخیره اطلاعات مالی ارائه می‌دهند. یک کارت هوشمند مکان امنی برای ذخیره اطلاعات گران‌بهایی مثل کلیدهای اختصاصی، شماره حساب‌ها، رمزها یا سایر اطلاعات خصوصی ارزشمند می‌باشد. کارت‌های هوشمند با قدرت انجام محاسبه‌های پیچیده قابلیت تأمین امنیت بالاتر را دارا هستند و سلامت کاری صاحب کارت را فراهم می‌سازند.
msaremif@hamshahri.org
منابع:
مرکز محاسبات دانشگاه صنعتی شریف
گروه علمی تحلیلی طیف
ماهنامه دنیای مخابرات و ارتباطات
