مقر این سازمان در رم است و در حال حاضر 198 عضو دارد. عملکرد این سازمان در کشورهای در حال توسعه و چالش‌های موجود در اجرای برنامه‌های آن محور گفت و گوی ما با دکتر سید محمد سعید نوری نائینی رئیس شورای مستقل فائو است.
وی که ریاست هیات اجرایی برنامه جهانی غذا و ریاست اجلاس تدوین دستورالعمل‌های داوطلبانه حق دسترسی به غذا را در کارنامه فعالیت‌های خود دارد، عملکرد این سازمان در کشورهای درحال توسعه را مثبت ارزیابی می‌کند.
به گفته دکتر نوری نائینی عدم پرداخت به موقع حق عضویت‌ها و تفاوت دیدگاه‌ها و منافع کشورهای پیشرفته و در حال توسعه در زمینه اجرای پروژه‌ها از چالش‌های موجود به شمارمی رود.
وی درعین حال معتقد است ایران در صورت تجدید نظر در نوع همکاری و استراتژی خود با فائو به یک کشور موثر و جهت‌دهنده به برنامهها تبدیل خواهدشد. متن این گفتگو در پی می‌آید:
- آقای دکتر به عنوان نخستین پرسش، عملکرد فائو در کشورهای در حال توسعه را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
فائو بزرگترین سازمان تخصصی کشاورزی بین‌المللی است و وظیفه اصلی آن ارایه کمک‌های تخصصی، فنی و آموزشی برای توسعه کشاورزی به کشورهای مختلف می‌باشد. این سازمان طی 65 سال گذشته به کشورهای در حال توسعه، کمک‌های فنی و تخصصی قابل توجهی کرده است.
کشورهای آفریقایی و همچنین کشورهای هند، پاکستان و چین از خدمات فائو استفاده‌های زیادی کرده و اکنون چین به یک کمک‌دهنده تبدیل شده است.
این سازمان در انقلاب سبز که در اثر معرفی نهاده‌های جدید و پربازده کشاورزی همچون کودهای شیمیایی و بذرهای اصلاح شده بوجود آمد، نقش عمده‌ای داشته است. از دیگر اقدام‌های موثر فائو در کشورهای درحال توسعه، کمک به حفظ منابع ژنتیکی و دامی است، زیرا بسیاری از آنها دانش فنی نگهداری از منابع ژنتیکی خود را ندارند.
فائو همچنین به مذاکرات سازمان تجارت جهانی (WTO) کمک می‌کند، زیرا کشورهای درحال توسعه توان تخصصی لازم را برای مذاکره با کشورهای پیشرفته که دارای انواع متخصصان حقوقی و فنی هستند، ندارد.
بنابراین فائو از طریق برگزاری دوره‌های آموزشی و نشریات تخصصی، این کشورها را آماده می‌کند تا در مذاکرات شرکت و حقوق خود را حفظ کنند.
همچنین این سازمان برای حل مشکلات موردی کشورهای در حال توسعه از طریق اعزام متخصصان خود و یا استفاده از منابع انسانی متخصص در بخش‌های تحقیقاتی و دانشگاهی دنیا، خدمت‌رسانی می‌کند. در مجموع عملکرد فائو در کشورهای در حال توسعه را می‌توان مثبت ارزیابی کرد.
- آیا عملکرد فائو تا کنون مورد ارزیابی جدی قرار گرفته است؟
این سازمان از دو سال پیش مورد ارزیابی کاملا مستقل کشورهای عضو قرار گرفته است و نتایج این ارزیابی در ماه‌های آینده اعلام خواهد شد. در این ارزیابی نکته‌ای که همه اعضا درباره آن متفق‌القول هستند این است که اگر فائو وجود نداشت اکنون باید تاسیس می‌شد.
- درخصوص اجرای برنامهها و پروژه‌ها در کشورهای در حال توسعه چه مشکلاتی وجود دارد؟
عمده‌ترین مشکل مربوط به بودجه است. طی هشت سال گذشته بودجه فائو سیر نزولی داشته و کشورهای مانند ژاپن و آمریکا که نزدیک به 44 درصد بودجه این سازمان را تامین می‌کنند و همچنین برخی از کشورهای اروپایی، حق عضویتشان را به موقع یعنی در ابتدای سال نمی‌پردازند، زیرا معتقدند ساختار فائو به دلیل نداشتن کارایی لازم باید اصلاح شود.
بنابراین با عدم پرداخت به موقع حق عضویت در صددند این سازمان را مجبور به رفرم یا اصلاحات کنند. البته فائو نیازمند اصلاحات است و پس از دستیابی به نتایج این ارزشیابی در این باره تصمیم‌گیری خواهد شد.
