امارنگ و لعاب‌ها و محتوای گوناگون و رشد چشمگیر انتشارات کودک انتخاب درست را برای والدین سخت می‌کند. امروزه از والدین انتظار می‌رود تا در انتخاب کتاب، نماینده همه نیازهای کودک، اعم از اطلاعاتی، تربیتی، روانی، ادبی و زیبایی‌شناختی باشند. ما تلاش کرده‌ایم برخی از مهم‌ترین معیارهای ارزیابی کتاب‌های کودکان را به شما یادآوری کنیم، اما آگاهی از این معیارها به تنهایی کافی نیست. هر یک از ما، در مقام مادر، پدر یا مربی، باید با ادبیات کودک و مهم‌ترین چهره‌های آن آشنا باشیم، از آخرین رویدادها خبر داشته باشیم و پیوسته آثار این حوزه را ببینیم و ارزیابی کنیم.
محتوا
اهمیت محتوای مناسب هنگامی بیشتر به چشم می‌آید که به یاد بیاوریم اغلب کودکان آثار مورد علاقه خود را بارها و بارها می‌خوانند. بنابراین ماندگاری این آثار در ذهن آنها بسیار بیشتر از چیزی است که بزرگ‌ترها می‌پندارند. الگوبرداری از شخصیت‌های کتاب، ساده‌ترین تأثیری است که کودک از مطالعه آن می‌پذیرد. با این حال گستره آثاری که محتوای یک کتاب بر ذهن کودک می‌گذارد بسیار وسیع‌تر از این است. به همین دلیل متخصصان تعلیم و تربیت توصیه می‌کنند که والدین از کتاب‌های مناسب، برای اصلاح اشتباهات رفتاری کودک و مشکلات روانی ناشی از رشد استفاده کنند. به این عمل «کتاب‌درمانی تربیتی» می‌گویند و همه والدین و مربیان می‌توانند پس از یک آموزش مختصر، آن را در رابطه با کودکان خود به‌کار بگیرند.
ارزش محتوایی و میزان کارآیی کتاب بستگی زیادی به سن و سال و ویژگی‌های شخصیتی، خانوادگی و اجتماعی کودک دارد. محتوای کتاب باید متناسب با تجربیات روزمره کودک، نیازهای آموزشی، علاقه‌مندی‌ها و دغدغه‌های او باشد. با این حال در یک نگاه کلی می‌توان برانگیختن حس کنجکاوی و تفکر را مهم‌ترین مزیت محتوایی یک کتاب دانست. پایان همه کتاب‌های کودک، اگر نه از نظر روایی، دست‌کم از نظر نتیجه‌گیری باید تا حدودی باز باشد تا کودک بتواند درباره آنها فکر کند. آثاری که نتیجه‌گیری خاصی را به طور مستقیم القا می‌کنند سبب آسان‌پسندی و تنبلی ذهنی می‌شوند. اگر محتوای کتاب با نیازهای کودک و پرداخت آن با سلایق او همخوانی داشته باشد، اثر آن بر ذهن کودک پایدار و ماندگار می‌شود.
شناسنامه کتاب
نام نویسنده، مترجم، تصویرساز و ناشر باید روی جلد کتاب یا در صفحات ابتدایی آن درج شده باشد. آدرس و راه‌های تماس با ناشر هم باید مشخص شده باشد. درباره وجود شناسنامه سختگیر باشید زیرا بی‌شناسنامگی یکی از نشانه‌های کتاب‌های بازاری و شبه‌ادبیات است. پس از یافتن شناسنامه، به ارزیابی آن بپردازید؛ آیا پدیدآورندگان کتاب شناخته شده‌اند؟ چه آثار دیگری از آنها منتشر شده است؟ آثار قبلی آنها را چگونه ارزیابی کرده بودید؟ اعتبار و سابقه ناشر چگونه است؟ آیا به‌طور تخصصی در حوزه ادبیات کودک کار می‌کند؟ آیا هیچ‌یک از نویسندگان مهم ادبیات کودک با این ناشر همکاری می‌کنند؟ آیا ناشر در هیچ‌یک از رقابت‌های معتبر برگزیده شده است؟ البته این را هم درنظر داشته باشید که گاهی کتاب‌هایی از نویسندگان تازه‌کار و ناشران ناآشنا، از سایر معیارها نمره‌های بالایی کسب می‌کنند. این آثار را به کلی کنار نگذارید.
