ولی بین همه این تونل‌ها شاید فقط یک تونل باشد که هیچ کس تمایلی به تجربه آن ندارد: تونل دردناک! این تونل، که «تونل کارپال» نام دارد، همین نزدیکی‌ها، در واقع در مچ دست شماست و وقتش که برسد چنان شما را آزار می‌دهد که از هرچه تونل است بیزار شوید!
اگر فکر می‌کنید که «نشانگان تونل کارپال» از آن بیماری‌های عجیب و غریبی است که احتمال بروز آن در کل خانواده و اقوام و خویشان شما چیزی در حد صفر است، باید بگوییم که سخت در اشتباهید. از هر 100 نفر دست کم 3 نفر دچار این بیماری می‌شوند که اکثر آنها هم خانم‌های میانسال هستند. اگر شما هم در مچ دست و انگشتانتان احساس درد، سوزش، گزگز شدن و بی‌حسی می‌کنید، ممکن است خود شما هم دچار این بیماری شده باشید.
«تونل کارپال» یک فضای تونل مانند، تقریباً به قطر انگشت شست است که در ناحیه جلویی مچ دست – یعنی در سمت کف دست، نه پشت دست – قرار دارد. این فضا بوسیله استخوان‌ها و لیگامان‌های اطراف احاطه شده است ولی مهمترین جزء آن یک نوار لیفی محکم به نام «فلکسور رتیناکولوم» است که به صورت عرضی از جلوی مچ دست عبور می‌کند و به نوعی سقف این تونل را تشکیل می‌دهد.
این تونل، به خودی خود اهمیت خاصی ندارد. بلکه اهمیت آن، به دلیل عبور تعداد زیادی از تاندون‌ها و نیز یک عصب مهم به نام عصب مدین (median) از داخل این تونل است. حالا تصور کنید روزی برسد که این تونل به دلایلی تنگ شود. در این صورت تمام تاندون‌ها و عصب ذکر شده تحت فشار قرار می‌گیرند و مجموعه‌ای از علائم را ایجاد می‌کنند که به آنها «نشانگان تونل کارپال» یا CTS می‌گویند.
وقتی تونل تنگ می‌شود
اغلب علائم ناشی از تنگ شدن تونل، به تحت فشار قرار گرفتن عصب مدین مربوط می‌شود. این عصب، نه تنها حس سطح کف دستی انگشتان (غیر از انگشت کوچک) را تأمین می‌کند، بلکه سیگنال‌های حرکتی را به برخی از عضلات مچ دست و دست می‌رساند و باعث حرکت آنها می‌شود. بنابراین، وقتی این عصب تحت فشار قرار می‌گیرد، علائم زیر ظاهر می‌شود:
- سوزش، گزگز و یا بی حسی در انگشت شست، اشاره، میانی و نیمی از انگشت حلقه. این احساس معمولاً در هنگام رانندگی و یا در دست نگه داشتن تلفن یا روزنامه رخ می‌دهد و معمولاً در طی شب هم تشدید می‌شود. خیلی از بیماران سعی می‌کنند با تکان دادن دست، این علائم را کاهش دهند.
- انتشار درد یا تیر کشیدن از ناحیه مچ به سمت ساعد و بازو و یا به سمت انگشتان
- احساس ضعف در دست و حتی افتادن اشیاء از دست. خیلی از بیماران در انجام حرکات ظریف دست مثل خیاطی دچار مشکل می‌شوند.
- از بین رفتن کامل حس انگشتان که البته در مراحل پیشرفته رخ می‌دهد.
بد نیست این نکته را هم بدانید که نشانگان تونل کارپال در 50 درصد موارد به صورت دوطرفه و در هر دو دست ظاهر می‌شود.
چرا تونل تنگ می‌شود؟
هر عاملی که به طریقی باعث تنگ شدن تونل شود، می‌تواند باعث بروز نشانگان تونل کارپال شود. این عامل می‌تواند یک خار استخوانی و یا یک غده و یا بطور شایع‌تر، ضخیم شدن، تورم و التهاب لایه پوشاننده تاندون‌ها (سینوویوم) در داخل تونل کارپال باشد. به هرحال علت دقیق ایجاد نشانگان تونل کارپال مشخص نیست ولی عوامل زیر می‌توانند در ایجاد این مسئله نقش داشته باشد:
- ویژگی‌های فیزیکی و ذاتی: اگر یک نفر از خانواده شما سابقه ابتلا به نشانگان تونل کارپال را دارد، احتمال بروز این بیماری در شما بیشتر از حد عادی است.
