برگزاری دومین دوره یک جشنواره غیردولتی از سوی نهادی با بیش از 17 سال سابقه که 60 ناشر کودک و نوجوان کشور عضو آن هستند، اتفاق فرخنده‌ای است که باید در عرصه تصدی‌گری‌های فرهنگی دولت، آن را به فال نیک گرفت.
گزارش زیر تلاش می‌کند با نگاهی به اظهارات دبیر جشنواره، رئیس هیات مدیره انجمن فرهنگی ناشران کتاب کودک و نوجوان و برخی از اعضای هیات داوران، به کیفیت آثار و ثمرات جشنواره‌هایی از این دست بپردازد.
با گذشت 17 سال از تاسیس انجمن فرهنگی ناشران کتاب کودک و نوجوان، امروز حدود نیمی از ناشران فعال حوزه کودک و نوجوان، به عضویت آن درآمده‌اند که فعالیت مشترک این تعداد ناشر کودک باید به فال نیک گرفته شود.
محمدرضا توکل رئیس هیات مدیره این انجمن در نشست خبری که یک روز پیش از برگزاری جشنواره در دفتر انجمن برگزار شد، اهداف انجمن را این گونه برشمرد: «یکی از اهداف انجمن تبادل تجربه و ارتقای کیفیت آثار منتشرشده توسط ناشران عضو است. دومین هدف، رساندن کتاب به دست مخاطب از طریق حضور مشترک در نمایشگاههای کتاب و برگزاری نمایشگاههای مستقل کتاب کودک و نوجوان است.»
به گفته وی کمک به اعضا با برگزاری نمایشگاههای کتاب در داخل و خارج کشور، ارتباط با سازمان‌ها و نهادهای تصمیم گیرنده در امر انتشار کتاب‌های کودک و نوجوان و تبیین نیازهای بخش خصوصی از دیگر اهداف تعریف شده انجمن فرهنگی ناشران کتاب کودک و نوجوان است.
فتح الله فروغی دبیر دومین جشنواره کتاب‌های برتر انجمن فرهنگی ناشران کتاب کودک و نوجوان می‌گوید: «انجمن فرهنگی از مدت‌ها پیش در کنار اهداف و فعالیت‌های خود، به طور جنبی در جشنواره‌های مختلف کتاب حضور داشت و برای برگزاری برخی از جشنواره‌ها رایزنی‌هایی را به برگزار کنندگان ارائه می داد. در نهایت در انجمن به این نتیجه رسیدیم که می‌توانیم برگزارکننده جشنواره‌ای باشیم که کتاب‌های برگزیده اعضایش را انتخاب کند.»
به گفته وی هدف از برگزاری این جشنواره، ارتقای سطح مطالعه بچه‌ها از بستر کتاب‌های تولیدی اعضا بوده است که دومین دوره آن به سیاق دوره قبل تنها با بررسی آثار ناشران عضو برگزار شد اما فروغی امیدوار است که انجمن بتواند در صورت حصول شرایط مناسب، دوره‌های بعدی این جشنواره را در سطح ملی برگزار کند و کلیه کتاب‌های کودک و نوجوان را که در طول یک سال در کشور تولید می شود، مورد ارزیابی قرار دهد.
یک جشنواره دیگر، چرا؟
همه ساله جشنواره‌های زیادی برای انتخاب کتاب‌های برگزیده در کشور برگزار می‌شود که بخشی از آنها هم به کتاب کودک و نوجوان اختصاص پیدا می‌کند. فروغی در پاسخ به این سؤال که چه لزومی به برگزاری یک جشنواره دیگر توسط بخش خصوصی در حوزه کتاب کودک و نوجوان احساس می‌شد، می‌گوید: «ما معتقدیم که در واقع این سازمان‌های مردم نهاد هستند که به خاطر شناخت بیشتر از حوزه فعالیت خود، می توانند بهترین تولیدات حوزه خود را انتخاب کنند که این امر درباره انجمن فرهنگی ناشران نیز صدق می کند. ضمن اینکه مثلا در کتاب سال جمهوری اسلامی تنها یک کتاب برگزیده انتخاب می‌شود که شاید خیلی انتخاب درستی نباشد.»