ساخت و پرداخت
صرف‌نظر از نوع ادبی اثر، بهترین آثار از نظر ساخت آنهایی هستند که مفاهیم و احساسات را از راه‌های غیرمستقیم انتقال می‌دهند و کودک برای دستیابی به لایه‌های معنایی زیرین آنها نیاز به تلاشی ذهنی، متناسب با سن و توانایی‌هایش دارد. تکنیک‌های ادبی چون تمثیل، استعاره و نمادپردازی، تا جایی که فراتر از فهم ادبی کودک نباشند مزیت به شمار می‌روند. بهترین تکنیک‌های ادبی، غیرکلیشه‌ای هستند و از مفاهیم تکراری «آشنایی‌زدایی» می‌کنند. قالب‌های آشنایی چون روباه حیله‌گر، جغد دانا و کوه مقاوم نسبت به استعاره‌ها و نمادهایی که نویسنده خودش آنها را کشف کرده است ارزش کمتری دارند.
وضعیت ظاهری
اهمیت جذابیت ظاهری برای کتاب‌های کودکان بسیار بیشتر از کتاب‌های بزرگسالان است. کودک، به‌خصوص در سنین پایین‌تر، کتاب را تا حدودی اسباب‌بازی می‌بیند. بنابراین اندازه‌های متنوع و عجیب، تکنیک‌های جدید صفحه‌آرایی و حروف‌چینی متفاوت- تا جایی که حمل و خواندن کتاب را برای کودک دشوار نکنند- مزیت به‌حساب می‌آیند. به کیفیت چاپ تصاویر، شفافیت رنگ‌ها، فاصله سطور و اندازه حروف دقت کنید و مطمئن شوید که برای فرزندتان مناسب هستند. صرف‌نظر از زیبایی، ماندگاری کتاب نیز بسیار مهم است زیرا کودکان، کتاب‌ها را بارها و بارها می‌خوانند و زیر و رو می‌کنند. استحکام و ماندگاری جلد، مرغوبیت کاغذ، قدرت عطف و کیفیت صحافی کتاب را بررسی کنید. حروف چاپی را با فشار انگشت امتحان کنید تا مطمئن شوید که محو نمی‌شوند. بین چاپ‌های مختلف یک کتاب، نسخه‌های سخت‌جلد را به جلد‌های مقوایی ترجیح بدهید. به تناسب حجم کتاب با رده سنی کودک هم توجه کنید.
ویژگی‌های نگارشی
متن کتاب نباید خیلی دشوار یا خیلی ساده باشد. این ویژگی را با توجه به سن کودک و میزان سواد او بسنجید. ثریا قزل‌ایاغ، پژوهشگر و متخصص کتابداری کودک، در کتاب «ادبیات کودکان و نوجوانان و ترویج خواندن» نقل می‌کند: «سطح خوانایی هر کتاب برای گروه سنی وقتی حاصل است که کودک بتواند دست‌کم 98 درصد واژه‌های به کار رفته در کتاب را بخواند و به 90 درصد پرسش‌های درون کتاب پاسخ گوید». وجود چند واژه جدید، کودک را مجبور می‌کند تا برای یافتن معنای آنها به تکاپو بیفتد اما این واژه‌ها نباید آنقدر زیاد باشند که کودک رشته کلام را از دست بدهد. بهتر است برای فرزندتان واژه‌نامه‌ای مناسب تهیه و او را تشویق کنید که معنای واژه‌های جدید را خودش پیدا کند.
نقدها و جوایز
آنچه نویسندگان و پژوهشگران ادبیات کودکان درباره یک اثر گفته و نوشته‌اند می‌تواند ملاک خوبی برای ارزیابی باشد. این نقد و نظرها را می‌توانید در نشریات تخصصی چون «کتاب ماه کودکان و نوجوانان» و «پژوهشنامه ادبیات کودک» پیگیری کنید. جوایز ادبی معتبر نیز امتیاز دیگری هستند که شاید بتوانند ارزش یک کتاب را بیشتر کنند. داوران این جوایز متخصصانی هستند که کتاب‌ها را بر اساس مجموعه معیارهای پیش‌گفته می‌سنجند. مهم‌ترین جوایز ملی ادبیات کودک عبارتند از: «جایزه کتاب سال وزارت ارشاد در بخش کودک و نوجوان»، «جشنواره کتاب کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان» و «جایزه شورای کتاب کودک» که از اعتبار بالایی برخوردارند.
