شهرداری‌ها و شرکت مادر تخصصی عمران و بهسازی شهری از مجموعه‌های وابسته به وزارت راه و شهرسازی از متولیان اصلی نوسازی بافت‌های فرسوده در کشور محسوب می‌شوند؛ شاید همین نقش عمده این دو دستگاه در جریان بهسازی بافت‌های فرسوده بود که در آئین هفدهمین سالروز تأسیس شرکت مادر تخصصی عمران و بهسازی شهری علاوه بر پیشکسوتان دولتی این بخش، از مسئولان شهرداری تهران نیز دعوت شده بود.
شهرداری و وزارت راه و شهرسازی در حالی به عنوان دو نهاد عمده در راهبری نوسازی و بهسازی بافت‌های فرسوده شناخته می‌شود که مدیرعامل شرکت مادر تخصصی عمران و بهسازی شهری اعتقاد دارد که اگر برنامه‌های سایر نهادها و سازمان‌ها اعم از سازمان بهزیستی، معاونت اجتماعی نیروی انتظامی، سازمان فنی حرفه‌ای، سازمان شهرداری‌ها، بسیج سازندگی، انجمن مددکاری اجتماعی ایران، کمیسیون ملی یونسکو و انجمن مطالعات زنان با برنامه‌های بهسازی و نوسازی شهری همراستا شوند، موجب ارتقای کیفیت این جریان را فراهم می‌آورد.
عبادالله فتح اللهی، مدیرعامل و عضو هیئت مدیره سازمان نوسازی شهر تهران در آئین هفدهمین سالروز تأسیس شرکت مادر تخصصی عمران و بهسازی شهری که با حضور عباس آخوندی وزیر راه و شهرسازی برگزار شد، شنونده تأکیدات وزیر کابینه یازدهم مبنی بر موضوعاتی نظیر اجتماعی کردن امر بهسازی و نوسازی بافت شهری، ایجاد نظام حکمروایی محلی برای بهسازی بافت‌ها و جلوگیری از ایجاد بافت‌های فرسوده و ایجاد رابطه بین دولت مرکزی و دولت محلی (شهرداری‌ها) بود.
البته وزیر راه و شهرسازی نیز درباره تملک اراضی و رابطه دولت و شهرداری‌ها که از آن تحت عنوان رابطه دولت مرکزی و دولت محلی یاد می‌کرد سخن گفت. همچین عباس آخوندی انتقاداتی نیز در حوزه های مختلف داشت اعم از اینکه گفت: «راه بهسازی بافت‌های کهن و تاریخی، در افزایش تراکم دیده شده است؛ این درحالیست که قطعاً این راه حل درستی نبوده بلکه کیفیت زندگی را تنزل داده است.»
در پی این نشست تخصصی که موضوعاتی با محور نوسازی و بهسازی بافت‌های فرسوده در آن مطرح شد، با مهندس عبادالله فتح اللهی مدیرعامل و عضو هیئت مدیره سازمان نوسازی شهر تهران به گفت‌وگو نشستیم تا ضمن ارائه تصویری از وضعیت فعلی جریان نوسازی بافت‌های فرسوده پایتخت، به تشریح اقدامات شهرداری تهران در راستای این نوسازی و انتظارات شهرداری از دولت در این جریان بپردازد. همچنین اکنون که چند ماهی از دولت یازدهم می‌گذرد با توجه به سابقه کشمکش دولت و شهرداری در هشت سال گذشته، این ارتباط را از ابتدای دولت یازدهم تا کنون نیز ارزیابی کند.
عبادالله فتح اللهی در آغاز این گفت‌وگو آماری از میزان بافت‌های فرسوده تهران و تراکم جمعیت ساکن در این بافت‌ها ارائه داد و گفت: 5 درصد مساحت تهران را بافت فرسوده تشکیل می‌دهد. در این 5 درصد، 15 درصد مردم تهران زندگی می‌کنند و در مجموع 22 درصد پلاک‌های تهران فرسوده است. این آمار نشان می‌دهد که پلاک‌های بافت فرسوده تهران، پلاک‌های ریز دانه هستند که تراکم جمعیت در آنها بسیار بالا است.
