ما هم اين بار سرنخ يكي از گنج‌ها و آثار گرانبهاي هنر ايراني- اسلامي را گرفتيم و رسيديم به خانه‌اي قديمي و كوچك در يكي از شلوغ‌ترين و پرترددترين خيابان‌هاي تهران؛ جايي كه شايد هيچ‌كس به ذهنش نرسد هنرمندي توانا و ماهر در اين خانه قديمي زندگي مي‌كند؛ هنرمندي كه فقط تماشاي چند‌لحظه‌اي يكي از آثارش توانسته اشك را به چشم مردم سرزمين غرب بنشاند و سرشان را به نشانه تعظيم به درگاه خداي يكتا و خالق زيبايي‌ها پايين بياورد. در خانه كه باز شود، با انبوهي از تابلوهاي زيبا و خيره‌كننده روبه‌رو مي‌شوي كه آيات قرآن، دعاها و اشعار زيباي شاعران ايراني را با هنر نقاشيخط و نستعليق به تو عرضه مي‌كنند. تماشاي هر يك از اين تابلوها مدت‌ها زمان نياز دارد تا از اين همه زيبايي لذت ببري. اصلا نيازي نيست كه ما تعريف كنيم و بگوييم آثار استاد خسرو روشن چنين و چنان است؛ هر كسي كه حتي يكي از تابلوها و آثار فاخر اين هنرمند توانا و متعهد ايراني را ديده باشد، حتما تأييد مي‌كند كه نوشتن درباره زيبايي‌هاي آن كار دشواري است.
- از خانواده مجتهدين
پدربزرگش، آقا شيخ نعمت‌الله روشن‌آبادي، مجتهدي بود كه امروز مقبره‌اش به نام 3 درويش زيارتگاه مردم است. هنوز هم در روزهاي عزاداري محرم و صفر، مردم زير منبري كه او سخنراني مي‌كرده سينه‌زني مي‌كنند و حاجت مي‌گيرند. البته منبرش به‌دست نوه‌هاي دختري او افتاده و كتاب‌هايش به يادگار به اين هنرمند قرآني رسيده است.
استاد روشن تعريف مي‌كند كه «جد ما ارادت خاصي به محضر نبي مكرم اسلام داشت و براساس همين ارادت مشغول كتابت قرآن بود. وقتي بچه بودم و به مدرسه مي‌رفتم، اطرافيان مي‌گفتند خط زيباي من به او رفته است. البته در آن زمان تعبير درستي از خط‌خوش نداشتم و هر جا كه خط زيبايي مي‌ديدم، گمان مي‌كردم كه اين كار دست بشر نيست و هر جا كه كتاب خطي مي‌ديدم مي‌گفتم كار خود خدا يا حداقل نوشته پيامبر خداست. بعدها به مرور زمان كه در خطاطي موفق مي‌شدم متوجه شدم كه انسان مي‌تواند چنين خط زيبايي داشته باشد؛ البته هنوز هم اين هنر را هديه و لطف خدا مي‌دانم و به همين دليل در خدمت پيامبر اسلام(ص) هستم». استاد روشن از سال 1348 آيه‌هاي قرآن و روايات پيامبر اسلام(ص) و امامان معصوم عليهم‌السلام را با خط زيبايي مي‌نويسد.
- كارنامه پربار هنري
استاد خسرو روشن در كارنامه هنري‌اش، افتخار شاگردي استاد اميرخاني را در انجمن خوشنويسان ايران دارد و بعد از آن هم نقاشيخط را زيرنظر استاد افجه‌اي فرا گرفته و شيوه كار استاد جليل رسولي را هم سرلوحه و سرمشق خود قرار داده است و در اين ميان در رشته خط شكسته نستعليق هم شاگرد استاد محمدحسين عطارچيان بود. سال 1371 از طرف شوراي ارزشيابي هنرمندان كشور، درجه دوم هنري معادل مدرك فوق‌ليسانس و در سال 1388 درجه يك هنري معادل مدرك دكتري و همچنين مدرك استادي را از طرف انجمن خوشنويسان كسب كرد.