هر چند برخی عدم پرداخت به موقع حق عضویت را بهانه‌ای از سوی کشورهای پیشرفته می‌دانند و این اعتقاد در سطح سازمان ملل متحد بوجود آمده است که کشورهای توسعه یافته دچار خستگی کمک شده‌اند و از کمک‌هایی که تاکنون ارایه داده و نتایجی که بدست آورده‌اند، راضی نیستند.
- اما شما عملکرد فائو را حداقل در کشورهای در حال توسعه مثبت ارزیابی کردید؟
منافع کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه در یک راستا نیست. کشورهای در حال توسعه که بیشترین استفاده‌کنندگان خدمات فائو هستند به دنبال حل مسایل داخلی در بخش کشاورزی مانند کمبود آب، طغیان آفت و پایین بودن میزان عملکرد محصولات می‌باشند در حالی که کشورهای پیشرفته، وظیفه اصلی این سازمان را رفع مشکلات عمومی و کلی مربوط به کشاورزی در سطح بین‌المللی می‌دانند نه مسایل خصوصی کشورها.
آنها بر این باورند حل مسایل داخلی کشورهای در حال توسعه در زمینه کشاورزی، وظیفه دولت‌های‌شان است. از این رو به موضوع‌هایی نظیر حفظ منابع ژنتیکی، بیوتکنولوژی و استانداردسازی محصولات کشاورزی در سطح بین‌المللی که منافع همه کشورها را در برمی‌گیرد، توجه نشان می‌دهند.
- تأخیر در تأمین بودجه، چه پیامدهایی را به دنبال داشته است؟
این موضوع مدیریت فائو را با مشکل مواجه کرده به طوری که سال گذشته و امسال سازمان مجبور شد برای اجرای برنامهها و پروژه‌های کشاورزی از بانک‌های ایتالیایی و بین‌المللی وام بگیرد و سال گذشته بیش از یک میلیون دلار بهره به بانک‌ها پرداخت کرده است.
- فائو علاوه بر بودجه سالانه یعنی حق عضویت‌ها از دیگر منبع مهم سرمایه‌گذاری موسوم به منابع فوق بودجه یا اکسترا باجت (Extra-budgetary Resources) که شامل کمک‌های مالی بعضی از کشورهای پیشرفته و موسسه‌های مالی بین‌المللی است استفاده می‌کند. مبلغ هر یک از این دو بودجه در سال چقدر است و چند درصد پروژه‌ها از طریق اکسترا باجت اجرا می‌شود؟
بودجه فائو کمتر از 400 میلیون دلار در سال و بودجه اضافی یا اکستراباجت نیز حداقل معادل همین مبلغ است. اکستراباجت برای پروژه‌های خاص در زمینه بهبود وضع کشاورزی کشورهای فقیر مانند کشورهای آفریقایی هزینه می‌شود.
- بیشترین سهمیه تامین‌کننده اکسترا باجت متعلق به کدام کشورها است؟
بنابر توافقی در سازمان ملل متحد، کشورهای توسعه‌یافته باید 7 دهم درصد تولید ناخالص داخلی خود را به عنوان کمک‌های خارجی به کشورهای در حال توسعه اختصاص دهند، اما به جز چند کشور اروپای شمالی مانند هلند و نروژ مابقی کشورها از جمله آمریکا نزدیک به 2 دهم درصد تولید ناخالص داخلی‌شان را صرف این کمک‌ها می‌کنند. فائو اصرار دارد هر چه بیشتر این بودجه‌ها را جذب و وارد بخش کشاورزی کند.
- آیا ایران تاکنون از اکسترا باجت استفاده کرده است؟
ایران هرگز به دنبال جذب این بودجه نبوده است ضمن آن که از نظر نیاز و اولویت، بودجه اضافی (اکستراباجت) شامل ایران نمی‌شود و بیشتر در کشورهای فقیر هزینه می‌شود.
- فائو خود را سازمان بی‌طرف معرفی می‌کند. آیا واقعا برنامه‌های آن تحت تاثیر جریانات سیاسی در سطح بین‌المللی نیست؟
بیش از 90 درصد پاسخ این پرسش منفی است، زیرا فائو براساس سیاست یک کشور، یک‌رای اداره می‌شود. اکنون 198 کشور عضو فائو هستند که با آراء خود برنامهها را تصویب و مدیرکل و رئیس شورای مستقل را تعیین می‌کنند. بنابراین کشورها نمی‌توانند نظر خود را تحمیل کنند.
- ممکن است ابزارهای دیگری مانند اکسترا باجت برای اهداف سیاسی مورد استفاده قرار گیرد.
