به گزارش ایسنا، استفاده از هر کدام از این روش‌ها در عزای امام حسین (ع) از گذشته تا امروز منوط به استفاده از مکان‌های مختلفی بوده، از جمله «تکیه». این نوع از مکان‌ها امروز بیشتر شبیه چیزی هستند که می‌توان در وصف‌شان گفت «ماندند» یا به واسطه تخریب‌ها و بی‌توجهی‌ها گفت «رفتند»! تکایایی که علاقه‌مندانشان حاضر شدند برای همیشه در تاریخ عزای حسینی ماندگارشان کنند و تکایایی که وارثانش به شیوه‌های مدرن بیشتر اعتقاد داشتند تا آن‌چه در نقاطی مانند تکیه «سادات اخوی» یا تکیه «بزرگ تجریش» باقی مانده است.
سعید روشن، پژوهشگر تهران قدیم در تعریف هر کدام از این نوع مکان‌ها به خبرنگار میراث فرهنگی ایسنا توضیح می‌دهد.
او آئین «نقالی» را آدابی بیشتر مربوط به شاهنامه می‌داند و تاکید می‌کند: «نقالی» را بسیار کم برای عزاداری‌های امام حسین (ع) و واقعه عاشورا استفاده می‌کنند و مصالح آن معمولا یک چوب و یک پرده است.
وی «شبیه‌خوانی» را نیز آئینی می‌داند که لزوما مخصوص عزاداری‌ها نیست، اما در گذشته از آن بیشتر استفاده می‌شده و اضافه می‌کند: در «شبیه‌خوانی» قصه‌ای را که روایت می‌شود مانند اصل آن ساخته و اجرا می‌کنند و حتی در مراسم عزا یا شادی مورد استفاده است و از وسایل مورد نیاز نیز استفاده می‌شود.
.jpg/3)
اجرای آئین شبیه‌خوانی - روستای سیدمحمد تفاخ توابع شهرستان شوش دانیال
روشن، «تعزیه» را از مراسم اصلی برای عزاداری امام حسین (ع) می‌داند و بیان می‌کند: این نوع از مراسم عمدتا برای یک واقعه و با استفاده از لباس‌ها و ابزار مورد نیاز اجرا می‌شود.
او «مقتل‌خوانی» را آئینی می‌داند که بیشترین مقاتل آن مربوط به سیدالشهدا (ع) است و اضافه می‌کند: بیشترین مقاتل به زبان عربی هستند، حتی یکسری کتاب‌های خاص که درباره واقعه کربلا نوشته شده مربوط به اجرای این رسم است و از معروف‌ترین آنها می‌توان کتاب «مقتل جامع» و «الهوف علی قتا طهوف» متعلق به «سید بن طاوس» را مثال زد.
وی معروف‌ترین مقتل‌ها را «روضه» می‌داند و با اشاره به کتاب «روضه‌الشهدا» نوشته ملاحسین کاشفی اظهار می‌کند: در گذشته به برگزاری مراسم معمول امروزه که معمولا در مساجد یا در مراسم بانوان امروزی برگزار می‌شود، «روضه‌الشهدا» می‌گفتند اما به دلیل خلاصه‌کردن‌هایی که مردم در صحبت‌هایشان دارند به مرور به «روضه‌خوانی» یا «روضه» یعنی همان «مقتل» معروف شد.
- عزاداری برای حسین (ع) هزار سال قدمت دارد
این پژوهشگر تهران قدیم در ادامه با اشاره به این نکته که «تکیه» محل تجمع صوفیان قبل از دوره صفوی بوده است، ادامه می‌دهد: پس از آن این نوع مکان‌ها را با نام «تکایا» یعنی محل عزاداری برای سیدالشهدا (ع) و محل تجمع مردم در ماه‌های محرم و صفر می‌نامند.
او با تاکید بر این نکته که عزاداری برای امام حسین (ع) از دوره آل بویه یعنی هزار سال پیش آغاز شده است؛ می‌گوید: این مراسم در آن زمان بیشتر در «بغداد» که متعلق به بخشی از ایران بوده، انجام می‌شد اما دوره‌های بعدی که حکومت دست افراد مختلف افتاد، قضیه متفاوت شد و پس از آن در دوره‌ی صفوی و در ایران به اوج خود می‌رسد.