او بارها هنر زيبايش را به خدمت قرآن درآورد و در نمايشگاه‌هايي شركت كرد. خودش مي‌گويد: «در زمينه هنر نقاشيخط و در خطاطي نستعليق و شكسته نستعليق نمايشگاه‌هايي به‌صورت انفرادي در كشورهاي انگليس، آذربايجان، قزاقستان، قرقيزستان، چين (پكن، ووهان و شانگهاي)، ايران و بيشتر از 100نمايشگاه جمعي در داخل و خارج كشور برگزار كرده‌ام».
- هنر در خدمت اسلام
هنر امر مقدسي است، چه در خدمت قرآن باشد و چه سخنان گرانبها و پرمفهوم پيامبر اكرم(ص) و اهل‌بيت عليهم‌السلام را به نمايش بگذارد. حتي اگر در خدمت ادبيات فاخر و پر مضمون ايراني هم باشد، ارج و قرب خاص خودش را دارد و خالي از مفهوم نيست. استاد روشن مي‌گويد: «طبيعي است كه هنر خطاطي در كنار آيات قرآن، تقدس و ارزش خاص خود را دارد. كار كردن در زمينه خوشنويسي، ارتباط نزديك و هميشگي با آيات قرآن و احاديث دارد».
او معتقد است كه «هنرمنداني كه كارشان داراي عيار نسبي شده، به هنر قرآني و نبوي روي مي‌آورند چرا كه هنر قرآني فاخرترين هنر در تمام جهان است، نه صرفا در جهان اسلام چون بالاتر و باارزش‌تر از قرآن كريم، كتابي وجود ندارد و وقتي كه هنر در خدمت آن باشد ارزش بيشتري پيدا مي‌كند. پس هنرمندي كه بيشتر در حوزه قرآني كار مي‌كند، فكر مي‌كند كه كارش داراي عياري شده كه مي‌تواند در خدمت كلام خداوند متعال باشد. اين در حالي است كه اگر هنرمندي خودش را در حد خدمت به قرآن نداند، جرأت نمي‌كند در حوزه هنر قرآني قدم بگذارد».
تأكيد اين هنرمند درباره تزكيه نفس هم قابل توجه است؛ «هنرمند قبل از ورود به عرصه هنر معنوي، لازم است كه اول به تهذيب و تزكيه نفس خودش بپردازد و با وجودي مطهر به اين رشته مشغول شود. هرچند تأثيرگيري از آيات قرآن و كار كردن در اين وادي هم بر جنبه معنوي فرد مي‌افزايد. به‌همين علت رابطه با قرآن و معنويت در طبيعت هنرهايي مثل خوشنويسي است كه علاوه بر جنبه معنوي، معرفت و بينش خطاط را هم افزايش مي‌دهد.» و ادامه مي‌دهد: «در عين حال هنرمند بايد توجه داشته باشد كه حوزه‌هاي گوناگون را از يكديگر تميز دهد و سپس وارد شود. البته قداست هنر هميشگي است چون خوشنويس نمي‌تواند ادبيات زشت و غيرارزشي را زيبا ارائه دهد. چه در حوزه ادبيات و چه در حوزه قرآن، سعي مي‌كند كه ناب‌ترين آنها را در قالب اثر هنري ارائه دهد».
- خطاطي آيه‌ها
وقتي از استاد روشن سؤال مي‌كنيم كه چه شد هنرش را به خدمت قرآن آورد، جواب مي‌دهد كه «هنر ما هنري قرآني است و ريشه در فرهنگ يك هزار و 400ساله دارد. ما در مقابل نسل جديد مسئول هستيم و بايد اين هنرها را به جوانانمان منتقل كنيم.» او كه همه عمرش در اين راه گذشته، خدا را شكر مي‌كند كه تمام جواني‌اش را در اين راه صرف كرده و انس و لذتش نگارش آيه‌هاي قرآن است.
