حتی مثل بیماری‌های دیگر هم نیست که برای برخی از آنها واکسن کشف شده باشد. برخی از متخصصان معتقدند که اگر اعتیاد را بیماری فرض کنیم برای آن راه‌حل قطعی وجود ندارد. برخی نیز معتقدند که خواست فرد معتاد شروع درمان است و اگر پشتکار داشته باشد حتما درمان می‌شود.
دکتر ایرج اسماعیلی پزشک و کارشناس ارشد بهداشت و تحقیقات و مدرس دروس پیشگیری و درمان اعتیاد از آن دسته از پزشکانی است که معتقد است که اعتیاد قابل درمان نیست بلکه قابل کنترل است. او می‌گوید: بیماری‌ها از نظر من دو دسته هستند، دسته اول بیماری‌هایی هستند که با درمان به‌طور کامل برطرف می‌شوند مثل آپاندیسیت یا عفونت ریه که با برداشتن عضو یا مصرف آنتی‌بیوتیک بیمار کاملا بهبود پیدا می‌کند. دسته دوم بیماری‌هایی هستند که ماهیتا مزمن هستند مانند دیابت، فشار خون، قند خون بالا.
در اصطلاح به این بیماری‌ها بیماری‌های کرونیک می‌گویند که تابعی از زمان بوده و قابل کنترل شدن هستند. اگر اعتیاد را بیماری جسمی، روحی، اجتماعی و اقتصادی بدانیم باید بگوییم از آنجا که چندین عامل در بروز آن نقش دارد، بنابراین این بیماری نیز قابل کنترل است. بیماری‌های مزمن مانند دیابت، قند و فشار خون با عواملی مانند ورزش، مصرف دارو، رژیم غذایی مناسب و کاهش استرس قابل کنترل هستند و مانند برخی دیگر از بیماری‌ها نیستند که با مصرف یک قرص به کلی از بین بروند.
دکتر ایرج اسماعیلی معتقد است درمیان کسانی که سوء مصرف مواد محرک یا مخدر دارند بسیار نادر است که فرد پس از ترک، بازگشت مجدد به مصرف نداشته باشد. کسی نمی‌تواند تضمین دهد که اعتیاد کاملا درمان می‌شود. فرد معتاد با دلایل ژنتیک، خانواده و محله ناسالم و صرفه اقتصادی فروش و مصرف مواد مخدر دوباره به چرخه اعتیاد بازمی‌گردد چرا که عوامل ایجاد‌کننده اعتیاد در محیط همچنان وجود دارد و فرد معتاد دوباره می‌تواند جذب آن عوامل شود.اما دکتر هومان نارنجی‌ها درمانگر و پژوهشگر اعتیاد معتقد است که اعتیاد قابل درمان است.
او معتقد است که اعتیاد یک اختلال رفتاری است که می‌تواند تا آخر عمر بروز نکند.برخی از کارشناسان با استدلال اینکه در اعتیاد گیرنده‌های نورونی و سیناپس‌های عصبی تا مدت‌های طولانی با مواد‌مخدر آشنا می‌مانند معتقدند که اعتیاد درمان‌ناپذیر است ولی دکتر نارنجی‌ها معتقد است جنبه رفتاری فرد معتاد اگر درمان شود فرد دیگر به مواد‌مخدر روی نمی‌آورد. او بهبودیافته‌های زیادی را می‌شناسد که تا پایان عمر دیگر به سمت مواد‌مخدر نرفته‌اند.
دکتر نارنجی‌ها البته این تذکر دقیق را هم می‌دهد که اعتیاد بیماری آسان‌درمانی نیست. در این بیماری نیز مانند برخی بیماری‌های دیگر درمان فوری و صددرصد نیست. در واقع اعتیاد یک بیماری قابل درمان است ولی از آنجایی که این بیماری متشکل از جنبه‌های زیستی، روانی و اجتماعی است، میزان پاسخ به درمان آن متفاوت است همچنین درمان آن نیز باید جامع باشد به همین دلیل کاری سخت‌تر است.
مواد‌مخدر و محرک در ابتدای کشفشان به‌عنوان دارو برای بیماران به‌کار برده شدند و کم‌کم سوء‌مصرف آنها به معضل اعتیاد تبدیل شد. دکتر ایرج اسماعیلی درباره این سؤال همشهری که آیا ترک کردن مواد‌مخدر می‌تواند سلامت فرد را به خطر بیندازد، می‌گوید: هنگام ترک، مواد‌مخدر و روانگردان باید با ماده‌مناسبی جایگزین شود تا فعل و انفعالات شیمیایی در مغز بیمار را به هم نریزد. این افراد در زمان ترک نیاز به مراقبت‌های پزشکی دارند به همین دلیل در همه مراکز ترک اعتیاد فرم فعالیت‌های پزشکی وجود دارد و علاوه بر پزشک یک روانپزشک نیز بیمار را معاینه می‌کند.
درمان هر بیماری همراه با عوارض است. هر پزشکی می‌داند که از هر 1000 جراحی شاید یک بیمار با عوارضی چون مرگ روبه‌رو شود ولی پزشکان در هر روش درمانی منافع بیمار را به مضرات آن می‌سنجند. روش‌های نامتعارف و عجیب مدت‌هاست در کمپ‌های ترک اعتیاد غیرقانونی استفاده می‌شود. اعضای خانواده عاصی و عاجز از دست عضو معتاد، او را با هزار کلک به این کمپ‌ها می‌سپرند درحالی‌که این روش‌ها اگر منجر به مرگ فرد معتاد نشود بدون شک او پس از ترک کمپ دوباره و چندباره به مواد روی خواهد آورد.
دکتر اسماعیلی این روش‌ها را علمی نمی‌داند و می‌گوید: مردم دوست دارند روش‌هایی را که به‌صورت اتفاقی منجر به درمان بیماری شده است، به دیگران نیز توصیه کنند ولی این روش علمی نیست و نمی‌توان به کسی تجویز کرد. روش‌های درمانی که در کشور استفاده می‌شود مانند آخرین روش‌هایی است که در کشور‌های اروپایی و آمریکای لاتین به‌کار می‌رود.
تحقیقات زیادی در زمینه میزان اثرگذاری روش‌های درمانی تا‌کنون انجام شده است. به گفته دکتر اسماعیلی در یکی از آخرین تحقیقات از معتادان بهبود‌یافته خواسته شد که 10حیطه‌ای را که پس از ترک اعتیاد، بهبود یافته است را نام ببرند. آنها مواردی مانند رفع تعارض با قانون، آشنایی با مراکز مشاوره مانند کانون وکلا، سلامت جسمی، بهبود روحیه و روابط اجتماعی و خانوادگی را ذکر کردند اما همه آنها معتقدند که در زمینه غذای سالم و خوب، جای خواب و کسب شغل وضعیتشان بهبود نیافته است. بدون شک معتادی که شغل مناسبی نداشته باشد تا یک جایی مقاومت کرده و پس از آن با گرفتن پول‌های ناچیز اقدام به جابه‌جایی مواد‌مخدر می‌کند.