- با توجه به مأموریت قانونی دولت و شهرداری برای احیای سالانه 10 درصد بافت‌های فرسوده، شهرداری تهران تا کنون چه اقدامی در راستای این مأموریت انجام داده است؟
با توجه به اینکه مقوله نوسازی یک فرآیند اجتماعی است، شهرداری تهران با ایجاد 56 دفتر تسهیل‌گر محله در کنار مشوق‌های پروانه‌ای، جهشی را در نوسازی مردمی فراهم کرده است به گونه‌ای که در سال 87 حدود 2 درصد از پلاک‌های کل شهر تجمیع شدند، اما با ارائه برخی تسهیلات تشویقی این روند در سال 92 به حدود 51 درصد رسیده است.
شهرداری تهران در دوره شهرداری دکتر قالیباف تا کنون 300 میلیارد تومان به شهروندان ساکن در بافت‌های فرسوده تخفیف داده و بر این اساس، شهردار تهران با تصویب و حمایت شورای اسلامی شهر تهران ابلاغ کرد که کل عوارض نوسازی بافت‌های فرسوده صفر شود تا شهروندان با توجه به وضعیت مالی‌شان، برای انجام نوسازی و مقاوم‌سازی تشویق شوند.
شهروندان تهرانی در بافت فرسوده توان پرداخت هزینه زیرساخت‌های دولتی را ندارند و باید ارگان‌های دولتی از منظر عدالت اجتماعی و توزیع عدالت در بافت‌های جغرافیایی و محلی اقدام کنند. البته شهرداری به نیابت از بخشی از دولت مرکزی دارد برای معماری اسلامی ایرانی در بافت‌های شهری هزینه می‌کند.
انتظار می‌رود همان‌طور که شهرداری نسبت به تقبل سرانه‌های خدمات شهرداری اقدام کرده و عوارض شهروندان تهرانی را صفر کرده است، امیدواریم بخشی از هزینه‌های دولت نیز به این سمت بیاید و نوسازی به معنای کامل کلمه در تهران شکل بگیرد.
- مشوق‌هایی که دولت، همگام با مشوق‌های شهرداری به میدان آورده، چه میزان بوده است؟
طبق قانون، دولت نیز به همین نسبت باید پای کار بیاید که البته چنین اتفاقی پیش نیامده است. این درحالیست که اگر همین امکاناتی که توسط شهرداری ایجاد شده، توسط دولت نیز رقم بخورد، شاهد یک جهش عمده در نوسازی بافت‌های تهران خواهیم بود.
- دولت در روند نوسازی بافت‌های فرسوده باید چه کمک‌هایی انجام دهد؟
با توجه به میزان بافت فرسوده مصوب شورای عالی شهرسازی، حدود 151 هزار پلاک در دستور برنامه نوسازی قرار دهد. 10 درصد سال 93، برابر حدود 15 هزار پلاک می‌شود. طبق تجربه گذشته، از پروانه‌هایی که روی 15 هزار پلاک داده می‌شود حدود 50 هزار واحد بیرون می‌آید؛ به عبارتی دیگر دولت باید برای 50 هزار واحد وام سوبسیددار و تسهیلات در نظر بگیرد.
دولت باید دو کمک مالی برای جابجایی شهروندان بافت فرسوده که به سمت نوسازی می‌روند، قائل شود. یکی وامی که برای ساخت اختصاص پیدا می‌کند و دوم هزینه‌ای که به صورت موقت (وام ودیعه) به شهروندان ارائه می‌شود تا در دوره ساخت بتوانند در یک محل موقتی ودیعه دهند و اسکان پیدا کنند. در سال 93 انتظار داریم دولت 15 هزار ودیعه و 50 هزار وام ساخت اختصاص دهد.
- برخی نگاه‌ها به این سو هستند که چون تهران برخوردار است پس در بحث نوسازی بافت‌های فرسوده نیاز به کمک ندارد. واکنش و نظر شما به عنوان یک مسئول شهری چیست؟
هزینه نوسازی در تهران سنگین تر از کل کشور است. شهروندانی که در بافت فرسوده هستند از یک فرسودگی تاریخی، مالی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی رنج می‌برند. علاوه بر این، با توجه به جهش قیمتی که در تهران بوده است جابجایی شهروندان و نوسازی در تهران نسبت به سایر کلانشهرها هزینه‌های چند برابری دارد؛ در صورتی که بعضا نگاه‌های موجود این است که تهران برخوردار است و نیاز به کمک ندارد.
ساکنان بافت‌های فرسوده و تاریخی مانند عودلاجان، حصار صفوی و حصار ناصریه بیش از نیم قرن است که پتانسیل اقتصادی خود را از دست داده‌اند و باید دستگاه‌های حاکمیتی، هزینه تحمیل شده به این شهروندان را به نوعی جبران کنند که امیدواریم با رویکرد مثبتی که وزیر راه و شهرسازی کابینه یازدهم دارد، برای احیای حیات و ارتقای سطح کیفیت زندگی شهروندان این بافت‌ها توجه لازم صورت گیرد.