- سن و جنس: خانم‌ها 3 برابر بیشتر از آقایان دچار نشانگان تونل کارپال می‌شوند که بیشتر موارد آن هم به‌دنبال یائسگی رخ می‌دهد. علت این تفاوت هنوز بطور دقیق مشخص نشده است.
- برخی از بیماری‌های طبی: روماتیسم مفصلی، آرتروز، دیابت، اختلالات تیروئید، چاقی، احتباس مایع در بدن مثلاً به دلیل حاملگی یا مصرف OCP و ... از عواملی هستند که می‌توانند باعث ایجاد نشانگان تونل کارپال شوند. البته CTS ناشی از حاملگی معمولاً به‌دنبال زایمان برطرف می‌شود.
- استفاده مکرر یا آسیب به مچ دست: شکستگی‌ها و آسیب‌های مچ دست می‌توانند باعث التهاب و تورم تاندون‌ها شوند که نتیجه آن، وارد آمدن فشار بر عصب مدین است. خم و راست کردن مکرر مچ دست، بویژه اگر با فشار همراه باشد و مدت زمان زیادی بدون استراحت ادامه یابد نیز باعث افزایش فشار در درون فضای تونل کارپال می‌شود.
البته در مورد استفاده مکرر از مچ دست بحث‌های زیادی وجود دارد. برخی از مطالعات نشان داده‌اند که استفاده بیش از حد یا کشیدگی عضلات دست در شغل‌هایی که نیاز به حرکات خشن، با شدت و تکراری مچ دست دارند، می‌تواند باعث ایجاد CTS شود. از اینگونه موارد می‌توان به کسانی اشاره کرد که با رنده نجاری، سنگ آسیاب، اره و مته کار می‌کنند.
البته گفته می‌شود استفاده مکرر از کیبورد کامپیوتر هم از علل شایع ایجاد دچار نشانگان تونل کارپال است ولی مدرک مستدل علمی در این زمینه وجود ندارد. در واقع این‌طور به نظر می‌رسد که کار با کیبورد تنها باعث تشدید علائم CTS می‌شود و نه ایجاد آن.
به هرحال اگر شغل شما به گونه‌ای است که با حرکات تکراری و با فشار مچ دست و یا وسایل لرزاننده سر کار دارید، احتمالاً شما در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به دچار نشانگان تونل کارپال هستید. با تمام این حرف ها، جدیدترین تحقیقات پژوهشگران آمریکایی نشان می‌دهد که در ایجاد این بیماری، ژنتیک نقش بیشتری نسبت به فعالیت و کار کشیدن از دست دارد.
- متهم همیشگی، سیگار: افراد سیگاری معمولاً علائم شدیدتری را تجربه می‌کنند و روند بهبودی آنها به‌دنبال درمان هم بیشتر از افراد عادی طول می‌کشد.
در مطب پزشک
اگر علائم نشانگان تونل کارپال در شما هم ظاهر شده، بی‌خود دست دست نکنید و هرچه زودتر به پزشک مراجعه کنید. علائم CTS ممکن است در ابتدا قابل تحمل باشد، ولی اگر بیماری به حال خود رها شود، در طول زمان عصب مدین و عضلات ناحیه مچ دست دچار آسیب‌های دائمی می‌شوند و شاید حتی پس از عمل جراحی هم به وضعیت اول خود برنگردند.
وقتی شما به پزشک مراجعه می کنید، پزشک در ابتدا به شرح حال شما گوش می‌دهد و سپس انگشتان و مچ دست شما را از نظر وضعیت حسی و حرکتی معاینه می‌کند. ممکن است پزشک با خم کردن مچ دست شما یا ضربه زدن بر روی مسیر عصب مدین، سعی بر وارد آوردن فشار بیشتر بر این عصب کند. در این حالت معمولاً علائم شما تشدید می‌شود و به این ترتیب تشخیص بیماری آسان‌تر می‌شود.
