تاریخ روزنامه‌نگاری، تاریخ انتشار و نفوذ آگاهی‌های فکری است. بیش از پانصد سال، بشر متمدن با استفاده از وسایل و اختراعات علمی خود مانند؛ چاپ، تلفن، رادیو، تلویزیون، اینترنت و... سعی کرده است با همنوع خود ارتباط برقرار کند و به نوعی از دنیای اطراف و رویداد‌های روز دنیا با خبر شود.
آدمیان تلاش می‌کنند تا با کمک وسایل ارتباطی روز به پیشرفت‌های فکری، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و.... دست یابند. در این میان نقش و اهمیت روزنامه‌نگاری و ارتباطات اجتماعی را نمی‌توان نادیده گرفت.
فریت جوف کاپرا، مردم‌شناس در کتاب نقطه عطف؛ علم، جامعه و فرهنگ در حال ظهور می‌نویسد: در آینده، تفکر حاکم بر روزنامه نگاری از جزیی‌نگری به کلی‌نگری تغیر خواهد کرد و اخلاق حرفه‌ای جدیدی شکل خواهد گرفت که مبتنی بر آگاهی زیست محیطی و جامعه شناختی است.
آینده‌ای که او در سال 1982 پیش‌بینی کرده بود، امروز به واقعیت پیوسته است. چرا که امروزه تئوری‌های ارتباطی و فنون روزنامه‌نگاری به یکی از رشته‌های پر طرفدار علوم اجتماعی تبدیل شده است و هزاران دانشمند و دانشجوی جامعه‌شناس، علوم سیاسی و اقتصادی در این رشته تحقیق و مطالعه می‌کنند. این رشته و فعالان آن نقش بسیار مهمی در حفظ سلامت ساختار یک جامعه ایفا می‌کنند.
با این وجود، جستجوی عبارت"روزنامه نگاری تحقیقی" در موتور جستجوی گوگل به زبان فارسی نتیجه‌ای در بر ندارد، این در حالی است که سال‌ها می‌شود جهان به این روش رو آورده و از آن بهره‌برداری می‌کند.
رویکرد روزنامه‌نگاری تحقیقی (Investigative Journalism) در جامعه ما آنقدر غریب است که حتی خیلی از دانشجویان ارتباطی شناخت کاملی از آن نداشته و شاید ضرورت شناخت آن را درک نکرده‌اند.
روزنامه‌نگاری تحقیقی یکی از دشوارترین شاخه‌های روزنامه‌نگاری است که نیاز به هوش، پشتکار و جسارت زیاد روزنامه‌نگار دارد. از دیدگاه بسیاری از محققان و روزنامه‌نگاران، روزنامه‌نگاری تحقیقی نقطه اوج کار حرفه‌ای روزنامه‌نگاری است. به عبارتی روزنامه‌نگاری تحقیقی نوعی روزنامه‌نگاری عمقی است.
پدر روزنامه‌نگاری تحقیقی را توماس وایتساید (Thomas Whiteside) متولد یکی از روستاهای انگلیس (1997 - 1918) و روزنامه‌نگار امریکایی می‌دانند.
توماس وایتساید در مقاله 1971 خود تحت عنوان "ماموران در محل" می‌نویسد؛ این نقش روزنامه‌نگاران تحقیقی است که برای محافظت از بی‌صدایان، دموکراسی و مظلومان به افشای مافیای سیاسی اقدام کنند.
او در ادامه اضافه می‌کند؛ توجه داشته باشید که سیاست پر از منافقان سیاسی، راهزنان، دروغگویان و قاتلان است. نقش روزنامه‌نگاران تحقیقی، نظارت و تحقیق در این زمینه و اشاره کردن به این عاملان با دقت است. چه عاملانی که برای بی‌اعتبار کردن سیاستمداران پاک می‌کوشند و چه عاملانی که برای منافع شخصی خود به کشور و مردم خیانت می‌کنند...
کارشناسان امر، تاریخ شکوفایی، روزنامه‌نگاری تحقیقی و تحولات آن را به اوایل دهه 1970، یعنی زمانی که سلسله گزارشهای دو روزنامه‌نگار آمریکایی به نام‌های "کارل برنشتاین" و "باب وودوارد" درباره رسوایی "واتر گیت" در روزنامه واشینگتن پست به چاپ رسید و منجر به کناره‌گیری ریچارد نیکسون از ریاست‌جمهوری امریکا شد، نسبت می‌دهند. البته به نظر من در این دهه این سبک از روزنامه نگاری به رسمیت شناخت شده است.
از آن زمان به بعد، روزنامه‌نگاری تحقیقی یا افشاگرى و علنی ساختن افتضاحات (Muckrake) به عنوان یک سبک روزنامه‌نگاری تحقیقی مورد توجه رسانه‌ها، روزنامه‌نگاران و مردم قرار گرفت.
