جشنواره‌ای برای فیلم‌هایی که در کشور ما بسیار غریبند و طرفداران زیادی ندارند. 7سال است اهالی سینمای مستند دور هم جمع می‌شوند برای نقد و بررسی آثار و یافتن راه‌هایی برای نجات این هنر از دورافتادگی و عزلت. در تمامی این سال‌ها که سینما حقیقت رسمیت یافته این گردهمایی چقدر به رشد و توسعه مستندسازی کمک کرده است؟ چقدر باعث جریان‌سازی و حرکت در مستندسازی شده و چقدر برای این عرصه استعداد کشف و نیرو تربیت کرده است؟ شاید وقت آن رسیده باشد پس از 7سال به این پرسش‌ها پاسخ بگوییم. محمدمهدی طباطبایی‌نژاد، مدیرعامل مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی و دبیر هفتمین جشنواره بین‌المللی سینما حقیقت، جشنواره را به مثابه یک ویترین برای نمایش تلاش مجموعه‌ای از مستندسازان و نقد و بررسی آن تلاش‌ها می‌داند و می‌گوید: اتفاق اصلی برای جریان‌سازی و کشف استعداد بعد از جشنواره می‌افتد و بخش عمده آن به‌عهده مدیران است. جشنواره‌ای برگزار می‌شود و تعدادی فیلمساز به مدیران معرفی می‌کند، حالا اینکه مدیران از این اتفاق برای تولید چه بهره‌ای می‌گیرند، بسیار مهم است. به اعتقاد او، جشنواره به‌خودی خود فقط یک اتفاق خوب است. اگر قرار باشد این اتفاق خوب منجر به تولید و گسترش آثار مستند شود، مدیران و مسئولان باید از جشنواره کمک بگیرند. طباطبایی‌نژاد می‌گوید: زمانی جشنواره معتبر است که هنرمندان بتوانند از جشنواره عبور کنند و به بازار عرضه برسند. اگر قله ما جشنواره باشد، بزرگ‌ترین اشتباه را مرتکب شده‌ایم.
تحولات جشنواره
فراخوان جشنواره هفتم از قبل آماده و منتشر شده بود؛ بنابراین فیلم‌ها در همان بخش‌های سال گذشته (داستانی، سیاسی و اقتصادی، اجتماعی، دینی و آیینی، پرتره، تاریخی و انقلاب اسلامی، جنگ و دفاع‌مقدس، قوم‌شناسی، علمی و زیست‌محیطی) به جشنواره ارائه شدند. این دسته‌بندی مورد انتقاد بسیاری از شرکت‌کنندگان و کارشناسان قرار گرفته است. کیوان کثیریان، روزنامه‌نگار و منتقد سینما، این طبقه‌بندی را علمی نمی‌داند و می‌گوید: در حالت استاندارد فیلم‌های شرکت‌کننده در جشنواره مستند براساس زمان فیلم به 3دسته کوتاه، نیمه‌بلند و بلند تقسیم می‌شوند. طبقه‌بندی غیراز این روش، علمی و منطقی نیست. چون بسیاری از فیلم‌ها از نظر موضوعی فقط متعلق به یک طبقه‌بندی خاص نیستند. ترجیح بر این است که در جشنواره‌ها برچسب موضوعی روی فیلم زده‌نشود تا به داور و مخاطب پیش‌داوری ندهد. اما یکی از تغییرات جشنواره امسال نسبت به گذشته، کارگاه‌های جنبی آن است با موضوع‌هایی چون بیان شخصی در فیلم مستند، استفاده خلاقانه از آرشیو، حقایق دیجیتال و تئوری جدید در مورد انسان‌شناسی تصویری که با حضور مایکل اپیتس، آرنه برو، ترزا اوبرایان، رائد فریدزاده و حمید رسولی برگزار شد. این کارگاه‌ها به عقیده طباطبایی‌نژاد از بهترین و بزرگ‌ترین وجه تمایز جشنواره امسال با دوره‌های گذشته است: در گذشته کارگاه‌های جشنواره سینما حقیقت در غریبانه‌ترین شکل برگزار می‌شد. درحالی‌که در این دوره، یک‌سوم درخواست‌کنندگان به‌دلیل فراوانی متقاضی امکان حضور در کارگاه‌ها را نیافتند. آنقدر استقبال گسترده و پرشور بود که ما به‌خاطر اینکه نتوانستیم فضای کارگاهی بزرگ‌تری ایجاد کنیم، شرمنده شدیم.
جامعه پرنشاط، جشنواره پرتحرک
اگر در روزهای برگزاری جشنواره سری به سینماهای فلسطین و سپیده بزنید، جمعیت جوان و علاقه‌مندی را می‌بینید که برای دیدن فیلم‌های مستند در سالن‌ها و راهروها حضوری پرشور دارند. این فضا با سال‌های گذشته قابل مقایسه نیست. در بیشتر نوبت‌ها به‌ویژه عصرها و شب‌ها بیش از نیمی از صندلی‌های سالن‌های نمایش پر می‌شود. از سوی دیگر، فیلم‌های این دوره، تنوع و تکثر بیشتری نسبت به قبل دارند. این تغییری است که به زعم دبیر جشنواره، بزرگ‌ترین اتفاق و تفاوت جشنواره سینما حقیقت امسال با سال‌های گذشته است. جشنواره سینما حقیقت امسال پذیرای 120فیلم در بخش مسابقه است. اما این نکته، ضعف‌هایی را هم در پی دارد. کثیریان در این‌باره می‌گوید: برای یک جشنواره مستند که در سطح بین‌المللی برگزار می‌شود 120فیلم در بخش مسابقه بسیار زیاد است و عملا بخش اعظمی از فیلم‌ها را با هیچ برنامه‌ریزی نمی‌توان دید. بهتر بود فیلتری قوی‌تر به لحاظ کیفی برای انتخاب فیلم‌های بخش مسابقه درنظر گرفته می‌شد.
از بخش‌های متفاوت این دوره سینما حقیقت بخش بین‌الملل و حضور مستندهای معتبر خارجی در این دوره است. بسیاری از فیلم‌های این دوره نامزد اسکار هستند یا حرفه‌ای‌های مستند دنیا در آن حضور دارند. به عقیده کثیریان، این یکی از نقاط ویژه، مثبت و آبرومند جشنواره امسال است؛ برعکس جشنواره‌های گذشته که فیلم‌های درجه چندم در بخش بین‌الملل حضور داشتند.
اما و اگرها
امسال هم مثل گذشته، 3سالن سینما فلسطین و 2سالن سینما سپیده برای نمایش آثار مستند درنظر گرفته شده است. سالن‌هایی که گرچه مجهز به سیستم پخش HD شده‌اند، هنگام پخش دردسرهایی دارند. مشکلاتی که حتی باعث به نمایش درنیامدن فیلم «پیرپسر» مهدی باقری و پخش پر از مشکل «خون‌مردگی» محمد کارت شد. وقتی جشنواره سینما حقیقت بزرگ‌ترین گردهمایی مستندسازان ایران است، انتظار می‌رود فضایی بهتر از نظر امکانات و ابزار برای این رخداد مهم درنظر گرفته شود. بزرگ‌ترین هدف و امید مستندسازان این است که توجه به آثار مستند همزمان با آخرین روز جشنواره به پایان نرسد، فیلم‌ها به نمایش عمومی درآیند و راه برای تولید آثار دیگر گشوده شود. اگر روزی این آرزو محقق شد، امید برای جریان‌سازی، کشف استعداد و تربیت نیروهای مؤثر و مؤلف در سینمای مستند هم رنگ می‌گیرد.