وی در ادامه با تقسیم‌بندی تکیه‌های عزاداری در تهران به خبرنگار ایسنا این گونه توضیح می‌دهد:
قدیمی‌ترین تکیه در تهران فعلی که هنوز باقی مانده است تکیه «نفرآباد» یا حسینیه علی‌اکبر در شهرری و پشت حرم شاهچراع (ع) است که حدود 400 سال پیش یعنی در 1060 قمری ساخته شده اما تاکنون مکان آن چند بار بازسازی شده است.
تکیه «حسینیه سادات اخوی» شاخص‌ترین تکیه تهران است که هنوز به شیوه دوره قاجار عزاداری برپا می‌کند.
تکیه «آهن‌کوب‌ها» یا «حلبی‌ساز‌ها» در بازار بین‌الحرمین بین مسجد امام (ره) و مسجدجامع تهران هنوز سبک قدیم عزاداری را دارد.
خانه «سید‌ها» در محله آب‌منگول تهران که قسمتی که در آن عزاداری می‌کردند هنوز مانند گذشته سالم باقی مانده و از جمله مکان‌هایی است که به شیوه قدیمی عزاداری‌های خود را برپا می‌کند.
تکیه «نیاوران» در شمیرانات مراسم نخل‌کشی روز عاشورا را از دوره ناصرالدین‌شاه فراموش نکرده و هنوز به رسوم قدیم خود پای‌بند است. سریال «شب دهم» نیز در آن تکیه اجرا شد.
تکیه «دزاشیب» که هنوز از گذشته سکوی مخصوص تعزیه را دارد و در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
تکیه‌های «حصاربوعلی»، «دربند» و «درکه» از دیگر تکیه‌های تهران در منطقه شمیرانات هستند که هنوز به همت مردم محلی فعال‌اند.
تکیه «بزرگ تجریش» که اصالتش کمتر شده و جای تیرک‌های چوبی‌اش را به تیرک‌های آهنی داده و در ایام غیر دهه اول محرم کاربری اقتصادی دارد.
- تکیه‌هایی که نیستند، اما هنوز عزادارند
روشن در ادامه با اشاره به وجود برخی تکیه‌ها یا حسینیه‌هایی که هرچند نخستین بنای آنها تخریب شده، اما بار دیگر بازسازی شده و با همان نام‌های قدیمی هنوز فعالیت می‌کنند، آنها را این‌گونه معرفی می‌کند: حسینیه «صنف بزاز» که 130 سال از آغاز کار آن می‌گذرد، حسینیه «پیر عطا» که هیات آن چیزی حدود 100 سال عمر دارد، تکیه «سیدولی بازار» در مسجد امامزاده سید ولی با 100 سال قدمت، تکیه «رضا قلی‌خان هدایت»، «تکیه سادات شیرازی»، حسینیه «سید هاشم» در میدان بهارستان و تکیه «طیب حاج رضایی» که بزرگ‌ترین هیات تهران را در میدان خراسان داشت، اما دهه 40 به دستور پهلوی در آن بسته شد، با وجود دخل و تصرف‌هایی که در بنای آنها شده و حتی به صورت کاملا جدید بازسازی شده‌اند هنوز در ایام محرم مراسم عزاداری خود را برپا می‌کنند.
وی با اشاره به وجود تکیه «دولت» در تهران قدیم که در دوره پهلوی تخریب شده است، این تکیه را از معروف‌ترین تکیه‌های تاریخی تهران می‌داند که بزرگ‌ترین نمایش‌خانه ایران را با ظرفیت 1000 نفر در خود داشت و می‌گوید: این تکیه در دوره پهلوی دوم برای ساخت بانک ملی و پاساژ تخریب شد و فقط یک کوچه با نام آن در پشت کاخ گلستان باقی مانده است.
این پژوهشگر تهران قدیم اضافه می‌کند: در بازار تهران در زمان قاجار تکیه‌های فراوانی بودند که در خیابان‌کشی‌های تهران توسط رضاشاه تخریب شدند.
نظر شما