در این سبک، روزنامه‌نگار یا گزارشگر تحقیقی به مسائل سیاسى، اجتماعى، اقتصادی و... مى‌پردازد. به عبارتی به دنبال ماهیت و واقعیت پنهان در میان رویداد‌های جامعه یا جهانش می‌گردد.
البته، این سبک روزنامه‌نگاری، تنها محدود به سوء استفاده‌های دولت‌مردان نیست، بلکه به طور کلی عملکرد نهادها، موسسه‌ها، شرکت‌ها و سازمان‌هاى مختلفى که در جامعه فعالیت مى‌کنند، مربوط می‌شود. یعنی همه فعالیت‌های جامعه اعم از دولتی و غیر دولتی، خصوصی و شخصی، زیر نگاه‌های تیز بین روزنامه‌نگاران محقق، مورد تحقیق و بررسى قرار مى‌گیرند.
می‌توان گفت که این سبک بیشتر به عنوان یک شیوه تأثیرگذار روزنامه‌نگاری در خدمت بهبود کیفیت زندگی مردم قرار دارد. سبک و شیوه‌ای که راه خود را به منابع آموزشی روزنامه‌نگاری نیز باز کرده است و برای حفظ و ادامه حیات آن تلاش بسیاری می‌شود.
روزنامه‌نگاری تحقیقی یکی از پیچیده‌ترین، زمان برترین، پی‌گیرترین، خطرناک‌ترین و صد البته جذاب‌ترین سبک‌های گزارش یک موضوع است. ریسک‌پذیری جزو مهم‌ترین خصیصه‌های این روزنامه‌نگاری است. و برای خود افراد خاصی که سری پر درد، جسور، مسئولیت‌پذیر و باهوش باشند، می‌طلبد. چرا که در این سبک از روزنامه‌نگاری، روزنامه‌نگار پا به ورای پاراگراف‌های خبری می‌گذارد. او به دنیای ناشناخته‌ها و شناخته‌های خطرناک پنهان قدم می‌گذارد تا پرده از اسرار یا واقعیت‌های پنهان در میان سطر‌های پاراگراف‌های خبری روزنامه‌ها یا رویداد‌های جامعه بر دارد.
روزنامه‌نگار تحقیقی نه تنها کار یک محقق را انجام می‌دهد، بلکه نقش یک داستان‌نویس را هم دارد. آنان به جستجوی جزییات و ناگفته‌های یک موضوع می‌پردازند. این سبک، نه تنها جنبه‌هاى عینى و تشریحى را در بر دارد، بلکه به رابطه میان رویدادها و فرآیندها نیز توجه خاص دارد. آنان محصول جستجو‌های خود را از طریق شخص یا اشخاصی که داستان به وسیله آنها گفته یا روایت شده است را به خواننده منتقل می‌کنند.
روزنامه‌نگار تحقیقی با تهیه گزارش از وقایع و مصاحبه با اشخاصی که در جریان شکل‌گیری یک خبر یا رویداد نقش داشتند و یا منابع موجودی که می‌توانند در شفاف کردن زوایای موضوع گزارش به او کمک کنند، الهام گرفته و کار خود را تکمیل می‌کند.
در حال حاضر، روزنامه‌نگاری تحقیقی به یکی از بخش‌های جدی روزنامه‌نگاری کشورها تبدیل شده است. در برخى از کشورها، روزنامه‌ها و مجلات گروهى از خبرنگاران خود را مأمور تهیه گزارش‌هاى تحقیقى در زمینه‌هاى سیاسى از قبیل؛ سوءاستفاده‌های تجاری،اجتماعی، سیاسی از قبیل؛ قاچاق،مواد مخدر، سرقت، جنگ‌ها، قتل‌ها و... مى‌کنند. حتی، هر ساله آموزشگاه‌های معتبر روزنامه‌نگاری بخشی را به این رشته برای اهدای جایزه به روزنامه‌نگاران اختصاص می‌دهند.
با وجود این، هنوز روزنامه‌نگاری تحقیقی به معنای واقعی‌خود، حتی در کشورهای پیشرفته که مدعی استقلال، بی‌طرفی و آزادی مطبوعات و سایر رسانه‌ها هستند نیز، وجود ندارد و اگر هست تعداد گزارشهای آن از انگشتان یک دست هم تجاوز نمی‌کند. چرا که وابستگی روزافزون رسانه‌ها به منابع قدرت اعم از قدرت سیاسی یا اقتصادی و گره خوردن منافع آنها به یکدیگر، تجاری شدن بیشتر موسسه‌های رسانهای، همچنین، هزینه بالا، زمان‌بری و خطر بالای تهیه اینگونه گزارشهای تحقیقی، باعث کاهش تعداد آنها در رسانه‌ها جهان شده است.
