حدود 35 سال پیش، پزشکان راجع به علت‌های اسهال – اسهالی که سالانه جان حدود 3 میلیون کودک را در جهان می‌گیرد – خیلی کم می‌دانستند.
آنها فقط می‌دانستند که باکتریها و انگل‌ها متهمان احتمالی و عامل تنها 10 تا 20 درصد کل موارد اسهال هستند، اما اینکه دقیقاً کدام ویروس‌ها متهمند، معلوم نبود. تا اینکه محققان در سال 1972 بالاخره توانستند اولین ویروس عامل اسهال را شناسایی کنند.
یک سال بعد محققان استرالیایی ویروس دیگری را کشف کردند و دریافتند که عامل اسهال‌های شدید کودکان است و چون شکل کروی و چرخ مانندی داشت آن را روتا ویروس نامیدند.
این ویروس قاتل، که شاید تا به حال اسمش را هم نشنیده باشید، بیشتر از وبا آدم می‌کشد. این ویروس به تنهایی عامل اغلب مرگ‌های کودکان زیر دو سال در اثر اسهال است که تقریباً 130 میلیون کودک در جهان را در معرض خطر قرار می‌دهد. روتا ویروس سالانه بیش از 600 هزار کودک را می‌کشد!
این آمار تخمینی در کل جهان است، اما فقط در آمریکا این بیماری معمولاً 3 میلیون نفر از کودکان زیر 2 سال را مبتلا کرده و عامل نیمی از بستری‌های کودکان به دلیل اسهال است. علائم این بیماری یعنی اسهال و استفراغ‌های مکرر به سرعت پیشرفت می‌کند، به طوری که اگر درمان نشود ممکن است در اثر از دست رفتن آب بدن، جان کودک را بگیرد. باورتان می‌شود؟ حتی در این دنیای پیشرفته هم اسهال می‌تواند آدم را بکشد!
البته به تازگی دانشمندان واکسنی خوراکی تهیه کرده‌اند که بر اساس تخمین سازمان بهداشت جهانی، می‌تواند آمار مرگ کودکان در اثر اسهال را تا 30 درصد کم کند. یعنی این واکسن می‌تواند سالانه جان یک میلیون کودک را نجات دهد؛ حالا بگذریم از کاهش هزینه‌هایی که بر سیستم بهداشت و درمان تحمیل می‌شود.
بد نیست بدانید هزینه‌های بستری و درمان کودکان مبتلا به این ویروس در آمریکا سالانه 500 میلیون دلار برآورد شده است، تازه آمریکا آمار ابتلای کمتری نسبت به کشورهای درحال توسعه دارد!
کودک بد اقبالی که مبتلا به این ویروس شده ممکن است حتی 20 بار در روز دچار حمله اسهال و استفراغ شود. شاید به همین علت است که اسهال روتا ویروسی، اضطراب و پریشانی واضحی در کودک و خانواده‌اش ایجاد می‌کند. اگر چه اغلب مردم (حدود 84 درصد) چیزی راجع به این گونه از اسهال نشنیده‌اند اما اغلب بچه‌ها تا 5 سالگی دست کم یکبار این عفونت را تجربه می‌کنند.
اسهال روتا ویروسی خیلی شایع است و در بهار و زمستان بیشتر هم می‌شود. علایم آن به صورت تب (که ممکن است دو سه روز طول بکشد)، اسهال آبکی و استفراغی که معمولاً با درد شدید شکم همراه است، خود را نشان می‌دهد. حتی ممکن است کودک مبتلا، سرفه و آبریزش بینی هم داشته باشد.
با این حال گاهی هم هیچ علامتی از خود نشان نمی‌دهد، بخصوص در بزرگترها! گاهی از دست رفتن آب بدن به قدری شدید است که کودک را دچار تشنگی، تحریک‌پذیری، چشمان گود رفته، خشکی دهان و زبان، خشکی پوست و کم شدن ادرار می‌کند. به طوری که ساعتها پوشک بچه خشک باقی می‌ماند. اگر نگران‌تان نمی‌کند بد نیست بدانید کم آبی شدید بدن حتی ممکن است منجر به التهاب کشنده مغز شود.
ویروسی با بدجنسی اضافه
اسهال ویروسی به شدت مسری است، چرا که ویروس عامل آن می‌تواند هفته‌ها در آب، تا 4 ساعت روی پوست و حتی ممکن است به صورت معلق در هوا یا روی وسایل باقی بماند تا وقتی که شرایط انتقالش به بدن فراهم شود. روتا ویروس از طریق غذا یا آب آلوده به مدفوع (قبل و بعد از شروع علایم ) از فرد آلوده به سالم منتقل می‌شود. فکر کنید تنها کافی است کودک دست خود را در دهانش کند، دستی که با اسباب بازی آلوده تماس داشته و آن وقت است که به همین راحتی مبتلا می‌شود.