البته معمولاً پزشکان به این قبیل معاینات کفایت نمی‌کنند و جهت تعیین علت دقیق مشکل و میزان آسیب وارده بر عصب، از اقدامات پاراکلینیک و در راس آنها EMG-NCV (همان نوار عصب و عضله) کمک می‌گیرند. در صورت تایید قطعی بیماری به کمک نوار عصب و عضله، پزشک شما بر اساس میزان آسیب وارده به عصب، روش درمانی مناسب شما را انتخاب می کند که ممکن است از یک بی‌حرکتی ساده و مصرف مسکن باشد تا عمل جراحی.
درمان نشانگان تونل کارپال
احتمالاً شما هم در اطرافتان خانم‌های میانسالی را دیده‌اید که مچ هر دو دستشان را عمل کرده‌اند و از کف دست تا قسمت‌های میانی ساعد آنها گچ گرفته یا بانداژ شده است. اینها به احتمال خیلی زیاد خانم‌هایی هستند که دچار نشانگان تونل کارپال بوده‌اند و مشکلشان را یا پشت گوش انداخته‌اند و یا بیماری آنها به درمان‌های اولیه جواب نداده و کارشان به جراحی کشیده است. جراحی، تنها روش قطعی برای کاهش فشار بر اجزاء درون تونل کارپال است ولی اولین راه نیست و فقط در موارد پیشرفته به کار می‌رود. در واقع اولین راه درمان، همواره درمان‌های غیر جراحی است.
در مراحل بسیار ابتدایی، بیماران می‌توانند با تغییر نوع فعالیت یا دادن استراحت‌های مکرر به مچ دست در حین کار، مشکل خود را کاهش دهند ولی وقتی این روش‌ها جواب ندهند، باید به سراغ درمان‌های جدی‌تر رفت. این درمان‌ها عبارتند از:
- استفاده از آتل یا گچ مچ دست: استفاده از گچ یا آتل باعث ثابت ماندن مچ دست و کاهش علائم می‌شود. گچ یا آتل معمولاً به مدت 3 هفته باقی می‌ماند و بیشتر در افرادی کاربرد دارد که بیماری خفیف تا متوسط دارند و از بیماری آنها بیش از یکسال نگذشته است.
- استفاده از مسکن‌های غیرکورتونی: اگر علت ایجاد نشانگان تونل کارپال در شما نوعی بیماری التهابی باشد، مسکن‌های غیر کورتونی (نظیر بروفن، آسپیرین، ناپروکسن و ایندومتاسین) می‌توانند درد شما را کاهش دهند.
- تزریق کورتون: معمولاً آخرین قدم قبل از اقدام به جراحی، تزریق کورتون به درون فضای تونل کارپ است. تزریق کورتون در این فضا باعث کاهش التهاب و تورم و در نتیجه کاهش فشار بر عصب مدین می‌شود.
اگر هیچ یک از اقدامات فوق جواب ندهند و بی حسی و درد، دائمی شده و یا عصب مدین آسیب دیده باشد، چاره‌ای جز انجام عمل جراحی باقی نمی‌ماند. معمولاً پزشکان توصیه می‌کنند که شما هر دو دستتان را با هم عمل کنید، زیرا در این صورت فقط یکبار دردسرهای عمل را تحمل می‌کنید ولی به هرحال اگر هر دو دست شما بانداژ شده باشد، پس از عمل بیشتر دچار مشکل می‌شوید.
پس از عمل، ناحیه مچ و ساعد شما در یک بانداژ قوی و حمایت کننده قرار می‌گیرد. البته شما می‌توانید در این بانداژ انگشتانتان را حرکت دهید ولی مچ دست شما کاملاً ثابت است و هیچ حرکتی نمی‌کند. خیلی وقت‌ها یک تا دو روز پس از عمل شما می‌توانید بیمارستان را ترک کنید و طی چند روز آینده با مصرف مسکن، درد محل عمل را کاهش دهید.
چند روز بعد، پزشک بانداژ محل عمل را بر می‌دارد و محل را معاینه می‌کند و به‌جای بانداژ، یک آتل می‌گذارد. اکنون شما می‌توانید و باید روزی چند بار آتل را در بیاورید و حرکات آرام مچ دست را شروع کنید تا روند بهبود شما تسریع شود.