سبک و ساختار نگارش در گزارشهای تحقیقی تحت تاثیر محتوا است. محتوا از سبک نگارش بسیار مهم‌تر است. در منابع آموزشی کمتر درباره سبک نگارش، گزارشهای تحقیقی نوشته شده است. چرا که سبک‌های نوشتاری گزارش تحقیقی، چندان تفاوتی با دیگر گزارش‌ها ندارد. گزارش باید بر اساس، سبک نوشتار گزارشی نوشته شود. از طرفی گزارشهای تحقیقی، معمولا غیر توصیفی هستند. چرا که این گزارش‌ها پر از اطلاعات، آمار و ارقام دقیق و صریح هستند و جنس آنها سخت است.
در گزارشهای تحقیقی، اطلاعات درست و دقیق مهم است، نه توصیف فضا. مکان و... با این وجود، امکان دارد روزنامه‌نگاری روند تحقیق خود و یا ماجراهای دسترسی‌اش به اطلاعات را در گزارش بگنجاند،اما این روش وجه قالب گزارش نخواهد بود.
گزارشهای تحقیقی، غیر توصیفی و قیاسی هستند. روزنامه‌نگار تحقیقی یا گزارشگر تحقیقی در شروع گزارش خود موضوع و شرح واقعه را به طور کلی مطرح می‌کند و مهم‌ترین دستاورد‌های تحقیق را اضافه‌می‌کند. تشریح و جزئیات ماجرا در داخل متن گزارش آورده می‌شود و بعد گام به گام مسئله باز می‌شود.
در بسیاری اوقات روزنامه‌نگار تحقیقی، گزارش خود را به محض کامل شدن اطلاعات می‌نویسد. یعنی در مقطع زمانی که گزارشگر به اطلاعات و جزئیات دسترسی پیدا کرده است، اطلاعات را منتشر می‌کند. معمولا گره این گزارش‌ها در پایان گزارش‌ها باز می‌شود. به عبارتی، سرانجام و هدف نهایی در انتهای، آخرین گزارش مشخص می‌شود.
دیدگاه‌ها و نظرات مختلفی در خصوص تعریف، چگونگی تهیه گزارش، مهارت‌ها و ویژه‌گی‌های گزارشگر، روزنامه‌نگاری تحقیقی وجود دارد که به چند نمونه از آنها اشاره می‌کنیم؛
- نیل هانسون رییس تیم روزنامه‌نگاری تحقیقاتی مجله تی وی- سوئد در باره روزنامه نگاری تحقیقی می‌نویسد: هیچ تعریف نهایی برای روزنامه‌نگاری تحقیقی وجود ندارد. کارشناسان امر تعاریف خاص خود را در این زمینه ارائه می‌دهند و هر کدام به نوعی آن را تعریف می‌کنند. ولی به طور کلی روزنامه نگاری تحقیقی را یک نوع روزنامه نگاری می‌دانند که در آن روزنامه‌نگار به طور کامل به بررسی موضوع توجه داشته و تحقیق، پژوهش یا بررسی وسیعی انجام می‌دهد. این تحقیقات ممکن است ماه‌ها یا حتی سال‌ها طول بکشد. به همین خاطر این سبک از روزنامه‌نگاری هزینه بسیار می‌طلبد.
- هاریسا چاندرا بات 37 سال است که روزنامه‌نگاری می‌کند. از نظر او روزنامه‌نگار تحقیقی کسی است که در پی کسب خبر است، درستی و نادرستی خبر را درک می‌کند، رخدادها را از زوایای مختلف بررسی می‌کند و در پی منافع عمومی است. گزارشگر این سبک خبر را به صورت منصفانه، بی‌طرفانه و بر اساس اصول اخلاقی در اختیار مخاطبان قرار می‌دهد.
- چارلز لوئیس از روزنامه‌نگاران تحقیقی مشهور آمریکا است. او سبک گزارش تحقیقی را به خبرنگاران آموزش می‌دهد. لوئیس سال‌ها برای شبکه‌های تلویزیونی ای‌بی‌سی و سی‌بی‌اس آمریکا کار کرده و مدیر اجرایی کارگاه آموزشی روزنامه‌نگاری تحقیقی در واشنگتن است. دائره المعارف روزنامه‌نگاری از او به عنوان یکی از سی روزنامه نگار کاوشگر مطرح آمریکا در زمان جنگ جهانی اول نام برده است. لوئیس در آموز‌ش‌های خود بر منابع خبری درست، منابع اطلاعاتی صحیح و انجام مطالعات لازم در تهیه گزارشهای تحقیقی تاکید می‌کند. رعایت اصول روزنامه‌نگاری را به همه روزنامه‌نگاران تحقیقی توصیه می‌کند و می‌گوید؛ روزنامه‌نگاری تحقیقی در اصل کار فردی، جسور، مسئول و دلسوز نسبت به جامعه است. گزارشگری تحقیقی نه تنها با سوالات کنجکاونه بلکه با چرا؟ چه چیز؟ چگونه؟ چه زمان؟ برای چه؟ کجا؟ چه کسی؟ به واسطه کی یا چی؟ چقدر؟ و...شروع می‌شود، تحقیقات را شروع کرده و هر سر نخی را محک می‌زند...
