محمدسعید نوری‌نائینی در گفت‌وگو با همشهری عملکرد ایران درحوزه دیپلماسی و روابط بین‌المللی طی سال‌های گذشته را مانع رسیدن به دبیرکلی فائو عنوان می‌کند. او معتقد است که چهره سیاسی ایران در چند سال قبل باعث شده به‌رغم عملکرد مثبت ایران در سازمان بین‌المللی خواربار (فائو) رای همه کشورها به ایران (جز کره‌شمالی) منفی باشد. این نخستین‌بار نبود که نوری‌نائینی در مسابقه‌ای برای کسب یک کرسی جهانی با رقبای قدرتمند خود حضور می‌یافت. او پیش از این در سال1384 به‌عنوان کاندیدا برای احراز پست ریاست مستقل شورای فائو معرفی شد و در انتخاباتی که در آذر‌ماه همان سال در مقر آن سازمان برگزار شد در برابر رقیب قدرتمند هلندی که مشاور وقت دبیرکل سازمان ملل بود به پیروزی رسید و برای مدت 2سال ریاست مستقل شورای فائو را برعهده گرفت. سابقه نائینی در این سمت که از نظر جایگاه سازمانی برابر با دبیرکل این سازمان است سبب شد بار دیگر در آذر‌ماه1386 و برای بار دوم آن هم با رأی قاطع کشورهای عضو، به‌عنوان ریاست مستقل شورای فائو برگزیده شود. موضوع حائز اهمیت‌تر آنکه نوری‌نائینی تنها فردی بود که فائو او را برای بازنویسی اساسنامه این سازمان دارای صلاحیت دانست و این پروژه عظیم را به او سپرد. پس از شکست ایران در احراز دبیرکلی فائو نیز خوزه داسیلوا، رقیب برنده این انتخابات، حتی پیش از اینکه بر کرسی تکیه زند از نوری‌نائینی خواست به‌عنوان مشاور، او را در اتمام پروژه بازنویسی اساسنامه فائو یاری رساند. موضوع دبیرکلی فائو بهانه‌ای شد تا در گفت‌وگویی با نوری نائینی، این مسئله مورد کنکاش قرار گیرد.
- اگر موافق باشید صحبتمان را از چگونگی ورود شما به سازمان خواربار جهانی (فائو) آغاز کنیم؛ چه سالی به فائو رفتید و چطور شما به‌عنوان نماینده ایران انتخاب شدید؟
در سال1373، دکتر کلانتری، وزیر وقت کشاورزی به‌دلیل دغدغه‌ای که برای ارتقای شأن کشورمان در سازمان خواربار جهانی داشتند از من خواستند به‌مدت 2سال برای سرو سامان دادن به وضعیت موجود، به این سازمان بروم. اما برخلاف انتظار این 2سال تبدیل به 11سال شد. در طول این مدت اقداماتی انجام شد که برای همیشه به نام ایران در تاریخ آن سازمان ثبت شده است. ایجاد یک مجموعه علمی- فرهنگی شامل یک سالن رسانه‌های جمعی چند منظوره و یک نمایشگاه نوآوری‌های سنتی کشاورزی، به نام اتاق ایران در مقر سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد و تدوین دستورالعمل حق غذا که براساس آن دسترسی به غذای سالم و کافی برای همه انسان‌ها به‌عنوان یکی از حقوق بشر شناخته می‌شود ازجمله اقدامات شاخص انجام شده در این سال‌ها بود.
- چطور ایران توانست ریاست مستقل شورای فائو را طی 2دوره از آن خود کند؟
سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد به‌طور کلی 2پست کلیدی دارد؛ مدیرکلی سازمان و ریاست مستقل شورا. درحالی‌که رقیب سرسختی از کشور هلند که سناتور آن کشور و مشاور دبیر کل وقت سازمان ملل بود را در مقابل داشتیم توانستیم ریاست مستقل شورا را به‌دست آوریم. پس از این 2سال، در دوره بعد انتخابات هم با کسب 190رأی موافق از 192رأی اخذ شده برای بار دوم به این سمت انتخاب شدم.
