پشت پرده سرقت مجسمه‌های تهران

از اتوبان مدرس پایین می‌آمد و دور میدان هفت‌تیر چرخ می‌خورد و خودش را می‌انداخت در تن جوانه‌‌زده چنارهای خیابان ولیعصر و تا پارک ملت بالا می‌رفت، بلبل‌ها و سره‌های رنگارنگ، جیک‌جیک‌کنان از آنجا سوار بر تن خوشبوی نسیم می‌شدند و نیایش و سئول را تا غرب پایتخت آوازه‌خوان می‌رفتند.

صدای پای آب از جویبار دوردست تجریش تا انتهای خیابان ولیعصر جای بوق، ترافیک و شلوغی را گرفته بود و در بستر زندگی جریان داشت. بهار 89 آمده بود و پایتخت باز هم فرصتی پیدا کرده بود نفسی تازه کند.

شهریار شاد و خندان نشسته بود روبه روی تئاتر شهر و داشت غزل های بهاری اش را زمزمه می کرد: «بهار آمد که بازم گل به باغ و بوستان خواند / به گوشم ناله بلبل هزاران داستان دارد» و به رهگذران سرحال که سرخوش و بی دغدغه عاشقانه کنار هم قدم می زدند، نظاره می کرد. همه چیز به نظرش تازه و نو می آمد. باز هم بهاری دیگر، ای کاش می شد او هم از قالب این تن بی جان سنگین بیرون آید و در پارک قدمی بزند یا با آن جوان های روشنفکرهنری بلیتی بخرد و گوشه سالن اصلی تئاتری ببیند. در همین افکار بود که ناگهان ناشناسی به او حمله ور شد و با کلنگی افتاد به جان بی جان برنزی اش و بعد هم به سرعت برق و باد انداختش داخل یک گونی و برای همیشه او را از جلوی تئاتر شهر بُرد. «به مرغان بهاری گو که این مرغ خزان دیده / دگر سازش غم انگیز است و آواز خزان خواند.»

چند خیابان بالاتر، ابوعلی سینا نشسته بود کنار نیمکت خالی ابتدای پارک بهجت آباد و به پل عابری نگاه می کرد که بی هوا جلوی رویش سبز شده بود، چرا هیچ کس حواسش به او نیست؟ حالا دیگر با چه کسی هم صحبت شود؟ چطور حافظ شیرازی را که آن طرف خیابان تک و تنها نشسته و دائم برای رهگذران عجول فال می گیرد، ببیند. ای کاش حداقل قانون را می آوردند، می گذاشتند پیش رویش تا طبق روز و روزگار ویرایشش کند و بدهد دست این خلق الله که دائم روی این نیمکت بغلی می نشینند و فست فود می خورند تا بدانند مضرات این نوع بلع غذا را.

ابن سینا همین طور که مغموم و تنها به بالا و پایین آمدن عابران پرشمار از پل هوایی نگاه می کرد، یکباره پتکی به سر برنزی اش فرود آمد و نیم تنه اش از جا کنده شد، دیگر نه خودش فهمید کجا بُردنش، نه عابران پرشمار سراسیمه گر عجول پایتخت. حتی حافظ هم نتوانست از آن طرف پل، دزد دانشمند قرن سوم را ببیند. «زدست کوته خود زیر بارم / که از بالا بلندان شرمسارم.»

دزدها چه از اسطوره ها می خواستند

ستارخان و باقرخان، شریعتی و استاد معین، مادر و فرزند و گوساله، صنیع خاتم و زندگی و استقلال هم تندیس هایی بود که در گوشه و کنار خیابان ها و بوستان های این شهر بزرگ نشسته بودند و برای خود و عابران خاطره بازی می کردند و یادهایی را زنده و تاریخی را با زبان بی زبانی بازگویی می کردند که پتکی بر سرشان فرود آمد و آنها را به ناکجاآبادی برد که شهریار و ابن سینا را برده بود.