- دکتر محمدمهدی فرقانی در فصل ششم کتاب "گزارش‌نویسی، چشم عقاب روزنامه نگاری" می‌نویسد؛ روزنامه‌نگاری تحقیقی نوعی ژورنالیسم افشاگرانه و ناظر بر عملکردها، سوءاستفاده‌ها، فسادها، سوءمدیریت‌ها و انحراف‌ها است. این سبک روزنامه‌نگاری در همه جای دنیا شرایط خاص خود را دارد. چرا که نوعی نگه داشتن آینه جلوی قدرتمندان است و طبیعی است که خوشایند آنها نیز نباشد.
از سوی دیگر، این سبک در خدمت پیشبرد آزادی بیان، قلم و حقوق شهروندی و یکی از پیشرفته‌ترین مکاتب روزنامه‌نگاری است. ژانری از روزنامه‌نگاری که کشف جریان‌های ناصواب و ناروای درون ساختارهای رسمی قدرت و افشای آن را به منظور کمک به اصلاح و پالایش امور جامعه، کمک به شنیده شدن صدای مردم و حق مردم را برای نظارت بر عملکرد رسمی، در دستور کار خود قرار داده است.
در همه جای دنیا حتی در جهان سرمایه‌داری که ثروت و قدرت تا حدی در لایه‌های مختلف اجتماعی توزیع شده است، هنوز هم دولت‌ها یا به طور مستقیم یا غیر مستقیم بر بخش اعظم منابع، علمی، اقتصادی، تخصصی و انسانی تسلط دارند. به همین خاطر می‌توان گفت: اساساً رسانه‌های دولتی از ژانر مستثنی هستند. بنابراین روزنامه‌های وابسته به دولت نمی‌توانند وارد این حوزه یعنی روزنامه‌نگاری افشاگرانه شوند.
- هوگو دی‌برگ، نویسنده کتاب "روزنامه نگاری تحقیقی، مفهوم و تمرین" در کتاب خود روزنامه‌نگاری تحقیقی را اینگونه تعریف می‌کند: روزنامه‌نگاری تحقیقی تلاشی است برای دستیابی به حقیقت در جایی که حقیقتی پنهان شده که دیگران منتظر دانستن آن هستند. در شیوه روزنامه‌نگاری تحقیقی تلاش می‌شود نتایج تحقیقات بی‌طرفانه منعکس شود.
او معتقد است که روزنامه‌نگاران تحقیقی، توجهی به تفسیرهایی که قدرتمندان یا صاحبان قدرت از هر رویداد و واقعه به مردم ارائه می‌دهند، ندارند؛ بلکه همیشه به ورای این تفاسیر می‌اندیشند و حس تشخیص درست از نادرست را در ما تقویت می‌کنند. شعار آنها این است: "وفاداری به حقیقت، قانون، عدالت و اخلاق".
از نگاه او، روزنامه‌نگار تحقیقی به کندوکاو مسائل سیاسی و اجتماعی می‌پردازد و ماهیت پنهان آنها را آشکار می‌سازد. این افشاگری تنها به اعمال سوء سیاستمداران محدود نمی‌شود، بلکه عملکرد نهادها و سازمان‌های مختلفی را که در جامعه فعالیت می‌کنند نیز، مورد تحقیق و بررسی قرار می‌دهد. گزارشگری تحقیقی، کار شخصی، خلاقانه و داوطلبانه درباره موضوع‌های مهمی است که افراد یا گروه‌هایی سعی در پنهان کردن آنها دارند.
دی‌برگ، روزنامه‌نگاران تحقیقی را پاسداران مرزها معرفی می‌کند که باید نگهبان نظم و مراقب انحراف باشند. او نمونه‌هایی از موضوع‌های مربوط به چنین گزارش‌هایی را اینگونه نام می‌برد: رسوا کردن یک رویداد شرم‌آور حتی اگر غیرقانونی نباشد مانند؛ تخلف از یک قانون اخلاقی؛ افشا کردن سوءاستفاده از قدرت؛ پرس‌وجو کردن درباره مبنای واقعی بیانیه‌های مهم؛ نشان دادن فساد در دستگاه عدالت؛ به چالش کشیدن یک گزارش دولتی در هر زمینه؛ ثابت کردن اینکه قوانین چگونه می‌توانند دور زده شوند؛ سرپوش برداشتن از موارد سرپوش گذاشته شده و... روزنامه‌نگاران تحقیقی ورای منافع شخصی و ملی خود حرکت می‌کنند. آنها به دنبال کشف حقایق و آگاه کردن مردم در سراسر جهان هستند.
- ویسبورد معتقد است گزارشگر تحقیقی به خطاکاری‌هایی می‌پردازد که منافع عمومی را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. این نوع گزارشگری براساس منطق بررسی، به منظور "ایجاد تعادل در سیستم‌های دمکراتیک" عمل می‌کند... انتشار گزارش‌ها درباره خطاکاری‌های سیاسی و اقتصادی می‌تواند برانگیختن تحقیقات قضایی و پارلمانی را هدف قرار دهد.
