از تابلوهای راهنمایی گرفته تا رنگآمیزی دیوارها و ... حتی بیلبوردها، پوسترها و نقش لوگوی روزنامهها، ارتباط مستقیم شهروندان با گرافیک را واضحتر میکند.
گرافیک کاربردی در شهرها را اصطلاحاً گرافیک شهری مینامند. البته برای آنها که در شهر زندگی میکنند بد نیست بدانند واژه گرافیک از مصدر یونانی (نوشتن) میآید که ریشه آن در اصل به معنای (خراشیدن) و (حک کردن) است.
از لحاظ ردهبندی هنرها نیز عنصر گرافیک را شاخهای از هنرهای تجسمی میدانند. یکی از کاربردهای گرافیک شهری امروز، آگاه کردن مصرفکننده از کیفیت موضوع مصرف است، که این گستره وسیعی از خدمات شهری را شامل میشود، مثلاً ما آتشنشانی یا هلالاحمر و یا سازمان انتقال خون و یا مراحل آمادهسازی یک بزرگراه و قابلیت است از آن را با علایمی گرافیکی، بسیار سریع و راحت متوجه میشویم.
هنر گرافیک، هنری گسترده است که دقیقاً نمیتواند حدود آن را مشخص و معین کرد. گرافیک شهری به آسانی هنرهای دیگر را به کمک میگیرد و به آنها شکل کاربردی میدهد.
گرافیست، هنرمند شهریست طرح و هنرمند گرافیک شهری، هنرمندی جامع است که هنرش مستقیماً در معرض نقد مردم قرار دارد.
گاه به صورت تصویر و ایلوستراسیون یا به شکل نشانه، سمبل، برچسب و علائم راهنمایی به جامعه، آموزشی تصویری میدهد.
گاه به صورت آگهی، منادی موضوعات فکری انسان چون مذهب، سیاست، علم، صنعت، فرهنگ، هنر و ورزش میشود.
گاه به صورت تبلیغات تجاری در خدمت اقتصاد درآمده، وسیلهای تعیین کننده میشود. گاه با نقش اسکناس و پول در پیچ و خم ارتباطات مادی قرار میگیرد. گاه با طرح تمبر حامل پیام و فرهنگ جامعه میشود و گاه نیز به صورت کارت، سربرگ، پاکت، پلاک و تابلو معرف خصوصی افراد میشود.
خلاصه هنرمند گرافیک، نویسندهای است که با بیان تصویری سرگذشت انسانها را مینویسد و برای تمام لحظات زندگی و تمام موضوعات زندگی قلم میزند.
اما باید در نظر داشت، با وجود اینکه در حال حاضر در تصور همه، گرافیست در چرخه تبلیغات نفر اول است اما نباید نادیده گرفت که گرافیست، تنها عامل تبلیغات نیست بلکه تبلیغات دانش و تخصصهای متعدد دیگری میخواهد اما در ایران متاسفانه در شیوههای تبلیغاتی سطح شهری، دارای گرافیک نخبهای نیستیم و در واقع در این زمینه شاهد بیلبوردها با کیفیت بسیار نازلی هستیم.
حتی در خصوص بیلبوردهای فرهنگی هم از گرافیک چندان خوبی برخوردار نیستیم، که این مسئله لزوم توجه بیشتر هنرمندان گرافیست شهری و هم مسئولین را طلب میکند.
نقش گرافیک در زیباسازی شهر زیباسازی شهر همواره در بین کارشناسان مسائل شهری از دو بعد کارکردی و بصری مورد بحث و مطالعه است.
بعد کارکردی به جنبههای عملکردی عناصر محیط و بعد بصری نیز به مقولههای رنگ، فرم و ترکیب فضا و محیط میپردازد.
بعد عملکردی عناصر، آلمان، مبلمان و طراحیهای منظر شهری بیشتر با جسم شهروندان مرتبط است، در حالی که جنبههای بصری زیباییشناسی به روان و خلق و خوی شهروندان تاثیرگذار است.
