با این روند دومین همایش بین‌المللی ایران ـ ترانزیت به میزبانی وزارت راه و ترابری از 24 تا 25 تیرماه در مرکز همایش‌های بین‌المللی صدا و سیما برگزار شد.
در این همایش که با حضور وزرای حمل و نقل برخی کشورهای آسیایی و اروپایی و مشارکت بخش‌های دولتی، غیردولتی و سازمانهای بین‌المللی این کشورها به مدت دو روز بر پا شد، مقامات ارشد راه و ترابری کشورمان و وزراء و نمایندگان 30 کشور جهان حضور داشتند و سند همکاری ترانزیتی منطقه‌ای امضاء شد.
با این وجود شاید بتوان گفت هنوز عزم جدی برای رفع موانع ترانزیت کالا و مسافر بین کشورهای منطقه شکل نگرفته و مشکلات گمرکی و ضعف زیرساختهای حمل و نقل مانند توسعه حمل و نقل ریلی و جادهای بین کشورهای منطقه و در چارچوب کریدورهای حمل و نقل بین‌المللی همچنان پا بر جاست.
وزیر راه و ترابری در دومین همایش بین المللی ایران- ترانزیت، از رشد 25 درصدی ترانزیت کالا در سال‌های اخیر خبر داد و اعلام کرد در سال 85 ترانزیت کالا به رقم بی‌سابقه 6/11 میلیون تن رسیده که نسبت به سال قبل رشد حدود 25درصدی داشته است، اما رحمتی نیز به توانمندی‌ها بدون استفاده کشورمان در این زمینه اذعان کرد.
ظرفیت‌های بدون استفاده بخش ریلی
در بخش حمل و نقل ریلی با توجه به قرار گرفتن ایران در مسیر کریدورهای بزرگ بین‌المللی حمل و نقل، ظرفیت‌های بدون استفاده بسیار وجود دارد که متاسفانه از این ظرفیت‌ها استفاده مطلوبی برای افزایش سهم ایران در ترانزیت کالا و مسافر به عمل نیامده است.
به نحوی که به گفته وزیر راه و ترابری اکنون زیربناهای حمل و نقل ریلی کشور، ظرفیت 10 میلیون تن کالای ترانزیتی به غیر از سوخت را داراست. با این وجود هنوز سهم ناچیزی را در ترانزیت ریلی داریم.
گرچه به گفته محمد رحمتی با توسعه زیربناهای حمل و نقل دریایی، جادهای و ریلی، امکان افزایش قابل توجه این ظرفیت‌ها وجود دارد اما تاکنون نتوانسته‌ایم سهم درخوری از ترانزیت کالا و مسافر داشته باشیم.
در شرایطی که اکنون اتصال ریلی ایران به کشورهای ترکیه و آسیای میانه برقرار بوده و با تکمیل پروژه‌های ریلی شرق غرب در خطوط آهن کرمان زاهدان، مشهد هراز، خرمشهر بصره، شبکه ریلی کشور به کشورهای پاکستان، افغانستان و عراق نیز اتصال مستقیم پیدا خواهد کرد، اما هنوز در بهره‌گیری از ظرفیت‌های موجود به درستی عمل نشده است.
به گفته وزیر راه و ترابری اکنون کشورمان دارای حدود 7هزار کیلومتر خطوط راه‌آهن اصلی برقی و غیربرقی است که خلیج‌فارس و جنوب کشور را از طریق راه‌آهن سراسری به بندر امیرآباد و دریای خزر متصل می‌کند.
از سوی دیگر احداث راه‌آهن قزوین رشت انزلی آستارا در چارچوب کریدور شمال جنوب در دست پیگیری است که با تکمیل آن، اتصال ریلی بندرعباس و خلیج فارس از طریق آذربایجان و روسیه به بندر هلسینکی در شمال اروپا برقرار می‌شود.
با این وجود در حالی که زیربناهای حمل و نقل لازم برای تکمیل کریدورهای شمالی - جنوبی و شرق - غرب در ایران به سرعت در حال احداث است اما به دلیل نبود تعامل لازم با کشورهای همجوار، هنوز از این امکانات به نحو مطلوبی استفاده نشده است.
گرچه به گفته رحمتی در 20 سال اخیر روابط بین کشورهای همسایه شرق و غرب ایران افزایش قابل توجهی داشته است اما با توجه به تاثیرگذاری حمل و نقل در سایر بخش‌های اقتصادی باید در جهت استفاده بهتر از منابع و امکانات موجود و در نتیجه ارتقای سطح کیفی و کمی ارتباط بین کشورها، اقدامات لازم صورت گیرد.
سهم 60 درصدی بنادر
شاید بتوان گفت به دلیل ایجاد برخی زیر ساخت‌ها در بنادر کشورمان و سرمایه‌گذاری‌های انجام شده در بخش حمل و نقل دریایی بیش از نیمی از ترانزیت کالا در کشورمان از طریق راه‌های آبی صورت می‌گیرد.
این موضوعی است که مدیرعامل سازمان بنادر و کشتیرانی کشورمان با وجود اذعان به وجود ظرفیت‌های بیشتر در بنادر کشورمان، به آن اشاره کرد.
علی طاهری مطلق، گفت: برخی برآوردها نشان می‌دهد قابلیت ترانزیت کالاهای کشورهای هدف ترانزیتی از قلمرو ایران ۲۰ میلیون تن در سال است، اما اکنون سالانه حدود ۱۱ میلیون تن کالا از مسیر ایران به کشورهای مختلف ترانزیت می‌شود.
این در حالی است که براساس مطالعات انجام شده تا سال ۱۳۹۴ ظرفیت ترانزیتی بنادر کشور در بخش کالاهای غیرنفتی باید به ۳۰ میلیون تن برسد و برای رسیدن به این ظرفیت برنامه‌ریزی‌های گسترده‌ای انجام داده‌ایم.
وی ظرفیت کنونی بنادر بازرگانی ایران را سالانه ۱۲۰ میلیون تن عنوان کرد و گفت: باید براساس برنامه چهارم توسعه، این ظرفیت به ۱۵۰ میلیون تن در سال افزایش یابد و بر این اساس برای توسعه بنادر کشور انجام اقداماتی به منظور توسعه فیزیکی بنادر، تجهیز بنادر به تجهیزات نوین بندری، دریایی و مخابراتی و کمک ناوبری، بهبود مدیریت و اصلاح فرآیندهای کاری و حضور و سرمایه‌گذاری بیش از پیش بخش خصوصی الزامی است.
ترانزیت جادهای
وجود ٨٤ هزار کیلومتر راه و ٢٤ پایانه جادهای در کشور امکان مطلوبی برای ایفای نقش پررنگ حمل و نقل جادهای در ترانزیت کالا و مسافر است اما به دلیل نبود توجه کافی به بسترسازی برای توسعه زیرساختهای لازم برای نیل به این هدف، سهم حمل و نقل جادهای ایران در ترانزیت کالا و مسافر بسیار ناچیز بوده و هنوز ترانزیت کالا و مسافر با کشورهای همجوار نیز به دلیل قوانین دست و پا گیر گمرکی از مشکلات فراوانی رنج می‌برد.
موضوعی که شاید یکی از اهداف برپایی چنین همایش‌هایی بوده اما همواره با پایان این نشست‌ها دیدگاه‌های مشترک به فراموشی سپرده می‌شود.
به گفته رئیس سازمان راهداری و حمل و نقل جادهای، هم اکنون ٢٠٠ هزار وسیله نقلیه باربری و ٣٨ هزار وسیله نقلیه مسافری در چهار هزار و ٨٠٠ شرکت حمل بار و 2 هزار و ٣٥٠ شرکت حمل مسافر فعالیت می‌کنند و میزان کالاهای حمل شده در سال گذشته ٤٣٧ میلیون تن و تعداد مسافران جابه‌جا شده ٧٨٦ میلیون نفر بوده که ٤٤٠ میلیون آن با ناوگان عمومی بوده است.