از دید ویسبورد گزارشگری تحقیقی می‌تواند با پرورش شهروندان آگاه، بسط آزادی بیان، مسئول و پاسخگو نگه داشتن دولت و با نظارت بر عملکرد دولت و نقد آن به پیشبرد دمکراسی و حقوق بشر کمک کند.
-مرحوم دکتر کاظم معتمد نژاد استاد برجسته ارتباطات، روزنامه‌نگاری تحقیقی را اینگونه تعریف می‌کند؛ روزنامه‌نگاری تحقیقی در عین اینکه از حیث وسعت گزارش‌ها و نیز توجه به عمق رویدادها به روزنامه‌نگاری تشریحی و نیز شیوه روزنامه‌نگاری عمقی شباهت دارد، از جهت نوع برداشت و نگرش اجتماعی با آنها متفاوت است. به بیان دیگر، به سبب عدم اعتماد و اطمینان خبرنگار به اخبار و اطلاعات مندرج در اطلاعیه‌ها و اعلامیه‌های رسمی دولتی، کوشش‌های پیاپی در جهت کشف واقعیت‌ها انجام می‌دهد تا امکان دسترسی به اطلاعاتی فراهم شود که عمداً از دسترس آنها مخفی نگاه داشته شده است.
از نظر ریموند ویلیامز یک گزارشگر تحقیقی تنها به تولید یک مطلب اکتفا نمی‌کند، بلکه یک خدمت را عرضه می‌کند؛ خدمتی سازنده در راستای بهبود کیفیت زندگی مردم جامعه یا مردم جهان...
- اتما و گلاسر معتقد هستند که روزنامه‌نگار تحقیقی، گزارش‌ها را براساس معیارهای اخلاقی می‌نویسد. روزنامه‌نگار باید بداند چگونه یک گزارش را با رعایت همه معیارهای اخلاقی بنویسد. این دو محقق از اصطلاح "نگهبان وجدان" برای روزنامه‌نگاران تحقیقی استفاده می‌کنند. چرا که روزنامه‌نگاران تحقیقی با جلب توجه افکار عمومی به فساد و مشکلاتی از این دست، از ارزش‌ها حافظت می‌کنند.
به طور کلی می‌توان گفت که روزنامه‌نگاری تحقیقی؛ کشف اخبار مهمی است که فرد یا افرادی نمی‌خواهند عموم از آن با خبر شوند. چنانکه در ماده نوزده آمده است روزنامه‌نگاران به لحاظ حرفه‌ای و اخلاقی مسئول هستند تا ورای آنچه را بر عهده آنان گذاشته شده است مورد بررسی قرار دهند. به عبارتی، روزنامه‌نگاران حرفه‌ای حافظان آگاهی عمومی هستند.
امروزه روزنامه‌نگاری تحقیقی در مطالعات رسانهای کاربردهای بسیاری یافته است. درباره کارکرد و اهمیت نقش روزنامه‌نگاری تحقیقی در دنیا می‌توان به مواردی اشاره کرد. یکی از مهم‌ترین این کارکردها، تاثیری است که این سبک روزنامه‌نگاری بر تقویت بنیان‌های دموکراسی در دنیا ایفا می‌کند. در واقع روزنامه‌نگاران تحقیقی با طرح پرسش‌های بنیادین و تهیه گزارشهای مستند نقش خود را به عنوان ناظران، برعملکرد دولت‌ها، شخصیت‌های سیاسی، معاملات تجاری و... مطرح کرده و به نمایندگی از افکارعمومی شرایط و اوضاع را نظارت و بررسی می‌کنند. در غیر این صورت و یا در صورت کاهش میزان گزارشهای تحقیقی به دمکراسی در یک کشور ضربه وارد می‌شود.
- دورتی بیرن، سردبیر مجله‌های ورلد این اکشن و بیگ استوری به عنوان یک روزنامه‌نگار تحقیقی، می‌گوید؛ به خوبی می‌دانم که کاری از دست ما برای بهبود آنچه که در گوشه و کنار دنیا رخ می‌دهد، ساخته نیست، اما می‌توانم به عنوان یک روزنامه‌نگار به مردم بگویم که واقعیت آن چیزی نیست که به شما گفته می‌شود. چیزهای بسیار مهمی در دنیا وجود دارند که مردم باید درباره آنها بدانند و اگر شما به عنوان یک روزنامه‌نگار تحقیقی آنان را مطلع نکنید درنتیجه آنها از اتفاقاتی که در اطرافشان می‌افتد آگاه نخواهند شد و قادر نخواهند بود کاری برای بهبود اوضاع یا مقابله با رویدادها انجام دهند.