بنابراین محیطی زیبا است که انسان در آن هم از نظر جسمی و هم از نظر روانی احساس آرامش و راحتی کند.
این زیبایی به عوامل و عناصری مثل کیفیت طراحی شهری، طراحی مبلمان شهری، کیفیت مصالح بکار رفته در بنا، رنگ، فرم، معماری نور، معماری شبنما، ضوابط معماری نما، خط آسمان، کیفیت و کمیت فضای سبز، المانها و مونوها و همچنین تناسب احجام با محیط، سیستمهای فاضلاب، جمعآوری زباله، ترافیک، کیفیت تاسیسات شهری، جدارههای شهری، کیفیت و کمیت تبلیغات شهری ... بستگی دارد.
یکی از مهمترین سرفصلها در زمینه زیباسازی شهری، توجه و اهتمام به گرافیک شهری است که با توجه به توضیحاتی که درباره نقش و کارکرد گرافیک آمد، میتوان گفت مهمترین نقش را در زیبایی بصری شهر ایفا میکند.
به عنوان نمونه علاوه بر شهرداری تهران که به تناوب و در مناسبتهای مختلف اقدام به تبلیغات فرهنگی و شهری روی تابلوها با استفاده از هنر گرافیک شهری میکنند، دستگاههای مختلف نیز از این پس قرار است تبلیغات موضوعی و فرهنگی خود را با بهرهگیری از گرافیک شهری بر روی این تابلوها که در سطح شهرهای بزرگ مانند تهران نصب شده است، انجام دهند.
الزامات و اقدامات جاری شهرداری تهران به منظور استفاده فرهنگی و تبلیغی از گرافیک شهری پنج میلیارد ریال برای تبلیغات هدفمند و در جهت توسعه فرهنگ شهرنشینی در سال جاری اختصاص داده است و قرار است بخشی از تابلوها، بیلبوردها و بنرهای تبلیغاتی شهر تهران به انجام تبلیغات فرهنگی و شهری اختصاص یابد؛ که همین مسئله بر اهمت نقش گرافیک شهری تاکید دارد.
به گفته مدیر عامل سازمان زیباسازی شهر تهران، بخشی از ساعات پخش برنامههای تلویزیونهای تبلیغات شهری نیز به این منظور اختصاص یافته است. ابراهیم حقیقی، گرافیست باسابقه اعتقاد دارد گرافیک در حوزه شهری سطح سواد بصری مردم را افزایش میدهد.
اما هماکنون سردرگمی در گرافیکهای شهری بسیار آشکار است و نه تنها به سواد بصری مردم جامعه کمک نمیکند بلکه مخدوشکننده نیز هست. هنر گرافیک و هنرهای تجسمی در کشور ما از یک سابقه تاریخی برخوردارند.
میتوان گفت از زمان نقوش اولیه روی سفالها، حجاریها، گچبریها، خطوط کوفی و ثلث و نستعلیق و سایر خطوط، نگارش و مصور کردن کتابها و مینیاتور و تذهیب و آرایش صفحات و نیز نقوش پارچهها و قالی و حکاکی روی وسایل مختلف زندگی و امثال اینها تا زمان ظهور چاپ هنر گرافیک یا هنرهای تجسمی در کشور ما وجود داشتهاند.
با توجه به اینکه تنها میزان تابلوهای تبلیغاتی در اختیار شهرداری تهران، که برای ارائه آنها از گرافیک شهری استفاده شده، هماکنون بیش از 15هزار متر مربع است، جا دارد که پیشینه تاریخی کشور ما نیز در طراحی گرافیک شهری امروز در نظر گرفته شود، تا این هنر کاربردی در کلانشهرهای امروزی روح و هویت ملی و اسلامی، که با زندگی مدرن مردم کلانشهرهایی مثل تهران نیز عجین گشته است، داشته باشد.