مي‌گويد: «باور دارم كه در سرچشمه زلال ادبيات اسلامي و ايراني، بالاتر از قرآن كريم و حديث نبوي و اهل‌بيت عليهم‌السلام هيچ سرچشمه زلال و ناب ديگري وجود ندارد كه بتوانيم جسم و روح خود را در آن جلا بدهيم. در بررسي تمام كتاب‌ها حتي نهج‌الفصاحه، نهج‌البلاغه، ديوان شعرايي مانند مولانا، حافظ و سعدي هم، باز منبع كار به قرآن برمي‌گردد كه اين موضوع نشان‌دهنده شأن بالاي اين كتاب آسماني است. تمام هنرمندان سعي مي‌كنند بالاترين وجه قضيه را در نظر بگيرند و طبيعتا درنهايت به سرچشمه زلال قرآن مي‌رسند. همانطور كه در زمينه گزينش ميان ادعيه و آيات قرآني، هنرمند بررسي مي‌كند تا اهمّ و غيراهمّ را جدا كرده و كارهاي مهم‌تر را زودتر انجام دهد، در حوزه قرآن و ادبيات هم همينطور است. وقتي هنرمند با موضوعاتي مانند سيره پيامبراني كه نامشان در قرآن كريم ذكر شده برخورد مي‌كند براي نوشتن يك آيه درخصوص يكي از اين پيامبران دقت و وسواس خاصي دارد».
- جواب قاطعي به حرمت‌شكنان پيامبر اسلام ص
استكبار جهاني به مقدسات ما اهانت مي‌كند. كارناوالي راه مي‌اندازد و شيطنت‌هايي مي‌كند كه هر مسلماني با شنيدن آن، تمام وجودش غيرت و درد مي‌شود. استاد روشن هم مانند بقيه هنرمندان مسلمان اين سعادت را دارد كه يك آيه قرآن را به بهترين وجه، چشم‌نواز، دلنواز، بديع و نفيس در تمام جهان به نمايش بگذارد و اميدوار باشد كه با اين هنر فاخر بتواند چنين شيطنت‌هايي را خنثي كند؛ «البته اميدوارم هيچ ديني مورد شرارت قشر خاصي قرار نگيرد، خصوصا دين شريف اسلام، قرآن كريم و شخصيت والاي پيغمبر اسلام(ص) كه ما بخواهيم در قالب نمايشگاه هنري اين نوع شيطنت‌ها را خنثي كنيم. به هر حال رسالت هنر ما اين است كه به خلق آثار هنري در حوزه قرآني و ايراني بپردازيم.»
مي‌خواهيم هنر در خدمت قرآن‌كريم باشد. هنرمند قرآني هم اين رسالت را به‌عهده دارد تا هنرش را پاسدار و خادم قرآن كند. استاد روشن هم كه سال‌هاست با چنين مسئوليتي آشناست، مي‌گويد: «خطاطي آياتي در زمينه اخلاق و رفتار پيغمبر اسلام(ص) براي مقابله با دنياي صهيونيست و استكبار جهاني كه اسلام را به‌عنوان يك دين خشن نشان داده‌اند، خيلي مؤثر و مفيد است. چرا كه پيامبر ما، پيامبر رحمت است و يادآوري آياتي درخصوص سيره آن حضرت كه رحمة‌للعالمين است، براي معرفي اين شخصيت بزرگوار و همچنين دين مبين اسلام بسيار راهگشا خواهد بود و هنرمند سعي مي‌كند كه در اين حوزه‌ها از تمام توان خود كمك بگيرد».
در همين مورد بعضي افراد هم معتقدند كه براي مقابله با حرمت‌شكني‌ها، هنرمندان وظيفه دارند كه نمايشگاه هنري خود را در كشورهاي توهين‌كننده برگزار كنند تا پاسخ آنها را صريح بدهند و دين اسلام را معرفي كنند. استاد روشن مي‌گويد: «به‌نظر من كارهاي آنها جواب ندارد. كار زيبا هميشه زيبا و كار زشت هميشه زشت است. براي نشان دادن زشتي‌ها لزوما نبايد زيبايي را در مقابلش بگذاريم، چه بسا كه اصلا كور باشند. با بعضي كارها اصلا نمي‌شود و نبايد تقابل كرد. قشر خاصي از صهيونيست‌ها كاري كرده‌اند كه بين خودشان هم زننده و زشت است و حتي هم‌كيشان خودشان هم آن را قبول ندارند. البته خوشبختانه آنقدر هنرمندان ما آثار فاخري دارند كه با گذاشتن يكي از آنها، تمام آثار زشت صهيونيست‌ها پاك مي‌شود و از بين مي‌رود، مثل اينكه با گفتن يك بسم‌الله، شياطين محو مي‌شوند».