- چه عواملی این موفقیت را رقم زد؟
هرچند وجهه شخصی کاندیدای هر سمتی در انتخاب او مؤثر است، اما در اختیار‌گرفتن پست‌های بین‌المللی متاثر از وجهه سیاسی کشورهاست. بنابراین تصمیمات برای دادن رای، در پایتخت کشورها و براساس مصالح سیاسی گرفته و فقط انتخابات در سازمان‌های بین‌المللی برگزار می‌شود. در دور اول انتخابات هنوز دولت اصلاحات فعالیت داشت و روابط مناسب با سایر کشورها در کنار عملکرد مثبت 11ساله من به‌عنوان نماینده ایران، سبب شد که به موفقیت دست یابیم. در دوره دوم به‌دلیل دستیابی به موفقیت‌های چشمگیر در دوره قبل هیچ کشور دیگری به معرفی کاندیدا برای پست مزبور اقدام نکرد و بدین‌ترتیب تقریبا کل آرا به ایران اختصاص یافت.
- گفته می‌شود عدم‌تبلیغات مناسب در نتیجه انتخابات فائو در سال 90 بی‌اثر نبوده است. شروع دیرهنگام تبلیغات و ضعیف عمل کردن ایران در این زمینه در شرایطی که کشورهایی همچون برزیل با همه توان به میدان آمده بودند برای انتخاب‌نشدن ایران مزید بر علت شد.
تبلیغات در شرایطی اهمیت پیدا می‌کند که 2کاندیدا رقابتی نزدیک داشته باشند، همانطور که برای برزیل و اسپانیا در آن دوره تبلیغات بسیار مهم بود؛ مثلا کشور اسپانیا از آغاز فعالیت‌های انتخاباتی، هواپیمایی اختصاصی در اختیار کاندیدای خود گذاشته بود و کشور برزیل هم چندین بار هیأت‌های وزیران کشاورزی سایر کشورها را به کشورشان دعوت کرد و کاندیدای آنها برای جلب نظر مساعدشان به اکثریت قریب به اتفاق کشورها سفر کرد. وزارت جهادکشاورزی و وزارت امور خارجه ایران هم در حد مقدورات کمک کردند و حتی دفتر کشاورزی اتاق صنایع و معادن نیز حمایت‌های فراوانی به عمل آورد اما در مقایسه با رقبا، مقدورات ما بسیار اندک بود. تبلیغات را دیر شروع کردیم، هماهنگی‌ها برنامه‌ریزی‌شده و دقیق نبود و امکانات در اختیار به هیچ روی به سطح کاندیداهای دیگر نمی‌رسید. البته در یک قضاوت عادلانه حتی اگر در حد و اندازه رقبا هم خرج می‌کردیم باز هم به‌دلیل شرایط سیاسی کشور توفیقی حاصل نمی‌شد.
- برنامه‌های شاخص ایران در دوره حضور شما در سازمان خواربار جهانی چه بود؟
به‌طور کلی 2هدف عمده برای دفتر نمایندگی ایران تعریف شده بود؛ یکی جذب کمک‌های فنی و تخصصی برای تسریع در توسعه کشاورزی ایران و دیگری ارتقای منزلت سیاسی و علمی کشور در بین کشورهای عضو. در مورد نخست ده‌ها پروژه فنی تخصصی با کمک فائو در کشور انجام شد که از نظر حجم و محتوا با دوره‌های قبل و بعد از آن به هیچ روی قابل مقایسه نیست. از دیدگاه دوم نیز طی مدت حضور، ریاست همه نهادهای تخصصی- انتخابی سازمان خواربار و کشاورزی را عهده‌دار بودم که کمیته امنیت غذایی جهانی یکی از آنهاست. از آنجا که ریاست این کمیته‌ها انتخابی است این موضوع را می‌توان به‌عنوان شاخصی برای نیل به هدف دوم یعنی ارتقای منزلت ملی ایران درنظر گرفت. به‌عبارت دیگر در این دوران کشورمان به‌عنوان یکی از کشورهای بانفوذ جایگاه شایسته‌ای به‌دست آورد. در همین دوران با موقعیت ویژه‌ای که داشتیم توانستیم دستورالعمل حق غذا به‌عنوان یکی از حقوق بشر را تدوین کنیم. گرچه در ابتدا برخی کشورهای قدرتمند به‌دلیل هزینه‌ای که طرح مزبور برای آنها ایجاد می‌کرد با انجام آن مخالف بودند اما در نهایت این دستورالعمل به‌عنوان یک توفیق و پیروزی بزرگ در کارنامه ایران به ثبت رسید و در حال حاضر حق غذا یکی از برنامه‌های مؤثرفائو در کاهش فقر و گرسنگی است.