سیزده عید که به در شد، نسیم نوروزی جایش را به غبار همیشگی صبحگاهی تهران داد و صدای پای آب جویبار خیابان ولیعصر در بوق های ممتد خودروها و اتوبوس ها گم شد و شهروندان به شهرشان بازگشتند، تازه اینجا بود که یکی دوتایشان متوجه شدند که ای وای شهریار نیست! چه بلایی سر این پیرمرد شاعر آذری زبان آمده؟ ابن سینا که همیشه کنار این نیمکت به ما چپ چپ نگاه می کرد، کجا رفته؟ یعنی ستارخان و باقرخان با آن سبیل های چخماقی و چشم و ابروهای گره کرده، از تهرانی ها قهر کرده و برای همیشه برگشته اند تبریز؟

شهروندان تهرانی همین طور دنبال سمبل های آزادی، علم، مهربانی و زندگی شان هر گوشه و کناری را می گشتند که باز خبر جدید آمد که استاد معین را هم بردند یا مادر و فرزند که همیشه کنار میدان صنعت ایستاده بودند، دیگر نیستند. آن گوساله روبه روی دانشگاه دامپزشکی معلوم نیست کجا رفته؟ با آن «زبان بسته» چه کار داشتند؟ هیچ کس از مجسمه ها خبر نداشت.

مردم شب می خوابیدند و صبح که چشم به روی شهر باز می کردند، می دیدند باز هم یکی از سمبل های شهری نیست. جایشان سر خیابان ها و در بوستان های محل زندگی شان خالی است. داستانی که تا دو ماه ادامه داشت و شهرداری اظهار بی اطلاعی می کرد و شورای شهر از آن خبر داشت، پلیس و دادستانی هم سرنخی از آن به دست نیاورده بودند. دزد مجسمه های برنزی چه کسانی بودند؟ از این اسطوره های بی مانند چه می خواستند؟ چطور توانسته بودند مجسمه های 70 تا 700 کیلویی را به این سرعت به سرقت ببرند که حتی مگسی هم رد آنها را در هوا نزده باشد؟ شهر شلوغ شد، سمبل ها به همین راحتی به یغما رفته بودند.

اولین واکنش‌ها به سریال سرقت مجسمه‌های تهرانی

سریال دزدی سمبل های پایتخت همین طور کشدار و طولانی می شد و هر روز ابعاد تازه ای پیدا می کرد که بالاخره احمد مسجدجامعی عضو فرهنگی شورای شهر به عنوان اولین نفر در شورا لب به سخن گشود و گفت که ارزش معنوی این مجسمه ها زیاد بوده و دیگر قابل تکرار نیست.

برخی مجسمه ها متعلق به هنرمندانی بود که دیگر در قید حیات نیستند. آنها سرمایه شهر تهران محسوب می شدند. ما باید برای سرمایه های هنری شهر تهران شناسنامه داشته باشیم که در حال حاضر این شناسنامه را نداریم.

مسجدجامعی معتقد بود که سرقت مجسمه های تهران با انگیزه مالی نبوده، بلکه این سرقت ها یک لجبازی با افکار عمومی، هنرمندان و مفاخر هنری کشور است.

مجسمه 500 کیلویی مرا چطور دزدیدند؟

داستان از جایی عجیب و غریب تر شد که سازندگان این طرح ها گفتند چطور تندیس ها به این سنگینی که وزن هر کدام از 70 کیلو تا 700 کیلو هم می رسد، به همین راحتی دزدیده می شود؟ ضمن این که اکثر این مجسمه ها در مکان های عمومی پرتردد و شلوغ هستند و دزدیدن آنها اصلا راحت به نظر نمی رسد.

جعفر نجیبی، سازنده مجسمه استاد معین در این باره گفته بود: «مجسمه استاد معین 140 کیلوگرم وزن داشت، برنز دست دوم کیلویی 2000 تا 4000 تومان است، یعنی سارق مجسمه استاد را در نهایت 300 هزار تومان بفروشد، این با احتساب هزینه بالای 100 هزار تومان جرثقیل. مسخره و مضحک است که کسی مجسمه بدزدد یا روح الله شمسی زاده سازنده مجسمه «ترند هفت بچه می گذارد، یکی بلبل است» درباره سرقت مجسمه اش عنوان کرد که «این مجسمه یک مجموعه است که از شش پرنده تشکیل شده بود که 500 کیلو وزن داشتند. ارتفاع این مجسمه دو متر و 20 و عرض آن سه متر و 20 سانتی متر بوده است و در کنار نگهبانی پارک نصب شده بود، علاوه بر این که خودم تمهیداتی برای استحکام اثر به کار بردم، مانده ام چطور اثر حجمی به این بزرگی و درست جلوی اتاق نگهبانی دزدیده شده است؟»