استاد روشن به مسئوليت متوليان امر فرهنگ اشاره مي‌كند كه «مسئولان سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامي كه متكفل برگزاري هفته‌هاي فرهنگي ايران در خارج از كشور و برپايي نمايشگاه‌هاي فرهنگي و هنري هستند، بايد سعي كنند در اينگونه نمايشگاه‌ها مخصوصا در كشورهاي اسلامي، آثار قرآني و ديني كه معرف فرهنگ انقلاب اسلامي است، بيشتر عرضه شده و سعي شود از فرصت‌هاي فرهنگي اينگونه برنامه‌ها در جهت ايجاد ارتباط نخبگان فرهنگي ديگر كشورها با مراكز فرهنگي جمهوري اسلامي و هنرمندان بيشتر بهره‌برداري شود».
- تنديس آيات
استاد روشن هميشه اين دغدغه را داشته كه خط را از كتاب، قطعه تابلويي، كتيبه و سطح نجات داده و آن را در فضا قرار دهد.
رفته رفته پيرامون اين كار تحقيق و بررسي كرده كه با چه موادي و به چه شكل مي‌توان به اين كار پرداخت.
ابتداي كار، 30آيه از آيات قرآن‌كريم را انتخاب كرد و به شكل بديعي آنها را با هم تلفيق و تركيب كرد. قالب آنها را از رزين، فوم، گچ و چوب استفاده كرد و مواد را از فلز برنز. بعد از ريختگي، 30آيه از قرآن كريم را براي نخستين‌بار در جهان نمادينه كرد.
اين طرح مورد استقبال ويژه مقام‌معظم رهبري و مسلمانان جهان قرار گرفت. مي‌گويد: «مقام‌معظم رهبري با مشاهده اين هنر، تأكيد كردند كه جاي اين اثر در هنر اسلامي خالي بود و مي‌تواند توسعه و گسترش پيدا كند». براي اجرايي شدن فرمايش مقام‌معظم رهبري به عزم و همتي نياز بود كه متأسفانه مورد حمايت مسئولان قرار نگرفت و اين طرح محدود و فراموش شده باقي ماند.
- كارنامه هنري
سال 62 در نخستين نمايشگاه آثار جمعي از هنرمندان كه به مناسبت دهه فجر در موزه هنرهاي معاصر ترتيب يافته بود، شركت داشت و بعد از آن، همزمان با فارغ‌التحصيلي از انجمن خوشنويسان ايران، نخستين نمايشگاه آثار هنري‌اش را در سال 66 در خانه آفتاب تهران برپا كرد.
در طول سال‌هاي جنگ تحميلي و دفاع‌مقدس هم هنر خود را در خدمت ارزش‌هاي دفاع‌مقدس قرار داد، به‌طوري كه همكاري‌هاي قابل توجه او در زمينه‌هاي هنري و فرهنگي دفاع‌مقدس موجب شد تا در نخستين جشنواره هنر و ادبيات دفاع‌مقدس در سال 68، به‌عنوان هنرمند دفاع‌مقدس شناخته شود. در سال 69 در نمايشگاهي كه به مناسبت هزاره تدوين شاهنامه فردوسي در گالري انجمن خوشنويسان ايران برپا شد، شركت مي‌كند و بعد از آن در سال 71 هم موفق به كتابت دعاي عرفه به زبان فارسي مي‌شود. در همان سال مدرك درجه 2 هنري معادل فوق‌ليسانس را از شوراي ارزشيابي هنرمندان كل كشور دريافت مي‌كند. در سال 72 آثاري از تابلوهاي نقاشيخط استاد روشن در تالار كتابخانه حسينيه ارشاد تهران به نمايش گذاشته مي‌شود و پس از آن در گالري هنر شهرستان بابل آثاري از فعاليت‌هاي هنري او در معرض نمايش قرار مي‌گيرد.
