یک‌دهه از زمین لرزه‌ای گذشت که در ساعت 5:56:26 بامداد به وقت محلی در آن جمعه 5 دی‌ماه در شهرتاریخی بم در جنوب‌شرقی کرمان رخ داد و براساس بررسی‌های انجام شده بخشی از گسل بم که از کنار شهر بم عبور می‌کند در این زلزله فعال شد.
اطلاعات دقیقی از زمان ساخت ارگ بم در دست نیست ولی براساس متون تاریخی قدمت آن به بیش از 2000سال قبل می‌رسد. باوجود اینکه این بنا چندین‌بار طی تاریخ به‌صورت موضعی تعمیرات جزئی شد، ولی این نخستین‌بار بود که در اثر یک زمین لرزه به این صورت ویران شد. با مشاهده فاصله کانونی برای هر نگاشت‌لرزه‌ای حاصل از لرزه اصلی و با درنظر گرفتن کانون زمین لرزه، ژرفای کانونی زلزله بم 8کیلومتر برآورد می‌شود. نزدیک‌ترین نگاشت‌لرزه‌ای به‌دست آمده در این زلزله به کانون آن شتابنگاشت حاصله در ایستگاه بم است. براساس تخمین گشتاور لرزه‌ای، بزرگای زلزله بم Mw = 6.5 محاسبه شد. آموخته‌های زلزله بم را از دید جنبش شدید زمین و خطر زمین‌لرزه می‌توان به‌صورت زیرخلاصه کرد:
زلزله بم نشان داد که ساخت‌وساز و گسترش شهرهای ایران نزدیک پهنه گسله می‌تواند به فاجعه‌ای در حد زلزله بم یا بیش از آن منجر شود. خسارت‌های زلزله بم در محدوده نزدیک گسل بم بیش از بخش‌های غربی آن بود. تا قبل از زلزله بم وقتی در مورد ممنوعیت ساخت‌وساز در تهران و تبریز هشدار داده می‌شد، شاهدی امروزی در ایران برای آن قابل ارائه نبود ولی به‌نظر می‌رسد که زلزله بم حجت را تمام کرده باشد. هر نوع ساخت‌وساز در حریم گسل‌های فعال (که در حاشیه بسیاری از شهرهای ایران قرار دارند) باید ممنوع شود. حریم گسل برای گسل بم با توجه به طول این گسل و قطعات آن حدود یک‌کیلومتر به سوی شرق و حدود 2کیلومتر به سوی غرب است. توصیه می‌شود که در بازسازی و توسعه آینده شهر بم چنین محدوده‌ای صرفا به توسعه فضای سبز (پارک، زمین ورزشی و ...) اختصاص یابد. لازم است تا نسبت به تعیین حریم گسل‌های فعال در هر شهر با مشورت با مؤسسات پژوهشی و کارشناسان زلزله‌شناسی، اقدام لازم صورت پذیرد.
زلزله بم (1382) نشان داد که ساخت‌وساز روی و در حریم گسل‌های اصلی و بزرگ - نه فقط به‌دلیل احتمال گسیختگی مستقیم در محل عبور گسل بلکه به‌دلیل اینکه در نزدیکی گسل‌های بزرگ امکان بروز جنبش‌های بسیار شدید و در نتیجه تشدید خسارت‌ها و تلفات وجود دارد ، باید محدود شود؛ چیزی که در زلزله بم به‌صورت بروز اثرهای حوزه نزدیک گسل و تکان‌های بسیار شدید در راستای قائم (در جهت بالا و پایین) و در راستای افقی در جهت عمود بر گسل بروز کرد.
بم شهری بود که وقتی در روز 5 دی‌ماه 82 در آن زلزله رخ داد، حدود 70هزار نفر ساکن بودند که حدود 33هزارنفر کشته شدند (آمار رسمی از 26271کشته حکایت می‌کند.) تصور رخدادی با ابعاد زلزله بم در نزدیکی یا درون محدوده شهری تهران (با 8.5میلیون نفر جمعیت در شب هنگام و12.5 میلیون نفر جمعیت هنگام روز در سال حاضر)، مناظری از فاجعه به یاد می‌آورد که بسیار وسیع خواهد بود. موضوع جدی است؛ باید هم به فکر باشیم و هم با برنامه و به شیوه علمی عمل کنیم.
*دانشیار پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله
