رونمایی از طرح سنجش و پیمایش ارزش‌ها و نگرش‌های ایرانیان

بنابر گزارش پايگاه اطلاع رساني پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات، دکتر یحیی طالبیان رئیس اين پژوهشگاه در ابتدای این مراسم ضمن گرامیداشت هفته دولت درباره عملکرد یک ساله پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات گفت: شاید گزارش یکساله معنی نداشته باشد. چون آغاز بعضی از کارهای پژوهشی مربوط به چند سال پیش است و برخی از کارهای امسال نیز در سال های آینده به بار خواهد نشست.

رییس پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات افزود: این پژوهشگاه که با مجوز وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و وزارت علوم، تحقیقات و فناوری پدید آمده و ساختار آن به شکل یک دانشگاه است و به عنوان پشتوانه علمی و پژوهشی وزارت ارشاد محسوب می شود و زیرمجموعه این وزارتخانه است.

وی پنج پژوهشکده را زیرمجموعه این پژوهشگاه معرفی کرد و گفت: پژوهشکده های هنر و رسانه، مطالعات راهبردی فرهنگ و ارتباطات فرهنگی بین الملل در تهران مستقر بوده، پژوهشکده مطالعات دینی فرهنگ در قم و پژوهشکده هنرهای سنتی، اسلامی در اصفهان فعالیت می کند.

طالبیان درباره فعالیت های یک ساله این پژوهشگاه گفت: 58 طرح پژوهشی در یک سال اخیر خاتمه یافته، 75 طرح پژوهشی در دست اجرا، 15 ترجمه خاتمه یافته و از هشت پایان نامه مرتبط با فعالیت های پژوهشگاه حمایت کرده ایم.

رییس پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات با بیان این که 40 طرح پژوهشی با امکانات نشر به چاپ رسیده، افزود: 107 اثر در دست انتشار داریم که بعضی از این آثار با اولویت بندی منتشر می شود.

وی از برگزاری 50 نشست علمی در یک سال اخیر خبر داد و گفت: فصلنامه فرهنگ رضوی با همکاری بنیاد فرهنگی هنری امام رضا(ع) منتشر می شود و نشریه علمی پژوهشی فرهنگ - ارتباطات و همچنین نشریه هنرهای سنتی اسلامی پژوهشکده اصفهان از دیگر نشریات علمی و پژوهشی این پژوهشگاه است.

وی افزود: دانشنامه امام رضا(ع) نیز با 200 مدخل و 250 تا 300 مقاله با همکاری پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات و بنیاد فرهنگی هنری امام رضا(ع) منتشر خواهد شد.

وی با اشاره به برگزاری 18 همایش علمی با محوریت همایش بین المللی امام رضا(ع) در چند سال گذشته گفت: این همایش ها با حضور پژوهشگرانی از دانشگاه های تهران، علامه طباطبایی، امام صادق(ع)، فردوسی مشهد، اصفهان و برخی دیگر از دانشگاه ها برگزار شده است.

طالبیان افزود: همکاری های این پژوهشگاه با بنیاد فرهنگی هنری امام رضا(ع) تولید 26 اثر پژوهشی را به دنبال داشت که 21 اثر منتشر شد و هشت اثر دیگر نیز در دست اقدام است.

رونمایی از طرح سنجش و پیمایش ارزش‌ها و نگرش‌های ایرانیان

در ادامه مراسم دکتر مجید توسلی رئیس پژوهشکده مطالعات راهبردی فرهنگ پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات در باب اهمیت پیمایش ملی به ویژه در کشورهای مختلف گفت: بحثی به عنوان وضعیت سنجی داریم و یک موقع نگرش سنجی می کنیم نه وضعیت سنجی، ممکن است وضعیت و نگرش با هم هماهنگ نباشد و این نتیجه انتخاباتی که در کشور برگزار می شود را تغییر می دهد.

توسلی با اشاره به اینکه هر سال در کشورهای پیشرفته نگرش سنجی صورت می گیرد، بیان کرد: این نگرش سنجی بر اساس مفاهیمی که دانشمندان حوزه های مختلف آن را استخراج می کنند، صورت می گیرد؛ بر این اساس مشخص می شود نگرش مردم در فلان مسئله چیست، تغییر ارزش ها و نگرش ها در یک بازه زمانی مشخص می شود و سیاستمداران بر اساس آن سیاست های خود را تغییر می دهند تا به اهداف خود برسند.

وی با بیان اینکه کشورها باید به اطلاعات کمی، استاندارد و قابل مقایسه دسترسی داشته باشند، عنوان کرد: متأسفانه در کشور ما در خیلی از حوزه ها این داده ها وجود ندارد یا فراگیر نیست و یا قابل مقایسه نیست.

مجری طرح پیمایش ملی سنجش ارزش ها و نگرش های ایرانیان با اشاره به اینکه پیمایش ملی از سال 53 توسط افرادی چون مرحوم اسدی، تهرانیان و منوچهر محسنی شروع شد، ادامه داد: متأسفانه به نتایج آن پیمایش دسترسی نداریم.

وی خاطرنشان کرد: پیمایش ملی بعد از انقلاب در کانون توجه قرار گرفت یافته های موج اول و دوم قابل مقایسه نیستند و موج سوم هم با گذشت 10 سال از موج دوم صورت گرفت در صورتی که وقتی 10 سال از پیمایش می گذرد باید شاخص های جدیدی سنجیده شود زیرا در آن حوزه مفاهیم جدیدی تولید می شود.

توسلی تصریح کرد: به سازمان های مختلف که به شکلی تحقیقات اجتماعی انجام داده اند مراجعه کردیم و تحقیقات آنها را شناسایی و جمع آوری و سپس بررسی اجمالی و تسویه کردیم. تحقیقات مناسب کار خود را از نظر کیفی و روشی گزینش کردیم.

وی ادامه داد: در مرحله اول هزار تحقیق را بررسی و در مرحله دوم 330 تحقیق را بررسی کردیم البته 9 طرح ملی بودند که آنها را جداگانه بررسی کردیم نهایتا 279 طرح را انتخاب و تمامی تحقیقات را در یک مدل ثابت بازسازی کردیم، 30-40 مورد را در مورد طرح مشخص کردیم و وقتی مدل ثابت درست شد تعریف عملیاتی و نظری کردیم و آنها را در یک جدول استاندارد قرار دادیم، 38 مفهوم از این تحقیقات در حوزه سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و دینی استخراج شد.

وی معتقد است اگر این تحقیق کتاب شود بسیاری از استادان و دانشجویان و مراکز تحقیقاتی می توانند از آن استفاده کنند و به نوعی صرفه جویی در وقت آنها می شود.

دکتر افسانه ادریسی هم در ادامه این مراسم گفت: انجام طرح های ملی برای برنامه ریزی های کشور یک ضرورت است، فضای دانشگاهی ما نیازمند داده های استانداردشده است، کشورهای دیگر برای کوچکترین کار مراکز تحقیقی تخصصی دارند، امیدوارم روزی نیز ما به این مرحله برسیم.

ادریسی تصریح کرد: مؤسسات مختلف سنجش مفاهیم را با شاخص های متعدد و متنوع انجام دادند و این تنوع ما را در رسیدن به تحقیقات بزرگتر دچار مشکل می کند.

وی یادآور شد: دفتر طرح ملی وزارت ارشاد سال 81 بسته شد و به همین دلیل بسیاری از کارها از جمله طرح پیمایش ملی سنجش ارزش ها و نگرش های دینی ایرانیان به زمین افتاد.

ادریسی اظهار داشت: نوآوری این طرح این است که در 10 سال اخیر هر طرح جدی که در کشور انجام شده است در آن وجود دارد و در جداول استانداردی جانمایی شده است.

وی همچنین خاطرنشان کرد: ما سه پنل در حوزه اجتماعی، دینی و فرهنگی پیرامون طرح مورد نظر انجام دادیم و نتایج کار را به بزرگان این حوزه ها نشان دادیم که اگر طرحی جا مانده باشد آن را اضافه کنیم.

دکتر طالبیان نیز با اشاره به طرح پیمایش ملی سنجش ارزش ها ونگرش های دینی ایرانیان خاطرنشان کرد: ما زمینه سازی یک کار پژوهشی بر زمین مانده از سال 82 را به عنوان طرح ملی از سه سال پیش در دست داریم که امروز فاز اول آن یعنی مبانی نظری و تعیین شاخص ها پیش رفته است، این طرح پیمایش ملی سنجش ارزش ها و نگرش ها ایرانیان است.

وی یادآور شد: طرح سنجش ارزش ها و نگرش های دینی ایرانیان به عنوان طرح ملی اطلاعاتی تولید می کند که این اطلاعات شکاف های پدیدآمده در حوزه فرهنگ را برای تمام اصحاب فرهنگ جبران می کند، شرح کامل سابقه این طرح و ارزش های آن در قالب چند برگ به صورت پرسش و پاسخ تنظیم شده است.

گفتنی است، در این مراسم از طرح پیمایش ملی سنجش ارزش ها و نگرش های دینی ایرانیان رونمایی و از زحمات خبرنگاران حاضر در جلسه تجلیل شد.

ضرورت انجام طرح های ملی از جمله طرح پیمایش ملی ارزشها و نگرشهای ایرانیان

توجه به سیاست فرهنگی و اجتماعی امری اجتناب ناپذیر است. اهميت و جايگاه راهبردي فرهنگ در مسير اعتلاي كشور، حفظ انسجام فرهنگي و اجتماعي، تعميق ارزش‌هاي ديني و حركت هدفمند در مسير توسعه پایدار همواره در نظر مسؤولان و برنامه‌ريزان كشور قرار داشته است. برنامه¬ریزی مشخص، روشن و مستمر در امر پژوهش مانع از به هدر رفتن منابع مادی و علمی جامعه شده و راه را برای حل مشکلات و سیاستگذاری کلان حوزه مرتبط با پژوهش می گشاید.

حفظ هویت فرهنگی و ایرانی واسلامی تضمین سیاست توسعه فرهنگی در جهانی که شتاب فزاینده تحولات آن پدیده فرهنگ جهانی را در مقابل ملیت ها و فرهنگ های ملی و قومی مطرح ساخته است، مستلزم تیزبینی و تلاش متزایدی است که از رهگذر آن، در عین مشارکت فرهنگی با سایر ملل، تداوم زیر فرهنگ های قومی و راه بقایای هویت خودی و فرهنگ ملی هموار می شود. این تیزبینی و تلاش، جز از طریق سیاستگذاری های پژوهشی و انجام تحقیقات علمی به عنوان کند و کاوی هوشمندانه و هدف دار درباره منابع، امکانات، شیوه ها، عوامل، شیوه ها و سرمایه های فرهنگی مقدور نیست

ضرورت انجام پیمایش های ملی با هدف تولید داده های معتبر، فراگیر و قابل مقایسه در طول زمان مطرح شد. هدف اولیه پیمایش از تولید داده های اجتماعی بیش از هر چیز پاسخ گویی به این پرسش است که مردم جامعه خود را چگونه می بینند یا به سخن دیگر سیما و نقشه جامعه در ذهن مردم چگونه است.

تاریخچه ای کوتاه از طرح پیمایش ارزشها و نگرشها

در سال 1353 به همت مرحوم دکتر علی اسدی و با همکاری دکتر منوچهر محسنی و دکتر مجید تهرانیان، پیمایش اجتماعی در سطح کشور انجام شد. در این پیمایش رفتارهای مردم در مورد رسانه های ارتباط جمعی با تأکید بر رادیو و تلویزیون، گرایش های اجتماعی و فرهنگی از قبیل احساس رضایت از زندگی، مشارکت سیاسی و ... مورد مطالعه قرار گرفت. نتیجه این تحقیق در سال 1356 انتشاری محدودی یافت به نحوی که هنوز بخش قابل توجهی از جامعه پژوهشی ایران از انجام و نتایج این کار مطلع نیست. این تحقیق در سال 1358 به صورت محدود در تهران به اجرا درآمد اما به دلیل التهاب اجتماعی و سیاسی ناشی از انقلاب انجام کار در مقیاس گذشته میسر نشد. از این تحقیق، گزارشی ناقص و محدود در دست است.

در سال 1374 وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به دلیل اهمیت تحقیقاتی از این نوع درصدد شناخت تحولات فرهنگی و اجتماعی جامعه از طریق اجرای این نوع تحقیقات برآمد و حاصل آن تحقیق "آگاهی ها، گرایش ها و رفتارهای فرهنگی و اجتماعی" بود که به همت دکتر منوچهر محسنی به سرانجام رسید.

شناخت وضعیت فرهنگی مبنای سیاست گذاری فرهنگی و اجتماعی است. نیازهای تازه ضرورت فراتر رفتن از تحقیقات موجود و طراحی براساس نیازهای جدید را حکم می¬کند. چارچوب سیاست های اصلی طرح های ملی از جمله پیمایش ارزش ها و نگرش های ایرانیان از یک سو با نظر داشتن به تحقیقات داخلی و پیمایش های دیگر کشورها و از سوی دیگر باتوجه به پرسش های تازه شکل گرفت.

در سال 1377 معاونت پژوهشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اقدام به برگزاری یک گردهمایی با عنوان "سیاست های سامان دهی فرهنگی" کرد که هدف از آن روشن کردن حوزه و مسائل سیاست فرهنگی بود. آن گردهمایی از حیث حضور گرایش¬های مختلف سیاسی و فکری در نوع خود کم نظیر بود و بسیاری از افراد که با هم در زمینه مسائل فرهنگی اختلاف نظر داشتند، دیدگاه های خود را ارائه کردند. به رغم این تفاوت، اکثریت جمع بر این نکته توافق داشتند که معیار و خط کشی واقعی وجود ندارد که وضعیت فرهنگی و اجتماعی جامعه را نشان دهد. مجموعه سخنرانی حاوی قضاوت های مختلفی درباره وضعیت، روندها و پیامدهای تحولات فرهنگی بود ولی اغلب فاقد مبنایی تجربی بودند.

به همین دلیل این نیاز مطرح شد که برای پاسخ به پرسش هایی از قبیل چگونگی وضعیت فرهنگی، سمت و سوی تحولات،‌ شتاب تغییرات، و ... به مجموعه ای از اطلاعات کمی، استاندارد و با قابلیت مقایسه نیاز داریم. در حقیقت این همان نکته ای بود که در سال¬های پیش از این نیز مطرح شده بود.گردهمایی ساماندهی فرهنگی - که سخنرانی های آن در مجموعه ای به چاپ رسید توانست ایده انجام تحقیق اجتماعی ملی را به عمل نزدیک¬تر کند. به این ترتیب سه طرح ملی که قبلا به صورت محدودتری به انجام رسیده بودند، به عنوان تکلیفی قانونی در برنامه سوم توسعه گنجانده شدند و برای نخستین بار انجام تحقیقات اجتماعی در یکی از مهم ترین قوانین کشور مورد تاکید قرار گرفت.

طرح ملی پیمایش ارزشها و نگرشهای ایرانیان که نتایج اجرای مرحله اول و دوم آن¬ها در چندین جلد کتاب منتشر شده، از طرح¬های مذکور است که اکنون گام سوم خود را طی می کند.

شرح مختصری از فعالیتهای پژوهشی موج اول و دوم پیمایش ملی ارزشها و نگرشها

شرح مختصری از فعالیت های موج اول

پس از تصویب آئین نامه های اجرایی، سازمان و تعیین اعضای شورای علمی طرح در آذرماه 1378، جلسات شورای علمی آغاز به کار کرد و براساس تصمیمات این شورا ابتدا چارچوب مفهومی ارزش ها و نگرش ها تهیه و تدوین گردید و سپس بر مبنای آن کار تهیه پرسشنامه و مقیاس های سنجش، از اردیبهشت 1379 آغاز شد. پرسشنامه مقدماتی پیمایش ملی در اواخر مهرماه 1379 آماده و پیش آزمون آن در آبان ماه 1379 در 28 مرکز استان به اجرا درآمد.

پس از انجام پیش آزمون و جمع بندی نتایج آن و با رعایت ملاحظات کارفرما تغییراتی در پرسشنامه اعمال گردید و پرسشنامه نهایی در نیمه دوم بهمن ماه 1379 جهت اجرای جمع آوری داده ها، آماده گردید.

کار جمع آوری داده ها از هفته آخر بهمن ماه به طور همزمان در 28 مرکز استان آغاز شد و داده های جمع آوری شده پس از انجام کنترل های لازم به رایانه داده شد تا فایل های استانی و فایل ترکیبی ملی تشکیل شود. پردازش داده ها در اواسط فروردین 1380 پاپان گرفت.

به دلیل محدودیت امکانات، موج اول پیمایش تنها در 28 مرکز استان کشور به اجرا درآمد تا پس از ارزیابی قلمرو جمع آوری در مراحل بعدی گسترش یابد.جامعه آماری پیمایش، مجموعه افراد 15 ساله و بالاتر خانوارهای معمولی ساکن در هر یک از 28 شهر مرکز استان در زمان جمع آوری اطلاعات (اسفند 1379) است.روش نمونه گیری این پیمایش، "روش نمونه گیری دو مرحله ای" است. در این روش ابتدا تعدادی واحد نمونه گیری مرحله اول به صورت نمونه انتخاب می شود و در مرحله دوم، در هر یک از PSU های نمونه، تعدادی واحد آماری به صورت نمونه انتخاب می شود. در این پیمایش، حجم نمونه 5150 نفر بوده است. یافته ها در سطح ملی و استانی تجزیه و تحلیل شده و به صورت جداگانه به چاپ رسیده است.

شرح مختصری از فعالیتهای موج اول

مفاهیم مورد سنجش در این موج عبارتند از:

ارزشهای اجتماعی (ارزشهای اخلاقی، مشکلات اجتماعی، اهمیت کار، خانواده، مذهب و سیاست)، احساس عدالت، احساس آزادی و امنیت، دینداری، باورهای سیاسی، ترجیحات سیاسی، احساس دوستی و همبستگی اجتماعی، هنجارهای اجتماعی.

نبود تجربه کافی برای انجام پیمایش،‌ فراهم آوردن زیرساخت های اساسی را ضروری می سازد. بخشی از دانش این کار تنها از طریق تجربه حاصل می شود. از جمله آن ها به ساخت ابزارهای اندازه گیری استاندارد می توان اشاره کرد. به همین دلیل بخشی از مطالعات طرح های ملی به ساخت ابزارهای استاندارد اختصاص یافت. در این جهت پیمایش های موضوعی با هدف تولید داده های ژرفایی و عمیق که حاصل آن فراهم آمدن بسته های پرسشنامه ای در مورد موضوعات خاص است، در کانون توجه قرار دارند.

پوشش وسیع و تنوع موضوعی پرسشنامه پیمایش موج دوم به نحوی است که حتی الامکان تصویری ولو کلی از وضعیت نگرشی جامعه ارائه نماید. با این حال، گستره موضوعات به نحوی است که چنین سیاستی نیز قادر به تامین تمامیت آن نخواهد بود. از این رو، پرسشنامه اصلی، به دو بخش عمده تقسیم شده بود؛ هسته اصلی آن را سوالات ثابت پیمایش تشکیل داد و در

کنار هسته اصلی، بخش متغیر سوالات در موج دوم به اقتضای شرایط انتخاب شد. قرار بود بخش متغیر هر دو سال یک بار تکرار ‎شود و این امکان مقایسه را مهیا نماید. در عین حال، سوالات این بخش به گونه‎ای انتخاب می شدند که با پیمایشهای انجام شده در ایران و پیمایش های جهانی قابلیت مقایسه داشته باشند. در تمام این اقدامات سیاست اصلی استمرار و نظم زمانی مطالعات بوده است تا از این طریق همواره امکان مقایسه نتایج و شناخت تحولات میسر باشد.

سوالات بخش ثابت با دو معیار اهمیت و احتمال تغییر در کوتاه مدت انتخاب شده اند، بدان معنا که آن دسته از متغیرهایی که انتظار نمی رود در کوتاه مدت تغییر نمایند، به پیمایش های بعدی موکول شده اند و به جای آن از پرسش هایی جدید استفاده شده است که معیارهای آن امکان قابلیت مقایسه است. در هر حال، ‌سیاست اصلی حفظ تمام پرسش هاست تا هیچ اطلاعی تنها یک بار گردآوری نشود. این تغییرات تنها ناظر به تناوب زمانی سوالات است.

پیمایش ارزش¬ها و نگرش¬های ایرانیان، موج دوم در سال 81 اجراء شد که هدف کلی آن بررسی، آگاهی از نظرات و دیدگاه-های افراد جامعه در زمینه¬های مربوط به ارزش¬ها و نگرش¬ها در سطح مراکز استان¬های کشور بود. جامعه آماری این طرح، مجموعه افراد 15 تا 64 ساله خانوارهای معمولی ساکن در 28 شهر مرکز استان در اردیبهشت¬ماه سال 1382 است.

روش نمونه¬گیری دو مرحله¬ای استفاده به¬ عمل آمده است. در این روش ابتدا تعدادی واحد نمونه¬گیری مرحله اول -که معمولاً متشکل از مجموعه¬ای به هم¬پیوسته از واحدهای نمونه¬گیری مرحله دوم که همان واحد آماری است- به صورت نمونه انتخاب می¬شود و در مرحله دوم در هر یک از PSUهای نمونه، تعدادی واحد آماری یعنی واحد نمونه¬گیری مرحله دوم به صورت نمونه¬ انتخاب می¬شود.

مفاهیم مورد سنجش در این موج عبارتند از:

عدالت، رضایت از زندگی، ارزشهای خانوادگی، نگرش نسبت به آینده، نگرشها و رفتارهای دینی، سیاست، هنجارهای اجتماعی، نگرش های اقتصادی، اعتیاد، اعتماد اجتماعی، هویت، ارزیابی اخلاقی، اوقات فراغت و کالاهای فرهنگی.

روش علمی بکار رفته جهت ارائه مفاهیم و شاخص های هر متغیر

در سالهای اخیر با رشد تحقیقات در حوزه های مختلف علوم و مواجه شدن جامعه علمی با انفجار اطلاعات، دانشمندان در عمل به این نتیجه رسیده اند که اطلاع و تسلط بر تمامی ابعاد یک رشته و به روز بودن در این زمینه تا حدود زیادی امکان پذیر نیست، لذا انجام پژوهشهای ترکیبی که عصاره تحقیقات انجام شده در یک موضوع خاص را به شیوه نظام دار و علمی فراروی پژوهشگران قرار می دهند، گسترش روز افزون یافته است. از طرف دیگر در رشته های علوم اجتماعی به ندرت مطالعه واحدی پیدا می شود که با آن بتوان به حل مسأله مورد پژوهش دست یافت. پدیده های مورد مطالعه علوم اجتماعی به دلیل آن که موجود انسانی موضوع اصلی و عمده تحقیق می باشد، پیچیده تر از آن است که بتوان در چارچوب مطالعه واحدی به تبیین آنها پرداخت. (70:1986wolf, ).

گلاس میان سه نوع پژوهش تفکیک قائل است: تحلیل اولیه ، ثانویه ، فراتحلیل: 1. تجزیه و تحلیل‌های نخستین (Primary analyses): زمانی اطلاق مي‌شود كه پژوهشگر، خود داده‌ها را جمع‌آوری كرده و برای به دست آوردن نتایج، آنها را تجزیه و تحلیل نماید. 2. تجزیه و تحلیل‌های دومین (Secondary analyses): زمانی اطلاق مي‌شود كه پژوهشگر، داده‌های مربوط به یك مطالعه قبلی را برای پاسخگویی به سؤال یا سؤالات جدید مورد تجزیه و تحلیل مجدد قرار دهد. 3. فراتحلیل‌ها (Meta analyses): زمانی اطلاق مي‌شود كه پژوهشگر، نتایج تعدادی از مطالعات اولیه (Primary analysis) را برای پاسخگویی به سؤال پژوهشی خود با یكدیگر تركیب نموده و نتيجه جمعي جديدي را به دست آورد. فراتحلیل‌ها با مرور نظام‌مند منابع (Systematic reviews of the literature) براي پیدا كردن، ارزشیابی، تركیب و در صورت نیاز، جمع‌بندی آماری، به مقالاتی می‌پردازند كه قبلاً پیرامون یك موضوع خاص به رشته تحریر در آمده‌اند(ولف، 1385 :6؛ رضائیان، 1385: 148).

از سه دهه پیش تاکنون، فراتحلیل به طور گسترده و به اشکال مختلف در علوم انسانی (همچون جامعه شناسی، روان شناسی، تعلیم و تربیت) و علوم پزشکی (همچون پزشکی، بهداشت و سلامت) استفاده شده است. از آغاز کار گلاس (1976) تاکنون، فراتحلیل جایگاه ارزشمندی در علوم اجتماعی/رفتاری پیدا نموده است.

در این بخش از پژوهش جهت دستیابی به اهداف مورد نظر به خصوص در حوزه ارائه شاخصهای پیشنهادی جهت اجرا موج سوم ارزش ها و نگرش های ایرانیان به روش زیر اقدام شده است.

در ابتدا به مطالعه دقیق و استخراج مفاهیم از تحقیقات ملی عمده که نام آنها در زیر آمده است؛ پرداخته شد.

1- مدل مفهومی شاخص های فرهنگی اسلامی - ایرانی، حسام الدین آشنا و همکاران، پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات وزارت فرهنگ ارشاد اسلامی؛

2 - پیمایش ملی سنجش نگرش ها و ارزش های ایرانیان (فرهنگ اجتماعی)، دانشگاه امام صادق (ع) - معاونت پژوهشی، پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات وزارت فرهنگ ارشاد اسلامی؛

3 - پیمایش ملی ارزش ها و نگرش های جوانان، سازمان ملی جوانان؛

4 - موج اول ارزش ها و نگرش های ایرانیان، شورای سیاستگذاری پژوهش های ملی - مدیر علمی عبدالعلی رضایی، پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی؛

5 - موج دوم ارزش ها و نگرش های ایرانیان، شورای سیاستگذاری پژوهش های ملی - مدیر علمی محسن گودرزی، پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی؛

6 - اهداف کلان نقشه مهندسی فرهنگی (مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی)، دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی - مرکز مهندسی فرهنگی، شورای عالی انقلاب فرهنگی (غیر قابل استناد)؛

7- گرایش های فرهنگی و نگرش های اجتماعی در ایران، دکتر علی اسدی، سنجش افکار و تحقیقات اجتماعی سازمان رادیو و تلویزیون؛

8 - بررسی آگاهی ها، نگرش ها و رفتارهای اجتماعی و فرهنگی (تهران / ملی)، دکتر منوچهر محسنی، مرکز پژوهشهای بنیادی معاونت پژوهشی وزارت فرهنگ؛

9 - موج چهارم طرح بررسی و سنجش شاخص های فرهنگ عمومی کشور (شاخصهای غیرثبتی)، شورای فرهنگ عمومی، شورای عالی انقلاب فرهنگی.

در گام بعدی تصمیم بر آن شد که علاوه بر تحقیقات فوق تحقیقات در سطح ملی و شبه ملی که توسط سازمانها و ارگانهای مهم دولتی انجام شده با تکنیک تحلیل محتوی از نوع بازنگری سیستماتیک بررسی شوند. در مرحله اول به 42 سازمان مراجعه شد که برخی از سازمانها در ارائه تحقیقات به محققین امتناع ورزیدند و برخی نیز کار مهم و مفیدی در این حوزه انجام نداده بودندکه در نهایت 28 سازمان و مرکز پژوهشی انتخاب و طرحهای پژوهشی آنها مورد بازنگری قرار گرفت. 330 طرح پژوهشی که با اهداف این طرح انطباق داشته¬اند؛ انتخاب شده و از آن میان در نهایت 279طرح جهت بررسی به عنوان متون اولیه

فراتحلیل مناسب تشخیص داده شد. اطلاعات مهم و مناسب هر یک از تحقیقات دسته بندی و در جداولی تنظیم شد تا قابلیت مقایسه اطلاعات طرح ها حفظ شود و در قسمتی نیز نحوه سنجش متغیرهای تحقیق، چارچوب نظری، فرضیات، پیشنهادات و چکیده تحقیقات آمده است.

نتایج به دست آمده از فراتحلیل تحقیقات انجام شده در حوزه فرهنگ سیاسی، اجتماعی و دینی

تا این بخش کار نتایج به دست آمده از فراتحلیل تحقیقات انجام شده در حوزه فرهنگ سیاسی، اجتماعی و دینی؛ در جداولی که حاوی عنوان و سال تحقیق، نام محقق و یرخی دیگر از ویژگی های مهم هر تحقیق بوده، گردآوری شده است. در مرحله بعدتحقیقات بررسی شده و 9 تحقیق خاص مورد نظر ؛ بر اساس مفاهیم عمده طبقه بندی شدند و تحقیقات بر اساس اهمیت و اولویت مفاهیم مرتب گردیدند و برخی از تحقیقات جابجا و حتی حذف شدند. اطلاعات مربوط به مفاهیم و تعریف عملیاتی متغیرها به جدولی منتقل گردید که موجب یکسان سازی سنجش تمام متغیرها گردد. بدین ترتیب ابعاد، خرده ابعاد، مولفه و شاخص¬های هر تحقیق در جداول طراحی شده بدین منظور، جایگزین گردید. بازآفرینی و تکمیل این جداول نیازمند، به بازخوانی دقیق مفاهیم در تحقیقات را به همراه داشته است که در برخی موارد حتی از مطالعه دقیق ادبیات و چارچوب نظری پزوهش مربوطه نیز استفاده شده است.

در پایان جدولی طراحی گردید که هم پوشانی ابعاد هر متغیر در تمامی پژوهشهای مورد بررسی؛ استخراج گردد. در این مرحله با بازخوانی مجدد و مکرر تعریف عملیاتی هر مفهوم که در جدول مرحله قبل آمده بود، هم پوشانی ابعاد متغیرها استخراج شد. سعی بر آن بوده است که تا آنجا که امکان دارد مفاهیم نزدیک به هم در یک جدول آورده شود. نتایج حاصله در سه میزگرد تخصصی ارائه و نکات پیشنهادی موجب اصلاح و تدقیق درارائه گزارشات گردید. گزارش ارائه شده، در سه حوزه فرهنگ دینی، فرهنگ سیاسی و فرهنگ اجتماعی در 37 مفهوم تنظیم و دسته بندی شده است و هر یک در مجلدی جداگانه ارائه شده است.

ادامه روند طرح ارزشها و نگرسهای ایرانیان موج سوم

در مرحله بعد با نهایی سازی شاخصها و تدوین پرسشنامه به اجرا طرح در سطح ملی پرداخته خواهد شد.