او در سال 73 كتاب منطق‌الطير عطار نيشابوري را خطاطي مي‌كند كه توسط انتشارات پيك فرهنگ به چاپ مي‌رسد. در سال 74 در گالري شيردل تهران نمايشگاه مشتركي از آثار استادان روشن، افجه‌اي، شيرازي و عجمي به نمايش گذاشته مي‌شود.
استاد روشن در سال‌هاي 75، 76 و 81 مقام نخست را در رشته نقاشيخط در جشنواره طريق جاويد دانشگاه تهران به‌دست مي‌آورد. اين سال‌ها هم عرضه آثار استاد روشن در نمايشگاه‌هاي داخلي و خارجي قابل توجه بوده؛ در سال 78 نمايشگاه ويژه آثار او در تالار آخوندف شهرباكو در جمهوري آذربايجان به نمايش درآمد و نمايشگاه اختصاصي آثار او در شهرهاي پكن، شانگهاي و ووهان چين در سال 82 در معرض ديد علاقه‌مندان قرار گرفت.
عرضه آثار نقاشيخط و ديگر مخطوطات هنري‌اش در دانشگاه‌هاي سواس و منچستر لندن و مركز زبان و ادبيات فارسي و مركز اسلامي المنار در انگليس در سال 83 و ارائه همين آثار هنري در گالري ظفر چارشي شهر آنكارا(پايتخت تركيه) در‌ماه مبارك رمضان و همچنين عرضه آثار او در بيش از 40نمايشگاه جمعي هنرمندان ايراني در داخل و خارج كشور ازجمله نمايشگاه‌هاي استاد به شمار مي‌رود. استاد روشن استقبال مردم در نمايشگاه‌هاي خارجي را بسيار حائز اهميت مي‌داند و مي‌گويد: «در مركز اسلامي المنار در لندن بسياري از مسلمانان اهل سنت و شيعه در بازديد از نمايشگاه آثار قرآني تحت‌تأثير قرار مي‌گرفتند و حتي اشك شوق مي‌ريختند و ساعت‌ها سرگرم ديدار از نمايشگاه بودند. در آنكارا هم با وجود اينكه سال‌هاست خط اسلامي و عربي از آنها گرفته شده و خط مرسوم‌شان لاتين است اما مردم استقبال فوق‌العاده‌اي داشتند به‌طوري كه روزي هزاران نفر از اين نمايشگاه بازديد مي‌كردند و در مدت 18روز از 9صبح تا 11شب پذيراي بازديد‌كنندگان از اقشار مختلف بوديم».
حدود 50تابلو شامل ادعيه جوشن‌كبير كه با هنر نقاشيخط نوشته شده هم يكي از زيباترين و چشم‌نوازترين آثار اين هنرمند تواناي كشورمان است. در عين حال حدود 150 اثر قرآني به ادارات و مؤسسات و مراكز دولتي ارائه داده است. تعداد بسيار زيادي اثر قرآني هم در مجموعه شخصي‌اش وجود دارد كه هم قابل ارائه براي نمايشگاه بوده و هم قابل فروش است.
- آشنايي با استاد
متولد 1335 است و از سال 1348 كه تا امروز حدود 46سال مي‌شود كه اشعار و متون فارسي، آيه‌هاي قرآن و احاديث امامان معصوم عليهم‌السلام را به خط زيبا مي‌نويسد. از اول هم نستعليق مي‌نوشت و به مرور زمان آن را با نقاشي تلفيق كرد و به هنر «نقاشيخط» مشغول شد. در عين حال، تنديس‌هاي بسيار زيبايي از آيات قرآن ساخت كه هنر خيره‌كننده و منحصر به‌فرد اوست. استاد خسرو روشن، هنرمندي است كه سال‌هاست مشغول خوشنويسي آيات قرآن و روايات اهل‌بيت عليهم‌السلام است و غير از كتابت اسماء‌الحسني، دعاي جوشن‌كبير را هم در قالب 50تابلو به‌صورت نقاشيخط نوشته است. همه اينها در حالي است كه اين هنرمند تواناي كشورمان اين روزها به جاي داشتن فكري آزاد براي خلق آثار هنري، به‌شدت نگران امرار معاش خانواده است.