البته بودجه، یک اهرم سیاسی است و همان طور که در پیش اشاره کردم از این طریق می‌توان مشکلاتی را در برنامهها ایجاد کرد، اما از آنجایی که برنامهها شفاف است و با آرای همه کشورها به تصویب می‌رسد، بودجه خیلی اهرم کارسازی نیست و درعین حال بی‌تاثیر هم نمی‌باشد.
از طرفی فائو یک سازمان چند جانبه است و نباید مناسبات دوجانبه ناپیدایی با هیچ کشوری برقرار کند. بر این اساس کشورهای کمک‌کننده نمی‌توانند تعیین کنند که منابع مالی آنها در کدام کشور هزینه شود، اما به‌رغم این حقایق، کشورهای غنی‌تر نفوذ بیشتری دارند.
- کشورهای در حال توسعه تاچه حد بافائو مشارکت دارند؟
این همکاری بسیار متفاوت است. تعداد زیادی از کشورهای در حال توسعه، حق عضویت را دیر می‌پردازند و یا پرداخت نمی‌کنند. در مواردی فائو حق رای را از آنها گرفته است، زیرا بنا بر قوانین این سازمان اگر بدهی هر یک از کشورها به 200 درصد حق عضویت آنها برسد، حق رای را از دست می‌دهند، مگر ثابت کنند عدم پرداخت بدهی بنابه دلایل خاصی بوده است که معمولاً فائو در این زمینه سختگیری نمی‌کند.
همچنین فائو برنامه‌ای با عنوان همکاری‌های جنوب – جنوب دارد. براساس این برنامه بسیاری از کشورهای در حال توسعه در بخش کشاورزی مشکلاتی دارند که دیگر کشورهای در حال توسعه از طریق کمک‌های تخصصی و فنی می‌توانند آنها را برطرف کنند.
به طور مثال ایران در زمینه توسعه نیشکر مشکلاتی داشت که برای رفع آن از متخصصان کوبایی استفاده شد.
ایران نیز با اعزام متخصصانی به لبنان مشکلات این کشور را در زمینه بذر چغندر برطرف کرد و یا چین 3 هزار متخصص برای رفع مسایل کشاورزی کشورهای در حال توسعه در اختیار فائو قرار داده است، اما در همین حال بسیاری از این کشورها، برای اجرای برنامه جنوب – جنوب مشارکت کمی باید یکدیگر دارند و کوتاهی می‌کنند.
- همکاری ایران و فائو در چه سطحی است؟
همکاری ایران و فائو در سطح بسیار خوبی است. نمایندگی ما در فائو بسیار فعال عمل کرده و نمایندگان فائو در ایران هم عملکرد قابل قبولی دارند. همچنین ژاک دیوف مدیرکل فعلی فائو یک مسلمان سنگالی است و طی ده سال گذشته مورد حمایت ایران بوده و فائو نیز هر آنچه ایران تقاضا کرده در اختیارش قرار داده است.
- آیا ایران استراتژی برای توسعه همکاری‌های دوجانبه با فائو دارد؟
ایران برای توسعه همکاری با این سازمان دارای استراتژی است، اما در خصوص این استراتژی باید تجدید نظر کند. ایران از نظر در آمد ملی و تخصصی‌های کشاورزی در موقعیت خوبی است و می‌تواند به عنوان یک کشور مؤثر، کمک کننده و جهت‌دهنده به برنامه‌های فائو مطرح باشد نه صرفاً به عنوان یک کشور گیرنده کمک.
از سوی دیگر، ایران قادر است از ظرفیت‌های تخصصی در این سازمان استفاده تخصصی و سیاسی مطلوب ببرد، در حالی که کشور ما در این زمینه استراتژی مشخصی ندارد و یکی از محورهای توسعه همکاری با فائو باید مشارکت در زمینه ارایه کمک‌های تخصصی و فنی کشاورزی به سایر کشورها باشد.
- آیا اختلافات سیاسی بین بعضی از کشورهای در حال توسعه و پیشرفته روند مذاکرات، تعاملات و تصمیم‌گیری‌ها را دشوار نمی‌سازد؟
در سازمان‌های بین‌المللی مانند فائو می‌توان اختلافات سیاسی را کنار گذاشت. هدف اصلی فائو رفع گرسنگی و کمک به نیازمندان در سراسر جهان است. بنابراین اهداف فائو سیاسی نیست و کشورها باید اختلافاتشان را کنار بگذارند. برای مثال اگر ایران با آمریکا رابطه سیاسی ندارد بدان معنا نیست که هر آنچه ایران در نشست‌ها بگوید آمریکا با آن مخالفت کند یا برعکس.
