کشف تنها کتیبه به خط یونانی در ایران که به کتیبه لائودیسه شهرت دارد، توسط یک کارگر سنگتراش به نام اصغر پاروند و جلوگیری از قطعه قطعه‌کردن و فروختن این کتیبه به‌منظور استفاده در ساختمان‌سازی توسط او، باستان‌شناس‌ها را به نهاوند کشاند تا معمای بزرگ تمدن یونانی در ایران را حل کنند.
تلاش برای یونانی کردن ایرانی‌ها
دکتر مهدی رهبر که سرپرستی کاوش‌های معبد لائودیسه در شهرستان نهاوند را برعهده دارد در گزارش خود از نتیجه کاوش‌ها برای یافتن معبد لائودیسه بر مبنای کتیبه یونانی به‌دست‌آمده در نهاوند می‌گوید: شهرهای ایجادشده‌ای که تاریخ‌نویسان از زمان اسکندر مقدونی و جانشینان او در ایران و سایر متصرفاتشان به آنها اشاره می‌کنند، نام‌هایی چون الکساندریا، آپامه‌آ، آنتیوخیا و لائودیسه آ داشته‌اند.
به گفته دکتر مهدی رهبر، اسکندر و جانشینان او به‌منظور تسلط بر ایران، اسکان یونانی‌های مهاجر را در این کشور در دستور کار خود قرار دادند و برخی شهرهای ایران را به‌منظور امتزاج 2تمدن ایران و یونان توسعه دادند و یونانی‌ها را در آنها ساکن کردند.
می گویند اسکندر به همراه خود، معمار و مجسمه‌ساز و مورخ و معلم و تاجر به ایران آورد. حتی براساس آنچه مرحوم حسن پیرنیا در کتاب ایران باستان به آن اشاره کرده، اسکندر مقدونی با نگاه یونانی‌کردن ایران همسری ایرانی اختیار کرد و به 80تن از سرداران خود نیز توصیه کرد با دختران ایرانی ازدواج کنند.
اسکندر 12سال سلطنت کرد و هرگز نتوانست بر ایران مسلط شود اما اسلاف او توانستند نشانه‌هایی از تمدن یونانی را در ایران برجای بگذارند. اسلاف اسکندر مقدونی در ایران همچنین تلاش زیادی داشتند تا یونانی مآبی یا یونان دوستی را در ایران رواج بدهند.
سلوکی‌ها در ایران به فرمانروایی سلوکوس از سرداران اسکندر مقدونی تلاش زیادی برای یونانی‌کردن ایرانی‌ها داشتند. براساس گزارش‌های باستان‌شناسی آنها توانستند خط و زبان یونانی را در میان اشراف و درباریان ایران رواج دهند. حتی سکه‌هایی که در اوایل دوره اشکانی در ایران ضرب شد به خط و زبان یونانی است و عنوان فیل هلن، یعنی دوستدار یونان نیز در راستای همان یونانی‌مآبی بر سکه‌های ایرانی نقش بست. در شهر باستانی لائودیسه نیز که در دوره ساسانیان به نهاوند تغییر نام یافت، برخی پایه ستون‌ها، سرستون‌ها و تزیینات به‌دست‌آمده در کاوش‌های باستان‌شناسی مشخص کرد که تلاش زیادی برای ترویج معماری یونانی در شهر باستانی لائودیسه در نهاوند شده بود. براساس آنچه در گزارش مهدی رهبر، جست‌وجوگر معبد لائودیسه آمده است حتی در دوره یونانی‌مآبی در ایران، نمایشنامه اوریپید، نمایشنامه‌نویس یونانی به زبان یونانی در دربار ایران اجرا می‌شد.
دکتر مهدی رهبر، باستان‌شناسی که در جست‌وجوی معبد لائودیسه یونانی در ایران است و در کاوش‌های باستان‌شناسی خود به نتایج جالبی دست‌یافته، می‌گوید که ازجمله شهرهای ایجادشده در غرب ایران توسط سلوکی‌ها که از اسلاف اسکندر مقدونی بودند، لائودیسه در نهاوند است که به نام همسر آنتیوخوس سوم نامگذاری شد. رومن گریشمن، باستان‌شناس مشهور که از کشف کتیبه لائودیسه اطلاع یافت به شهر نهاوند سفر کرد و اعلام کرد که محوطه باستانی نهاوند به بهانه تهیه خاک و سنگ برای بناهای جدید زیر و رو‌شده و شهر جدید نهاوند نیز به سرعت آثار هلنیستیک به‌جای‌مانده از تمدن یونانی را پوشاند. گریشمن اما توانست در کاوش‌های باستان‌شناسی به مجسمه‌های مفرغی کوچک از خدایان باستانی یونان و یک قربانگاه سنگی دست یابد که گمانه‌های وجود شهرهای یونانی در ایران را تقویت کرد.
لائودیسه یا دوخواهران ایلخانی؟
بنای مذهبی دوخواهران که در میان مردم محلی به امامزاده دوخواهران شناخته می‌شود و مردم محلی این بنا را منتسب به خواهران امام رضا(ع) می‌دانند، به گفته دکتر رهبر نه‌تنها دارای شجره‌نامه نیست، بلکه هیچ‌کس نیز از وجود این دو خواهر امام رضا(ع) در شهرستان نهاوند اطلاع واثق ندارد. هیأت باستان‌شناسی معبد لائودیسه اکنون به این نتیجه رسیده است که معبد لائودیسه باید جایی در اطراف بنای مذهبی دوخواهران یا حتی زیر این بنای تاریخی قرار داشته باشد. مبنای جست‌وجوی هیأت باستان‌شناسی به سرپرستی دکتر مهدی رهبر نیز همان متن کتیبه یونانی لائودیسه است که در شهرستان نهاوند کشف شد.
دکتر مهدی رهبر می‌گوید: در کتیبه یونانی نهاوند، آنتیوخوس سوم پادشاه سلوکی که از سال 223تا 187پیش از میلاد مسیح حکومت می‌کرد به ساتراپ محل دستور داد تا نیایش همسرش لائودیسه را که به مقام کاهنه بزرگ ارتقا یافته بود همگانی کنند و این موضوع را روی سنگی بنویسند و در مقابل مهم‌ترین معبد شهر نصب کنند. جدیدترین تخمین باستان‌شناس‌ها اما، آنطور که دکتر مهدی رهبر اعلام می‌کند، ارتباطی است که معبد لائودیسه با بنای مذهبی دوخواهران در نهاوند پیدا کرده است.دکتر رهبر می‌گوید: با توجه به شواهد و مدارک و تحقیقات هیأت گمانه‌زنی، موجودیت امامزاده دوخواهران نهاوند نمی‌تواند قدیمی‌تر از دوره ایلخانی تاریخ‌گذاری شود.
به گفته این باستان‌شناس، ممکن است امامزاده دوخواهران نهاوند نیز مانند برخی اماکن باستانی و تاریخی در سیر تحولات تاریخی ایران هوشمندانه و توسط مردم با منتسب‌کردن به امامزاده یا یک عالم دینی و اجتماعی مورد وثوق از تخریب‌ها در امان مانده باشد.
مهدی رهبر تأکید می‌کند: قوی‌ترین احتمال این است که معبد یونانی لائودیسه باید در اطراف و حتی زیر امامزاده دوخواهران نهاوند پنهان مانده باشد.