- با هنر نقاشيخط بيشتر آشنا شويم
نقاشيخط شيوه جديدي در نقاشي مدرن و خوشنويسي هنر معاصر كشورمان است كه به مرور زمان در حدود دهه‌هاي 40-30 خورشيدي از طريق تعدادي از هنرمندان نقاش و خوشنويس ايراني خلق شد. به اين ترتيب مي‌توان نتيجه گرفت كه نقاشيخط، در حقيقت تلفيقي از هنر خطاطي و نقاشي است و به‌همين دليل است كه گاهي به آن خطاشي يا خط نقاشي هم گفته مي‌شود. اين هنر تا به حال تنوع و زيبايي خود را حفظ كرده و يكي از پرمخاطب‌ترين آثار ايراني شده است؛ هرچند كه كشورهاي خاورميانه هم اين هنر ايراني را به‌كار گرفته‌اند و در عين حال مورد استقبال مردمي از ساير كشورهاي جهان قرار گرفته است.
براي پيدا كردن آثار قديمي نقاشيخط بايد آثار هنري سال‌ها قبل را مرور كنيم. ريشه‌هاي خوشنويسي را مي‌توانيم در شيوه‌هاي تفنني خوشنويسي ايراني مانند خط توأمان، خط متعاكس، خط مسلسل، طغرا و مانند آنها به‌دست بياوريم و نمونه‌هاي زيبايي از نقاشيخط را هم در سبك‌هاي سنتي و در آثار هنرمندان دوره قاجار مانند ملك محمد‌قزويني يا اسماعيل جلاير مي‌توان پيدا كرد. هرچند كه احتمال دارد مكتب سقاخانه‌اي در نقاشي معاصر ايران خاستگاه اصلي زيباشناسي و نوآوري معاصر، در خوشنويسي و پيدايش نفاشيخط باشد. در دوران بعد از پيروزي انقلاب اسلامي هم خوشنويسي با استقبال زيادي از سوي جوانان مواجه شد و آنها در عرصه‌هاي مختلف مانند شيوه‌هاي سنتي يا تلاش براي ايجاد خلاقيت‌هاي نوين با يكديگر رقابت مي‌كردند. به همين دليل است كه طي 30 سال اخير هنر نقاشيخط به شكل‌هاي گسترده و متفاوتي عرضه شده است. در اين ميان، فرامرز پيلارام، رضا مافي، حسين زنده‌رودي، نصرالله افجه‌اي و محمد احصايي در پيدايش و پيشبرد اين هنر در ايران مؤثر بوده‌اند. رضا مافي در هنر نقاشيخط پيشگام بود و در اين زمينه به موفقيت بزرگي نايل آمد و برخي او را نخستين هنرمند خوشنويسي مي‌دانند كه بر بوم نقاشي، خط نوشته است. او يكي از نخستين افرادي بود كه به هنر نقاشيخط روي آورد. او تحت‌تأثير مكتب سقاخانه نخستين خطاطي بود كه با رعايت اصول سنتي خط، آن را در نقاشي مدرن ايران مورد استفاده قرار داد. بعضي افراد هم محمد احصايي را بنيانگذار نقاشيخط در ايران مي‌دانند چرا كه او از حروف به‌عنوان وسيله‌اي براي بيان استفاده كرد. او خوشنويسي توانا بود و در كار نقاشيخط و ارائه و توسعه آن تلاش زيادي كرد. البته بايد نام استاد خسرو روشن را هم به اين افراد اضافه كنيم؛ هنرمندي كه تا به حال حدود 50سال در عرصه هنر خوشنويسي و نقاشيخط تلاش و آثار بسيار زيبايي خلق كرده است.
نظر شما