در عین حال همه اعضای فائو باید مراقب باشند که کشوری از اختلافات سیاسی سوء‌استفاده نکند. با این حال اختلاف نظرهای سیاسی به خصوص اگر مورد توافق چندین کشور باشد، در تصمیم‌سازی‌ها تاثیرگذار خواهد بود.
- آیا این سازمان از تحریم‌های بین‌المللی تبعیت می‌کند؟
در صورت تصویب تحریم‌ها از سوی سازمان ملل متحد، فائو مخالف آن عمل نخواهد کرد، اما معمولا سعی می‌کند خود را درگیر تحریم‌ها نکند و در تحریم کامل عراق دیدیم فائو قسمت عمده‌ای از اجرای برنامه نفت در برابر غذا را بر عهده داشت.
به طور کلی وجود سازمان‌های بین‌المللی بسیار مفید است و در واقع واکسنی برای جلوگیری از جنگ‌های بین المللی و منطقه‌ای به شمار می‌روند و از تنش‌ها می‌کاهند.
- در صحبت‌هایتان از رفع گرسنگی به عنوان یکی از اهداف فائو اشاره کردید. در این زمینه تاکنون چه میزان موفقیت بدست آمده است؟
در سال 1996 کنفرانسی با شرکت همه سران کشورها در سازمان خواروبار کشاورزی ملل متحد تشکیل شد با این هدف که جمعیت گرسنه 800 میلیون نفری دنیا تا سال 2015 به 400 میلیون نفر کاهش یابد.
در این راستا هر سال باید 20 میلیون نفر از تعداد گرسنگان جهان کم می‌شد. اما ارزیابی سال گذشته نشان داد فقط 6 میلیون نفر در سال از جمیعت گرسنگان جهان کاسته شده و برای رسیدن به این هدف 150 سال دیگر وقت نیاز است.
چه عواملی دستیابی به این هدف را طولانی کرده است؟
کشورهای در حال توسعه و همچنین سازمان‌های بین‌المللی در خصوص رفع گرسنگی به اندازه کافی تلاش نکرده‌اند. در سال 2000 در سازمان ملل متحد بزرگترین گردهمایی سران کشورها برگزار و در این گردهمایی، برنامه توسعه هزاره سوم تایید شد که هشت هدف عمده داشت و نخستین هدف آن رفع گرسنگی بود.
این موضوع مبین آن است که دنیا باید در این زمینه فعالیت بیشتری انجام دهد و اراده سیاسی واقعی کشورها در انجام تعهداتشان عامل مهمی به شمار می‌آید.
- برای آینده کشورهای در حال توسعه در فائو چه برنامهها و موضوع‌هایی در خصوص امنیت غذایی و توسعه کشاورزی مطرح است؟
این سازمان برنامه‌های پنج ساله و یکساله دارد که مدام تجدید می‌شوند. برنامه عمل جهانی برای کاهش تعداد گرسنگان به نصف یکی از این برنامهها است. یکی از مباحث جدید در فائو، مساله حق دسترسی به غذا است که برای نخستین بار در طول تاریخ فعالیت سازمان ملل متحد مطرح شده است.
کشورها به این توافق رسیدند که حق دسترسی به غذا را به عنوان یکی از حقوق بشر مطرح کنند و دستورالعملی هم در این زمینه تهیه شده است. خوشبختانه کمیته‌ای به ریاست ایران این دستورالعمل را تهیه و توافق را ایجاد کرده و اکنون در بعضی کشورها به طور داوطلبانه در حال اجرا است.
انرژی‌های زیستی از دیگر موضوع‌های مورد توجه کشورها می‌باشد. بعضی از کشورها به دنبال تهیه سوخت از محصولات کشاورزی هستند و برزیل در این زمینه پیشرفت خوبی داشته و اروپا اخیرا استراتژی برای تهیه سوخت از محصولات کشاورزی برگزیده و با پشتوانه مالی قوی به اجرای آن پرداخته است.
همچنین کشاورزی بدون شخم به منظور کاهش رطوبت خاک و صرفه‌جویی در مصرف آب مطرح می‌باشد. برزیل در حال حاضر یک میلیون هکتار زراعت بدون شخم انجام داده و ایران نیز به این موضوع توجه کرده است.
حفظ منابع ژنتیکی، گیاهی و دامی جهان و تعیین و اجرای استانداردهای سلامت غذا از برنامه‌های مهم این سازمان است. افزون بر این مبارزه با بیماری‌های مسری و جلوگیری از انتشار آن از کشوری به کشور دیگر از برنامه‌های فائو می‌باشد که در این زمینه می‌توان به فعالیت‌هایی در زمینه جلوگیری از سرایت آنفولانزای پرندگان، جنون گاوی، طاعون گاوی و کرم پرندگان اشاره کرد.