- با توجه به سابقه کشمکش دولت و شهرداری در هشت سال گذشته، این ارتباط را از ابتدای دولت یازدهم تا کنون چگونه ارزیابی می‌کنید؟
مدیریت هماهنگ، یکی از لوازم سرعت‌بخشی و کیفیت‌بخشی به روند نوسازی بافت شهری است. یکی از ویژگی‌های تهران، وجود تراکم قدرت در این کلانشهر است و نهادهای مختلفی در آن قدرت و مسئولیت دارند اما در پاسخگویی به نیازهای شهروندان بافت‌های فرسوده، شفافیت لازم موجود نیست.
البته فضای همکاری بسیار خوبی بین وزارت راه و شهرسازی و شهرداری تهران بوجود آمده و امیدواریم این فضا به کل دولت هم تسری پیدا کند.
دولت تنها وزارت راه و شهرسازی نیست بلکه از بعد اجتماعی و انتظامی از وزارت کشور و در ابعاد تأمین زیرساخت‌های بهداشت، درمان، برق، آب و گاز و ... از وزارتخانه‌های مسئول در دولت انتظار می‌رود که اقدام شایسته خود را به معرض بهره‌گیری شهروندان قرار دهند؛ لذا بایسته است که مجموعه دولت مرکزی و دولت محلی (شهرداری) امور را با کمک یکدیگر به پیش برند.
امیدواریم با کارگروه‌های مشترکی که بین دولت و شهرداری تهران شکل گرفته است، خلأهای مدیریتی برطرف شود و جریان نوسازی با شتاب و کیفیت بهتری در تهران رقم بخورد.
- در بخشی از پاسخ سوال قبل به عدم شفافیت به نیازهای شهروندان ساکن در بافت فرسوده اشاره کردید، منظورتان دقیقاً شفافیت از چه جنبه‌ای است؟
نوسازی مولفه‌هایی دارد. یکی از مولفه‌های نوسازی، مقاوم‌سازی بنایی است که مردم در آن سکونت دارند و دومین مولفه نیز ارتقای زیرساخت‌های خدماتی است که بر عهده شهرداری است و سوم نیز ارتقای زیرساخت‌هایی است که بر عهده دولت است. برای نمونه در نوسازی بافت‌های فرسوده، با توجه به تراکم دانش‌آموزی که وجود دارد با فقر فضاهای آموزشی مواجه هستیم.
ساخت مدرسه در بافت‌های فرسوده یکی از معضلات است. شهروندان تهرانی در بافت‌های فرسوده از فقر سرانه‌های آموزشی، فرهنگی و بهداشتی و زیرساخت‌های مربوط به آب، برق و گاز رنج می‌برند که امیدواریم در کمیسیون مشترکی که بین دولت و شهرداری بوجود آمده است به این نیازهای شهروندان توجه جدی شود و هزینه‌های لازم از سوی دولت مرکزی تأمین شود.
- آقای فتح اللهی؛ یکی از بحث‌های جدی در حوزه نوسازی بافت‌های شهری، بحث تملک اراضی است که بعضاً گفته می‌شود علاقمندی خاصی از سوی دولت و شهرداری برای این تملک وجود دارد. بحث تملک اراضی چقدر برای شهرداری اهمیت دارد؟
دولت باید خود را از اجرا کنار بکشد. وقتی دستگاه‌های مختلفی مانند شهرداری‌ها برای اجرا هستند، ضرورتی نیست که دولت به فرض داشتن اختیار قانونی، از اختیارش استفاده کند. دولتی که می‌خواهد اصل 44 قانون اساسی را پیاده کند، دولتی که می‌خواهد برون‌سپاری را انجام دهد و دولتی که می‌خواهد چابک باشد، اصلاً ضرورتی ندارد خود را در کارهای اجرایی مانند تملک، توسعه دهد. این یک بحث حقوقی نیست بلکه مدیریتی است.
البته تملک در مبانی حقوقی جزو وظایف ذاتی شهرداری‌هاست و در فرآیند نوسازی بافت‌های فرسوده صرفاً جهت تامین زیرساخت‌های خدمات هفت‌گانه مورد تأکید است؛ لذا بدیهی است که این بخش از طریق شهرداری انجام می‌گیرد.