گرچه محمد بخارایی نیز در این همایش به سهم حمل و نقل جادهای در ترانزیت کالا و مسافر از طریق کشورمان اشاره‌ای ننموده و تنها به بیان رقم ٦/١١ میلیون تنی ترانزیت کالا در سال گذشته و رشد 25 درصدی آن نسبت به سال 84 بسنده کرد.
اما وزیر راه و ترابری اعلام کرد، ایران برای اتصال همسایگان شمالی، شرق و غرب خود به آبهای آزاد احداث 4 هزار کیلومتر آزاد راه و بزرگراه را در دست اجرا دارد.
سهم ناچیز حمل و نقل هوایی
وجود موقعیت مناسب جغرافیایی و سیاسی کشورمان در خاورمیانه امکان مناسبی برای برخورداری از سهم بیشتر ناوگان هوایی کشورمان در ترانزیت کالا و مسافر است.
موضوعی که موجب شد تا احداث فرودگاه‌امام خمینی(ره) برای تبدیل شدن به پایگاه حمل و نقل هوایی منطقه مورد توجه سیاستگذاران صنعت هوایی کشور قرار گیرد اما با وجود این امکانات و توانمندی‌ها، سهم حمل‌ونقل هوایی کشورمان در ترانزیت کالا و مسافر بسیار ناچیز بوده و در مقایسه با کشورهایی مانند امارات در این زمینه حرفی برای گفتن نداریم.
این در حالی است که برای ایجاد زیرساختهای لازم ترانزیت کالا و مسافر نیز طی سال‌های گذشته بسیار کند حرکت کرده‌ایم به نحوی که با وجود تاکید بر احداث و بهرهبرداری فرودگاه امام هنوز این فرودگاه به بهرهبرداری کامل نرسیده و زمان اجرای فاز دوم توسعه این فرودگاه به دلیل مشکلات مالی در ابهام است.
با این روند نمی‌توان انتظار افزایش سهم حمل و نقل هوایی کشور در ترانزیت کالا و مسافر را داشت.
گرچه وزیر راه و ترابری در این همایش، گفت: هم‌اکنون بیش از 60 فرودگاه مجهز در کشور وجود دارد که 9 فرودگاه از این مجموع بین‌المللی هستند اما محمد رحمتی اشاره‌ای به سهم حمل و نقل هوایی کشور در ترانزیت کالا و مسافر نکرد.
علاقه‌مندی بخش خصوصی
در این همایش همچنین رئیس اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران از آمادگی بخش خصوصی به سرمایه‌گذاری در عرصه ترانزیت، کشتیرانی و هواپیمایی خبر داد و گفت: با ابلاغ سیاست‌های کلی اصل 44 قانون اساسی، بخش خصوصی می‌تواند در تمامی این عرصه‌ها حضور فعال و گسترده‌ای داشته باشد.
محمد نهاوندیان، افزود: برای رشد صنعت حمل و نقل و پیشرفت جهانی شدن باید موانع رقابت‌پذیری در این عرصه از میان برداشته شود و اقدامات مساعدی برای تسهیل تجاری فراهم شود.
جهانی شدن و حمل و نقل رابطه دو سویه‌ای دارد به نحوی که از روشن‌ترین و غیرقابل انکارترین تجلیات جهانی شدن، پیشرفت‌هایی است که در صنعت حمل و نقل صورت گرفته و در این عرصه بار و مسافر با سرعت و کیفیت بهتر و بیشتر و با هزینه نسبی کمتری امکان انتقال پیدا کرده است.
وی با اشاره به برخی موانع فنی روبروی تجارت، ایجاد برخی استانداردهای حمل و نقل جادهای به بهانه‌های زیست محیطی که نیازمند سرمایه‌گذاری عظیم در ناوگان حمل و نقل کشورهای در حال توسعه است را از جمله این موانع برشمرد و اعمال نظرهای سیاسی برخی دولت‌ها را از جمله موانع تجارت آزاد بین‌المللی دانست که موجب می‌شود مسیرهای غیر اقتصادی به دلایل سیاسی ترجیح داده شوند.