در حالی که شهروندان تهرانی و سازندگان این آثار از سریال سرقت مجسمه های برنزی پایتخت انگشت تعجب بر دهان گذاشته بودند و چشم انتظار مسئولان شهری و استانی بودند که دزد سمبل های ادب، هنر و علم شان را پیدا کنند، آنها ابراز بی اطلاعی کردند.

مرتضی تمدن، استاندار وقت تهران گفته بود که «نمی شود باور کرد یک تن مجسمه در پارک ها و مکان های پرتردد و وسیع پایتخت ظرف مدت یک هفته به سرقت برود در حالی که برای جابه جایی هر یک از مجسمه ها نیاز به ابزار، دستگاه و جرثقیل است. کارگروه ویژه ای در شورای تامین استانداری تهران برای پیگیری سرقت های اخیر تشکیل شده است و بزودی گزارش آن اعلام می شود. این اتفاق یک بار در آذر 88 افتاد، ولی به دلیل پیگیری نکردن مسئولان در هاله ای از ابهام ماند.»

محمدباقر قالیباف، شهردار تهران نیز نسبت به این سرقت ها ابراز تعجب کرد و از نیروی انتظامی خواست سارقان را شناسایی کنند. «این اقدام کاری سازماندهی شده است و سارقان به صورت باندی عمل کرده اند. در بسیاری از دزدی ها مانند گاردریل جنبه اقتصادی مدنظر است، اما درباره دزدی مجسمه های شهر ممکن است جنبه اقتصادی مدنظر نباشد و به نظرم موضوع عمیق تر از این حرف هاست. این مجسمه ها چون با جرثقیل دزدیده شده به نظر نمی آید کار دزد عادی باشد و از همین جهت نیروی انتظامی باید ماجرا را پیگیری کند، ضمن این که ما فیلم سرقت یکی از مجسمه ها را در اختیار آنها قرار دادیم.»

به این ترتیب مسئولان شهری و استانداری از گود پاسخگویی به افکار عمومی خارج شدند و جای خود را به نیروی انتظامی دادند، فرمانده انتظامی تهران بزرگ هم که فیلم هایی از سرقت مجسمه ها در دست داشت در اولین قدم، سرهنگ عباسعلی محمدیان، رئیس پلیس آگاهی تهران بزرگ را مسئول این پرونده کرد.

سرهنگ محمدیان نیز تاکید کرد: «سرقت ها کار افراد عادی نیست؛ زیرا این نوع سرقت ها نیازمند وسایل و تجهیزات خاص است ضمن این که مجسمه های سرقت شده هم به درد افراد معمولی نمی خورد، بلکه قطعا افراد خاصی طالب آن هستند که همین باعث می شود تحقیقات در جهت خاصی پیش برود. بزودی نتیجه اقدامات پلیس آگاهی تهران برای دستگیری اعضای این باند از طریق رسانه ها به اطلاع همه شهروندان خواهد رسید.»

حالا بیشتر از چهار سال است که شهروندان منتظر نشسته اند که نتیجه اقدامات را بشنوند.

سریال 14 قسمتی ناتمام

پاییز 93 است، بیش از چهار سال از سریال 14 قسمتی سرقت تندیس ها می گذرد، داستانی که قسمت آخر آن هیچ وقت در رسانه ای منتشر نشد و کسی نفهمید انتهای این ماجرا به کجا رسید. حتی مسئولان شهرداری و شورای شهر هم از سرنوشت مشاهیر پایتخت خبری ندارند.