از طرفی، روزنامه‌نگاران تحقیقی با جستجوی واقعیت‌های تکان دهنده که در گوشه و کنار این جهان می‌گذرد، می‌توانند نقش یک دیده‌بان تیز‌بین را ایفا کنند و هر یک رسانهای باشند برای گزارش آنچه در گوشه و کنار این جهان خاکی، ناشنیده و پنهان مانده است.
درباره مهارت‌های این سبک روزنامه‌نگاری نیز دیدگاه‌های بسیاری وجود دارد، از جمله؛ استفان کاندیا، موسس مرکز روزنامه‌نگاری تحقیقی در رومانی ، او درباره مهارت‌های روزنامه‌نگاران تحقیقی می‌گوید: این مهارت همانند سایر مهارت‌های روزنامه‌نگاری است. آنها باید بتوانند واقعیت‌ها را نشان دهند، به اطلاعات دسترسی پیدا کنند و با صداقت گزارش‌هایی را تهیه کنند که افکار عمومی را از فساد دولتی و اداری آگاه کنند.
- راه نجات رسانه‌های نوشتاری، رویکرد فیچری به خبر است / وبلاگی شدن فرهنگ / روزنامه‌نگاری ایرانی / ژورنالیسم قومی / ژورنالیسم رادیویی / روزنامه مستقل / روزنامه و نخبگان / نام مستعار در فرهنگ رسانهای / روزنامه نگاری و اخلاق / مجازا روزنامه‌نگار / روزنامه نگاری: یک مرامنامه اخلاقی / یک روزنامه‌نگار آنلاین در برابر یک روزنامه‌نگار چاپی / روزنامه‌نگاری آنلاین و ارزش‌های بنیادین حرفه‌ای / محتوا در روزنامه‌نگاری آنلاین / آینده روزنامه‌نگاری از دیدگاه روزنامه‌نگاران آنلاین /
البته موضوع‌های مورد بررسی به وسیله روزنامه‌نگاران تحقیقی، پیچیده‌تر از گزارشهای معمولی است و آنها به زمان و منابع بیشتری برای کار خود نیاز دارند و این کار یک مبارز سر سخت و خستگی ناپذیر می‌طلبد.
- رندل می‌گوید؛ روزنامه‌نگاری تحقیقی مهارت‌های اولیه گزارشگری و روزنامه‌نگاری را با شیوه‌های پیشرفته تحقیق در هم می‌آمیزد. ویژگی متمایز کننده گزارش تحقیقی، تحقیقات بدیع و خلاقانه است. تحقیقات خلاقانه ارائه چکیده مطالب و یا گردآوری یافته‌ها و اطلاعات دیگران نیست، بلکه گزارشگران این تحقیقات را با بهره‌گیری از اطلاعات خام انجام می‌دهند. این تحقیقات می‌تواند یک مصاحبه قوی، مقایسه ارقام و یافتن واقعیت‌ها باشد. در بسیاری موارد؛ خلاقیت در انجام این تحقیقات و نتایج آنها به کشف وقایع و روابطی می‌انجامد که تا آن زمان کسی به آنها دست نیافته بود.
او می‌افزاید؛ اغلب گزارشهای تحقیقی از شک، نسبت به وقوع تخلف شروع می‌شود. یک گزارشگر تحقیقی می‌بایست خود را درگیر تحقیق و پرس‌و‌جوی مداوم و گردآوری پرونده‌های مربوطه برای تحقیق کند که بر اساس آنها گزارش و یا گزارشهای تحقیقی خود را بنویسد. البته چنین تحقیق و پرس و جوهایی نیازمند گزارشگر و ویراستاری است که مدیریت زمان و منابع را بر عهده داشته باشد تا نتایج حاصله را به حداکثر برساند.
روزنامه‌نگاری تحقیقی خطرات خاص خود را دارد. به عبارتی هرگزارشی که به جرایم سازمان یافته مربوط است، می‌تواند خطرناک باشد. میزان خطر با گستردگی فعالیت مجرمان و جدی‌تر شدن خلافکاری آنها افزایش می‌یابد. تهیه بعضی از گزارش‌ها برای خبرنگاران تحقیقی بسیار جدی و خطرناک است. مخصوصا گزارشگری مخفی و اطلاع رسانی درباره رخدادهای سیاسی، مناطق بحرانی، ثروتمندان و... که می‌تواند جان روزنامه‌نگاران این رشته را به خطر اندازد.
گینس در این باره می‌گوید؛ اسناد، مصاحبه، نظارت و نظرسنجی ابزازهای گزارشگر تحقیقی هستند. گزارشگر می‌آموزد که همچون یک گلف باز حرفه‌ای در شرایطی که از مرحله به مرحله‌ی دیگر پیش می‌رود، چگونه چوب گلف خود را انتخاب و استفاده کند، او نیز به درستی و با دقت از این ابزارها استفاده کند. محققین برتر نیز طی دوره تحقیق خود در هر زمان از یکی از ابزارها کمک می‌گیرند.