معمولاً وقتی این اتفاق می‌افتد که کودک فراموش می‌کند دست‌های خود را قبل از غذا خوردن و بعد از رفتن به توالت بشوید. گاهی هم مراقبین کودک فراموش می‌کنند که بعد از تعویض پوشک بچه‌ها دست‌های خود را بشویند و همین بی‌توجهی کودک را بیمار می‌کند.
پیشگیری بهتر از درمان
شستن مرتب دست‌ها – که این همه شما را به آن توصیه می‌کنیم – بهترین راه برای پیشگیری از انتقال این بیماری به دیگران است. کودکان مبتلا باید در خانه مانده و استراحت کنند تا اسهال شان کاملاً خوب شود وگرنه ممکن است کودکان دیگر هم در مهد کودک بیمار شوند.
با وجود رعایت تمام این نکات بهداشتی باز هم احتمال ابتلای کودک به این ویروس وجود دارد چون روتا ویروس می‌تواند مدت‌های طولانی در محیط زنده بماند. جالب است بدانید محققان متوجه شدند کودکانی که برای چندمین بار به این بیماری مبتلا می‌شوند، نوع خفیف‌تر بیماری را تجربه می‌کنند. به همین علت هم به فکر تهیه واکسن برای پیشگیری از این نوع اسهال، افتادند.
خوشبختانه این فکر هم به نتیجه رسید و واکسن از آزمایشات سربلند بیرون آمد. البته دانشمندان هنوز مشغولند تا واکسنی ارزان‌تر و با پوشش بهتری ارائه کنند، اما انجمن بیماری‌های کودکان در آمریکا توصیه می‌کند شیرخواران در سنین 2، 4 و 6 ماهگی 3 دوز واکسن خوراکی روتا ویروس را دریافت کنند. این واکسن که Rota Teq نام دارد می‌تواند تا 75 درصد جلوی این عفونت را گرفته و تا 98 درصد از نوع شدید بیماری کم کند. به همین علت مسئولان بهداشتی انگلستان هم آن را به عنوان برنامه واکسیناسیون کشوری توصیه کرده‌اند.
دوستی خاله خرسه
بدون شک وقتی کودکی دچار چنین اسهالی بخصوص از نوع شدیدش- که ممکن است به 20 بار در روز برسد- می‌شود، والدین نگران شده و می‌خواهند بیشترین تلاش را برای بهبودی او بکار بگیرند. اما متأسفانه گاهی به دلیل بی‌اطلاعی اقداماتی می‌کنند که به ضرر کودک تمام می‌شود. مثلاً مادر نباید از دادن شیر خود به کودک اسهالی خودداری کند. شیر مادر برای کودک اسهالی مانند دارو عمل می‌کند.
بهتر است به این نکته توجه داشته باشید که اسهال اگر چه علامت بیماری است اما یک موهبت است که باعث دفع عامل عفونت از بدن می‌شود. بنابر این در زمان اسهال شدید بهترین راه برای نجات کودک این نیست که داروهای بند آورنده اسهال – آن هم سر خود – به او بدهید. بلکه درست این است که آنقدر مایعات به او بخورانید که کم آبی بدنش جبران شود. خوشبختانه محلول‌های آماده او- آر- اس (که بهترین درمان برای اسهال است) در تمام داروخانه‌ها بدون نسخه در دسترس است.
اگر هم نمی‌تواند چیزی بخورد و زیاد استفراغ می‌کند، ابتدا حجم کمتری از مایعات را در فواصل کم به او بدهید. اگر باز هم نتوانست آن را تحمل کند، طبق توصیه پزشک از راه تزریق سرم کمبود آب بدن جبران می‌شود.
تنها لازم است که شما متوجه بوده و کودک را سریع نزد پزشک ببرید. بد نیست دوباره تاکید کنیم که تنها درمان شناخته شده برای روتاویروس در حال حاضر، تأمین آب و املاح از دست رفته بدن است و آنتی‌بیوتیک‌ها هیچ نقشی در درمان این بیماری ندارند. پس، از دادن آنتی بیوتیک بدون اطلاع پزشک خود داری کنید. بهتر است بدانید اگر پزشک لازم بداند برای افتراق این اسهال از اسهال‌های میکربی و انگلی، آزمایش کشت مدفوع از کودک می‌گیرد؛ مصرف آنتی بیوتیک ممکن است نتیجه آزمایش راهم مخدوش کند.