در طی 2 هفته اول پس از جراحی، شما نباید اشیاء سنگین‌تر از نیم کیلو را بلند کنید. اگر بخواهیم یک مثال شایع و کاربردی برای شما بزنیم باید بگوییم که شما مجازید که یک فنجان چای را بردارید ولی اجازه بلند کردن یک بطری شیر را ندارید. از هفته چهارم به بعد شما می‌توانید به کارهای سنگین‌تر نظیر جاروکشی، باغبانی و بسیاری از فعالیت‌های ورزشی بپردازید ولی توصیه می‌کنیم در 3 ماه اول اشیاء سنگین را بلند نکنید.
انجام جراحی معمولاً دردهای شبانه را به سرعت از بین می‌برد ولی محل عمل چند هفته‌ای حساس است و در صورت لمس دردناک می‌شود. از سوی دیگر، بهبود احساس سوزش و گزگز و حس انگشتان مدت بیشتری طول می‌کشد و بر اساس میزان فشار بر عصب مدین و درجه آسیب ممکن است 3 تا 6 ماه زمان ببرد. البته اگر پیش از عمل شما دچار سوزش و گزگز شدیدی بوده باشید (یعنی آسیب عصب مدین در شما شدید بوده باشد) ممکن است درجاتی از آن برای همیشه باقی بماند.
بهتر است این را هم بدانید که بازگشت کامل قدرت دست شما ممکن است حتی بیشتر از یک سال طول بکشد. تنها نیمی از بیماران به‌دنبال عمل احساس می‌کنند که دست آنها کاملاً به حالت طبیعی برگشته است ولی تقریباً همه بیماران، از کاهش درد و سوزش راضی هستند. آخرین نکته هم اینکه به‌دنبال عمل، بیماری معمولاً عود نمی‌کند و خیلی نادر است که فردی مجدداً نیاز به جراحی پیدا کند.
از دستانتان مراقبت کنید
هیچ دستورالعمل خاصی که بطور مشخص و قطعی بتواند احتمال بروز نشانگان تونل کارپال را کم کند وجود ندارد ولی رعایت نکات زیر، به طور کلی باعث حفاظت بیشتر دستان شما از انواع بیماری‌های این ناحیه می‌شود.
کمتر به دستتان فشار بیاورید. شما اصلاً مجبور نیستید که دکمه‌های کیبورد کامپیوتر یا دستگاه تایپ یا هر چیز مشابه دیگر را با تمام قدرت فشار دهید، یک ضربه مختصر هم همان کار را با همان کیفیت انجام می‌دهد! اگر هم کار شما طوری است که دائماً مشغول نوشتن هستید، از یک روان نویس و یا خودنویس استفاده کنید تا مجبور نباشید فشار زیادی بر کاغذ بیاورید.
استراحت را فراموش نکنید. هر 15 تا 20 دقیقه یک کشش ملایم به مچ دست خود بدهید و بگذارید کمی استراحت کند. اگر کار شما طوری است که به فشار زیادی نیاز دارد، داشتن استراحت اهمیت بیشتری پیدا می کند.
به وضعیت دستتان توجه کنید. سعی کنید مچ دستتان به مدت طولانی به حالت خمیده به بالا یا پایین نباشد. یک حالت ریلکس در وضعیت خنثی (غیرخمیده)، بهترین حالت برای مچ دست است. اگر از کیبورد استفاده می‌کنید، باید میز شما طوری باشد که صفحه کیبورد در موازات آرنج شما یا کمی پایین تر باشد.
وضعیت بدن شما اهمیت دارد. وضعیت نادرست باعث می‌شود که شانه‌های شما به سمت جلو بیفتند و در نتیجه عضلات گردن و شانه شما کوتاه شوند. این وضعیت باعث فشرده شدن اعصاب در ناحیه گردن می‌شود و با توجه به اینکه اعصاب ناحیه مچ و دست شما از ناحیه گردن منشاء گرفته‌اند، دچار مشکل می‌شوند.
دستانتان را گرم نگه دارید. اگر شما در یک محیط سرد کار می‌کنید، بیشتر ممکن است دچار درد و گرفتگی دستانتان شوید. در این موارد استفاده از دستکش، دست و مچ شما را گرم نگه می‌دارد.