- اما شاخص‌ترین اقدام، بازنویسی اساسنامه فائو بود.
بله. در سال‌های پایانی با انتخاب من به ریاست کمیته اصلاحات فائو، وظیفه خطیر تدوین رفرم این سازمان به من سپرده شد. اساس تشکیل این کمیته جلوگیری از روند نزولی اهمیت فائو بود. به دلایل فنی و سیاسی بسیار، این سازمان بین‌المللی در حال افول و از دست دادن موقعیت خویش بود. به‌عنوان مثال می‌توان به کاهش مستمر بودجه طی 10سال آخر قبل از اصلاحات اشاره کرد. کشورهای عضو در نخستین اقدام تصمیم به برگزاری یک ارزشیابی مستقل خارجی و بدون مشارکت فائو گرفتند. در گام نخست یک گروه از کارشناسان بین‌المللی تحقیقات جامعی درخصوص عملکرد این سازمان انجام دادند. نتیجه 2سال پژوهش این افراد گزارشی با حجم 400صفحه بود. در آن زمان من رئیس مستقل شورا بودم و طرحی نوشتم که این گزارش مطول را عملیاتی می‌کرد. برنامه من پس از طرح در شورای فائو با رأی مثبت تمام کشورها برای اجرا مورد موافقت قرار گرفت و از من خواستند که تدوین این رفرم را خودم به‌عهده بگیرم. این گزارش به یک برنامه عمل تبدیل شد که شامل 274 اقدام بود. برخی از این اقدامات کوچک و برخی بسیار مهم بود. این برنامه برای تأیید به کنفرانس فائو- به‌عنوان بالاترین سطح تصمیم‌سازی این سازمان با عضویت تمام وزرا- ارجاع شد و به‌دلیل اهمیت آن با تشکیل شورای فوق‌العاده به تصویب رسید.
- این برنامه در دوره کاندیداتوری شما برای دبیرکلی فائو تدوین شد؟
در زمان تدوین این برنامه من ریاست مستقل شورا را بر عهده داشتم اما پس از تصویب آن، دوره دوم ریاست من تمام‌شده بود بنابراین به ایران بازگشتم. ولی آقای داسیلوا به‌عنوان مدیرکل جدید، از من درخواست کرد به‌عنوان مشاور عالی آن سازمان، اجرای برنامه‌ای که نوشته بودم را برعهده بگیرم. چون این کاری بود که از نقطه صفر آن را خودم انجام داده بودم به ادامه کار علاقه‌مند بودم به همین دلیل پیشنهاد داسیلوا را پذیرفتم و در طول یک سال و نیم گذشته آن را به انجام رسانده و 2ماه پیش گزارش اتمام پروژه را به شورا و کنفرانس فائو ارائه دادم. شورا و کنفرانس نیز در یک اقدام استثنایی با قدردانی کتبی از جمهوری اسلامی ایران و شخص من، برنامه را موفقیت‌آمیز اعلام کردند.
- مهم‌ترین اهداف این برنامه چیست؟
مهم‌ترین آن تغییر کارکرد سازمان خواربار و کشاورزی از روش‌های پروژه‌ای به یک روش نتیجه‌محور است که براساس عملکردها، در دوره‌های زمانی مشخص ارزشیابی و سنجیده شده و مورد قضاوت قرار می‌گیرد. در واقع فائو از شرایطی با تصمیم‌سازی دیوان‌سالارانه و سخت به مرحله عملکردی شفاف و ساده گام گذاشته است که هر اقدام آن قابل قضاوت و سنجش است. به‌طور قطع اثرات برنامه‌ای که از 2ماه پیش اجرای آن کامل شده در چند سال آینده قابل مشاهده خواهد بود.
