کارنامه یک پادشاه

ملک عبدالله بن عبدالعزیز پیش از رسیدن به مقام پادشاهی، پست‌های سیاسی مهمی همچون شهرداری مکه، فرماندهی گارد ملی عربستان سعودی و قائم‌مقامی وزیر دفاع را بر عهده داشت و در سال ۱۹۸۲، وقتی فهد به سلطنت رسید، وی به‌ عنوان ولیعهد عربستان سعودی منصوب شد.

وی از اول آگوست ٢٠٠٥ (١٠ مرداد ١٣٨٤) به دنبال مرگ برادرش ملک «فهد بن عبدالعزیز»، به تخت سلطنت نشست و به طور رسمی به عنوان پادشاه عربستان معرفی شد. در بعد داخلی مطالبات زنان، وضعیت شیعیان، مسئله جانشینی و بطور کلی چالش مشروعیت از چالش‌های جدی این کشور در دوران ملک عبدالله بود.

در عرصه سیاست خارجی نیز، موج بیداری اسلامی، مذاکرات هسته‌ای ایران با 1+5، و فرایند صلح خاورمیانه از مهمترین چالش‌های پیش روی وی در دوران پادشاهیش بود. حال که ملک عبدالله بعد از حدود 10 سال پادشاهی، سریر قدرت را ترک نموده می‌توان به تحلیل سیاست‌های وی در عرصه سیاست داخلی و خارجی پرداخت.

ملک عبدالله در ابتدای رسیدن به مقام پادشاهی اعلام نمود که قصد انجام اصلاحات داخلی و خارجی زیادی را دارد. در این راستا وی به زنان اجازه رأی‌دهی و شرکت در بازی‌های المپیک را داد. همچنین سیاست عبدالله در قبال شیعیان عربستان که یک اقلیت کمتر از 10 درصدی را تشکیل می‌دهند، نیز تا حدی منعطف‌تر شد و ضمن اعطای برخی آزادی‌های سیاسی به آنها کوشید با سفر به مناطق شیعه‌نشین و دستور ساخت نيروگاه برق و نيز ساخت کارخانه پتروشيمي در این مناطق، براي شيعيان ساکن در اين شهرها که آمار بيکاري آنها بسيار بالاست، اشتغال ايجاد کند.

با این وجود طبق آمار سازمان عفو بین‌الملل وضعیت زنان و اقلیت‌ها از جمله شیعیان در عربستان همچنان ناگوار است و بسیاری از حقوق اساسی آنها همچنان نقض می‌شود.

در عرصه سیاست خارجی نیز عبدالله در زمان سلطنتش، روابط نزدیکی با ایالات متحده و بریتانیا داشت و میلیاردها دلار تجهیزات نظامی از آن‌ها خریداری نمود. البته روابط ریاض و واشنگتن پس از حادثه ۱۱ سپتامبر، تحت‌الشعاع روابط خاندان سعودی با برخی از تروریست‌ها و حمایت از آنها قرار گرفت.

با این وجود همکاری‌های دو کشور همچنان در سطح بالایی ادامه داشت. در این خصوص به نظر می‌رسد وابستگی ایالات متحده به نقش توازن گر عربستان در خاورمیانه و بازار انرژی، بیش از آن چیزی است که از دید مقامات آمریکا قابل صرف‌نظر کردن باشد. به همین دلیل عربستان همچنان به عنوان مهمترین متحد کلیدی ایالات متحده در خاورمیانه باقی ماند.

در روابط منطقه‌ای نیز ملک عبدالله که در اثر موج بیداری اسلامی شاهد سقوط متحدین، تضعیف جایگاه کشورش و نیز بروز چالش مشروعیت در عرصه داخلی بود، کوشید با اتخاذ رویکردهای مداخله­جویانه و تهاجمی نسبت به کشورهایی همچون بحرین، یمن و سوریه، امواج بیداری اسلامی یا به تعبیر خودشان بهار عربی را کنترل و مهار کند.

هر چند این سیاست منجر به شکل‌گیری گروه‌های افراطی از جمله داعش گردید که در حال حاضر موجودیت کل منطقه و از جمله خود عربستان را نیز تهدید می‌کنند. در رابطه با ایران نیز اختلاف نظر دو کشور در حوزه‌هایی همچون سوریه، لبنان، یمن و بحرین سبب بروز نوعی جنگ سرد بین دو کشور گردید و حتی دشمنی عربستان با ایران تا جایی پیش رفت که این کشور به طور محرمانه خواستار حمله نظامی ایالات متحده امریکا به ایران و متوقف کردن برنامه هسته‌ای ایران شد.

از سوی دیگر تحولات سياسي جدید منطقه خاورمیانه و برآوردهای ملک عبدالله، عربستان سعودی را به سمت «هم‌پيماني استراتژيك جديد» با اسرائيل سوق داد؛ به خصوص اینکه هر دو كشور ايران را تهديدي عليه موجوديت خویش مي‌دانستند.

ملک عبدالله معتقد بود كه ثبات و استقرار در سرزمین‌های اشغالی به ايران زمينه نفوذ كمتري در منطقه اعطا خواهد كرد. از سوی دیگر مانع‌تراشی در برنامه هسته‌ای ایران و تضعیف قدرت جریان‌های شیعی از جمله دیگر منافع مشترک ریاض و تل‌آویو بود که آنها را به هم نزدیک می‌کرد. از این رو در روزهای پایانی عمر ملک عبدالله، ایران، سوریه، عراق، حماس و حزب‌ الله به مهمترین چالش‌های مشترک عربستان و اسرائیل تبدیل شده و تلاش‌های پشت پرده‌ای برای تقویت روابط آنها صورت گرفته بود.

بنابراین در مجموع ملک عبدالله هر چند با چهره‌ای اصلاح‌طلب روی کار آمد اما اصلاحات مد نظر وی نتوانست وضعیت و موقعیت داخلی و بین‌المللی عربستان را چندان متحول کند و در مقابل با پروبال دادن به گروه‌های افراطی، تضعیف همبستگی کشورهای اسلامی و تقویت اسرائیل ضربات مهلکی نیز بر پیکره جهان اسلام و صلح و ثبات در منطقه وارد نمود.

حال با مرگ وی پادشاهی به ولی عهدش ملک عبدالله سلمان بن عبدالعزیز رسیده است. او که با داشتن  79 سن، از بیماری‌های متعددی نیز رنج می‌برد، دارای شخصیتی بسیار محافظه‌کار و مخالف با انجام اصلاحات سریع در کشور است. به همین دلیل، به نظر می‌رسد دوران پادشاهی وی نیز تداوم سیاست‌های ملک عبدالله باشد که البته با اندکی احتیاط و محافظه‌کاری بیشتر نسبت به ملک عبدالله به پیش خواهد رفت.

• استاد دانشگاه