البته، شرط موفقیت گزارشگر تحقیقی در انجام تحقیقات، منصف و اخلاقی بودن و پرهیز از جهت‌گیری سیاسی است، زیرا هر عمل غیرقانونی یا جهت‌گیری سیاسی که براساس معیارهای پذیرفته‌شده، غیر منصفانه و غیر اخلاقی باشد، می‌تواند اعتبار تحقیقات گزارشگر را مخدوش و تخریب کرده و همچنین اعتبار روزنامه یا رسانه پشتبان او را به خطر اندازد.
شکیبایی، پیگیری و داشتن پشتکار در انجام تحقیقات صادقانه، پیگیرانه و منظم برای کشف حقیقت و شجاعت پذیرش اشتباه در تشخیص حقیقت و برداشتن گام‌های لازم برای اصلاح فوری اطلاعات نادرست و... مواردی هستند که یک گزارشگر تحقیقی باید دارا باشد. البته این مهارت‌ها زمانی بدست می‌ایند که گزارشگر تحقیقی با شناخت هدف‌ها، کارویژه‌ها، ساختارها و محتوای گزارش تحقیقی اقدام به کار کند. زیرا تا یک گزارشگر تحقیقی علم و شناخت لازم در این زمینه را به دست نیاورد، اقدام و نتیجه چندانی کسب نخواهد کرد.
به طور کلی، می‌توان گفت؛ گزارشگر تحقیقی، فردی جسور، ریسک‌پذیر، منظم، صبور، دقیق، منصف، باوجدان، اخلاق‌مدار، با پشتکار، قانون‌گرا و متعادل و فاقد جهت‌گیری خاص سیاسی است. او منافع عمومی را بر منافع فردی و رسمی ترجیح می‌دهد و گاه به خاطر این‌ترجیح ممکن است ناگزیر از پذیرش پیامدهای ناگوار شود.
به همین دلیل بیشتر این نوع فعالیت را داوطلبانه می‌دانند تا انجام یک مأموریت رسمی در چارچوب نهاد رسانه... علاوه بر آن، برخلاف روزنامه‌نگاری عادی، گزارشگر تحقیقی اساساً به منابع غیررسمی و غیردولتی استناد می‌کند و اطلاعات به دست آمده از این منابع را با اطلاعات منابع رسمی مقایسه می‌کند تا نادرستی یا تناقض را در آنها نشان دهد.
مالنهوف در کتاب معروف خود "گزارشگری تحقیقی"، قوانینی را برای گزارشگران تحقیقی عنوان می‌کند و می‌نویسد؛ عملکرد صحیح گزارشگر تحقیقی بسیار اهمیت دارد. به همین خاطر رعایت این قوانین، از شما فردی منصف و دقیق ساخته و همچنین در برابر حمله‌های جدی، آسیب‌پذیری کمتری خواهید داشت.
او یادآوری می‌کند که داشتن خلوص و صداقت شخصی همراه با قضاوت متعادل و منطقی، به‌گونه‌ای که مخاطبان همواره بتوانند به گزارشگر و رسانه او اعتماد کنند، ضروری است. تنها چند مورد خطای جدی، به دیگران اجازه می‌دهد که رسانه‌ها را غیرمسئول نشان داده و ارزش کار چندین گزارشگر تحقیقی را از بین ببرند.
- گزارشگر باید در خلال جمع‌آوری اطلاعاتی که منجر به بروز حقیقت می‌شود، از یک سو سرسخت و عینی‌گرا باشد و از سوی دیگر، براساس موازین اخلاقی و عاطفی، عمل کند.
- او باید از دخالت دادن علایق حزبی و سیاسی در جریان تهیه گزارش تحقیقی خودداری کنید.
- هنگام جستجوی حقایق و طرح سوال با وجدان باشد. تلاش کند برخورد او با افراد درگیر ماجرا اعم از آنان که دوست‌شان دارد یا به آنها اعتماد ندارد، برابر باشد.
ـ اطلاعات و شناخت خود را در خصوص موضوعی که تحقیق می‌کند، کامل کند. محدوده آن را در نظر بگیرد، هدف و انگیزه خود را از انجام مصاحبه‌ها، طرح سؤال‌ها و مطالعه اسناد و پیشینه موضوع مشخص کند.
ـ از اغراق، افراط، تفریط و تحریف حقایق خودداری کند.
ـ با منابع و موضوع تحقیق خود یکسان و مستقیم برخورد کند. سؤال‌های بی‌پرده بپرسد، از فریبکاری بپرهیزد، نام یا هویت نادرست به کار نبرد، اگر قول داده است که یک خبر محرمانه را حفظ کند به قول خود پایبند باشد؛ حتی اگر این کار، او را به خطر بیندازد، احترام گذاشتن و جلب اعتماد منابع، اعتمادهای بعدی را همراه خواهد داشت.