سیدمجتبی موسوی، مدیر سابق امور حجم سازمان زیباسازی شهرداری تهران که از ابتدا در جریان سرقت مجسمه های پایتخت بوده و در ماجرای سرقت همه آنها قرار داشته در این باره گفت: «تا آنجا که من اطلاع دارم هنوز هم خبری از دستگیری سارقان این مجسمه ها نیست، با این که در آن زمان ما در سازمان زیباسازی شهرداری تهران پیگیری های حقوقی لازم را انجام دادیم و مدارکی همچون همان فیلم را که داشتیم در اختیار نیروی انتظامی قرار دادیم.»

موسوی معتقد است «سرقت سریالی 14 مجسمه در شهر تهران آن هم در مدت کوتاه تاثیر بسیار منفی روی افکار عمومی به ویژه شهروندان تهرانی گذاشت و خالی بودن جای مشاهیر فرهنگ و ادب در کوچه و خیابان های شهر خیلی به چشم می آمد که خب به هر حال ما سعی کردیم با سفارش دوباره به سازندگان این آثار تا میزانی بی اعتمادی به امنیت شهر را برطرف کنیم.»

به گفته موسوی، 13 اثر ربوده شده از روی مدل گچی آن بازسازی و سر جای قبلی نصب شد، اما مجسمه شهریار به دلیل فوت صاحب اثر هیچ وقت ساخته نشد. «ما هیچ وقت نفهمیدیم چه کسانی مجسمه های پایتخت را دزدیدند و طبعا نیروی انتظامی باید پیگیر باشد، اما به هر حال مدیریت شهری هم باید راهکاری برای امنیت مبلمان شهری ارائه دهد تا شاهد سرقت های وسیع در این حوزه نباشیم، حتی اگر فرض بر این باشد که سرقت کار دزدهای معمولی بوده باز هم این خیلی بد است که اثری هنری به خاطر یک نخ سیگار یا چند گرم تریاک و شیشه از بین برود.»

و اما حسن بیادی، نایب رئیس سابق شورای شهر تهران هم درباره آخرین وضعیت مجسمه ها گفت «تا انتهای فعالیت سومین شورای شهر تهران، نیروی انتظامی هیچ نتیجه ای از پرونده سریالی سرقت مجسمه ها به ما ارائه نکرد و تا آنجا که خبر دارم تا امروز هم این پرونده بی سرانجام مانده است.»

بیادی می گوید «به عقیده بنده دزدی مجسمه ها کار افراد عادی نبوده و یک جریان سیاسی ـ اجتماعی آن را دنبال می کردند که درباره علت های آن من نمی توانم توضیحی بدهم و باید نتیجه نهایی را از نیروی انتظامی بپرسید.»

ظاهرا همه راه ها در این پازل به نیروی انتظامی ختم می شود، آخرین نهادی که پرونده سریال سرقت مجسمه مشاهیر پایتخت را دنبال می کرد، جایی که پلیس آگاهی کمیته ای از کارآگاهان را برای این سرقت عجیب و غریب دور هم جمع کرد تا هرچه سریع تر رمز دزدهای مرموز را فاش کند، اما ظاهرا باز هم خبری نیست چراکه ما چندبار تلاش کردیم از مسئولان مرتبط در پلیس آگاهی تهران بزرگ آخرین نتیجه این پرونده را جویا شویم، اما هیچ یک از مسئولان مرتبط طرف مکالمه در این نهاد در این زمینه صحبت نکردند.

آذر 93 است، سازمان زیباسازی شهرداری تهران جای مجسمه های اصلی را با یک مجسمه دیگر پر کرده، ابن سینا از پشت پل عابر رفته و وسط بوستان بهجت آباد نشسته و حالا بهتر می تواند حافظ شیرازی را ببیند، اما شهریار دیگر کنار تئاتر شهر برای کسی غزل نمی خواند، مجسمه پیرمرد نیست و نابود شد؛ ستارخان و باقرخان جدید هم شق و رق با چشم های تیز و بانفوذ و ابروهای درهم سر خیابان هایشان ایستاده اند و تفنگ برنوشان را رو به کمین دزدها نشانه گرفته اند.

برگرفته از ضميمه چمدان روزنامه جام جم