ـ از قانون تخطی نکند، مگر آنکه آماده پذیرش پیامدهای آن باشد. از حقوق قانونی خود مطلع باشد.
ـ هنگام نوشتن گزارش علیه یک شخص از مدارک مستقیم استفاده کند و به آن شخص فرصت دهد تا به سؤال‌های مطرح شده، پاسخ دهد.
- یادتان باشد که هیچ گزارشی ارزش آن را ندارد که اعتبار و شهرت خود و رسانه خود را به خاطر آن به خطر بیندازید.
روزنامه‌نگاری تحقیقی در فضای مجازی
در حال حاضر اینترنت به منبع اطلاعاتی جدید گزارشگران تحقیقی تبدیل شده است. اینترنت جایگزین‌های غیر چاپی در شیوه روزنامه‌نگاری به و جود آورده است. فضای اینترنت امکان انتشار آزاد و مستقل اطلاعات را فراهم آورده است و مفاهیم اولیه روزنامه‌نگاری را تحت تاثیر قرار داده است. اینکه دیگر روزنامه‌نگار صرفا کسی نیست که در استخدام رسانه جمعی باشد، خود تغییر بزرگی است.
رد و بدل شدن پست‌های الکترونیک، فایل‌های صوتی و تصویری که از طریق اینترنت انجام می‌شود به گزارشگران امروزی این اجازه را می‌دهند تا ارتباطات جهانی خود را با موسسه و مردم حفظ کنند و حتی در جلسات هیئت تحریریه، جایی که گزارش‌ها مورد بحث و بررسی قرار می گیرند، به صورت آنلاین شرکت کنند.
متن، صدا و تصویر در فایل‌های دیجیتال گنجانده می‌شوند و به آسانی از طریق تلفن، ارتباط ماهواره‌ای، پخش رادیویی و اینترنت به مرکز رسانه یا هر‌جای دیگر منتقل می‌شوند. لپ‌تاپ‌ها، تبلت‌ها، موبایل‌ها و تلفن‌های ماهواره‌ای جایگزین امکانات پخش زنده شده‌اند.
- روزنامه‌نگاری بدون روزنامه‌نگار / تصویری از یک روزنامه آنلاین پیشگام / کمک به روزنامه‌نگاری شهروندی / مفاهیم: روزنامه‌نگاری شهروندی چیست؟ / آیا روزنامه‌ها آینده‌ای دارند؟ / مرگ خبر در رسانه‌های نوشتاری / روزنامه‌ها و اینترنت / روزنامه‌ها و وبلاگ
دیوید شارپ مسئول اداره سایت پایگاه خبری فرانس پرس می‌گوید؛ اینترنت بر نحوه نگارش خبر روزنامه‌نگاران تاثیر گذاشته است. هر چند که روزنامه‌نگاران در انتخاب فناوری جدید ارتباطی سرعت عمل نشان دادند، اما در کنار گذاشتن شیوه‌های نوشتاری قدیمی کندتر عمل کردند. چرا که سبک جدید نوشتاری در مواجهه با ظرفیت‌های رسانه‌های آنلاین شکل گرفته است.
شبکه جهانی اینترنت امکان "هایپر لینک" و چانک را به وجود آورده است. به همین دلیل گزارشگران می‌توانند، ساختارهای خبری بسیار غنی‌تری خلق کنند. همچنین، ساختارهای پیچیده‌ای را که پیگیریشان برای مردم بسیار دشوار بود آسان کرده است.
از طرفی، مطالعه عمومی گزارشهای خبری، گرایش به سمت اختصار و ایجاز دارد. چرا که میانگین سرعت مطالعه یک متن در صفحه وب 25 درصد کندتر از خواندن همان مطلب در صفحه چاپی است. از طرفی مردم علاقه‌ای به بالا و پایین بردن صفحه‌های وب برای خواندن مطلب ندارند، بنابراین اختصار نویسی خبری ضرورت می‌یابد. به همین دلایل گفته می‌شود؛ اینترنت شیوه نگارش نویسندگان را تغییر داده است.
در یک جمع‌بندی کلی می‌توان گفت؛ روزنامه‌نگاری تحقیقی چه به صورت آنلاین چه به صورت سنتی، ارتباط مستقیمی با حقوق بشر، آزادی بیان، آزادی قلم، آزادی عقیده، آگاه سازی و دفاع از حقوق شهروندی مردم در مقابل تجاوز و تعدی احتمالی دارد.
کارشناسان امر، این نوع روزنامه‌نگاری را نقطه اوج آزادی مطبوعات می‌دانند و آزادی مطبوعات زیر بنای انواع آزادی‌های دیگر از جمله آزادی بیان و قلم شمرده می‌شود، به همین خاطر آن را مستقیما با تامین حقوق بشر مرتبط می‌دانند و معتقدند که این مکتب و این ژانر باید توسعه پیدا کند.
- منابع:
en.wikipedia / wiki.answers / journalism fund / ehow / online journalism / suite 101 / ikazeiwacu