400 عنوان کتاب رسیده به دبیرخانه جشنواره کتاب‌های برتر شاید این تصور را در ذهن‌ها به وجود بیاورد که آیا تمامی توان اعضای انجمن فرهنگی ناشران، به همین تعداد عناوین خلاصه می‌شود؟ محمدرضا توکل معتقد است که بخشی از ارزیابی کتاب‌ها پیش از داوری توسط خود ناشران عضو انجام شده است و آنچه که به جشنواره ارسال شده، کتاب‌های برگزیده از سوی ناشران بوده است که بار دیگر در طول داوری غربال شده است.
داوران این جشنواره ضمن مثبت ارزیابی کردن فعالیت ناشران عضو در بازه زمانی نیمه دوم سال 84 و سال 85، نسبت به فراوانی ترجمه در برابر تالیف و فقر در حوزه شعر کودک، معترض بودند. توکل می‌گوید: «بهتر است به جای اینکه نگاهی تشریفاتی نسبت به برگزاری جشنواره‌هایی از این دست داشته باشیم، محصول کار خود را ارزیابی کنیم و فقر در حوزه ادبیات داستانی تولیدی را مورد بررسی قرار دهیم. به عقیده من این جشنواره فرصت آسیب‌شناسی حوزه نشر کودک ونوجوان را در اختیار منتقدان و خبرنگاران قرار می‌دهد و به داشتن آینده‌ای بهتر منجر می‌شود. گمان می‌کنم نتیجه همه جشنواره‌ها باید همین باشد.»
وضعیت کتاب‌های داوری شده
در مدت تعیین شده برای ارسال آثار، 400 عنوان کتاب به دبیرخانه جشنواره ارسال شد که حدود یک سوم آنها به دور بالاتر راه یافت و آثار در سه رده داستانی، غیرداستانی و شعر از جنبه‌های متن، تصویرسازی، گرافیک و ترجمه مورد بررسی قرار گرفت. در ابتدا قرار بود که کتاب‌های برتر، برگزیده و تشویقی در کتاب‌های مرتبط با مباحث نظری کتاب‌های کودک و نوجوان نیز انتخاب شود اما با توجه به کم بودن عناوین در این حوزه، داوری آثار به دوره سوم جشنواره موکول شد.
شهرام اقبال زاده،هادی خورشاهیان، اسدالله شعبانی، کاظم طلایی، مجید عمیق، شقایق قندهاری، علیرضا گلدوزیان، عطیه مرکزی، قدرت الله نیکبخت و محبت الله همتی، اعضای هیات داوران این جشنواره بودند.
هادی خورشاهیان کارشناس اداره صدور مجوز کتاب‌های کودک و نوجوان در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، با ارزیابی وضعیت کتاب‌های ارسالی به دبیرخانه جشنواره می‌گوید: «با توجه به اینکه در جشنواره‌های مختلف داوری کرده‌ام و همچنین به دلیل کار در اداره صدور مجوز، تقریبا تمامی آثار در بازه زمانی مشخص شده در این جشنواره را خوانده بودم و می‌توانم به جرات بگویم که در حوزه شعر، کتاب قابل‌توجهی ندیدم و بیشتر کارها با سفارش ناشر و برای موضوعات خاصی که مشخص کرده بود سروده شده بودند. در بخش تالیف هم اگرچه با کتاب‌های خوبی مثل «فرشته‌ها از کجا می‌آیند» نوشته مصطفی خرامان و «بادکنک و اسب آبی» نوشته محمدرضا شمس روبرو بودیم اما به طور کلی وضعیت کتاب‌های ترجمه از تالیف بهتر بود.»
تاثیر جشنواره‌ها بر رشد کتاب کودک و نوجوان
برگزاری جشنواره‌هایی از این دست تا چه حد می تواند به روند رشد کتاب‌های کودک و نوجوان کمک کند.شهرام اقبال زاده منتقد ادبیات کودک و نوجوان و عضو هیات داوران می‌گوید: «نوع داوری‌ها در جشنواره‌های مختلف با هم متفاوت است اما اگر جایزه‌های مشترکی به برخی کتاب‌ها داده شود، مخاطب می‌تواند درباره آن کتاب‌ها به اطمینان خاطر برسد. اگر هم کتاب‌های انتخابی متفاوت باشد، می‌توان امیدوار بود که کتاب‌های قابل قبولی که در یک جشنواره دیده نشده، در داوری‌های دیگر دیده شود.»
به اعتقاد او هدف جوایز کتاب، ترویج و گسترش فرهنگ کتابخوانی و تقویت بنیه اقتصادی ناشران است و همچنین می‌تواند به نویسندگان انگیزه مادی یا معنوی بدهد.
او می‌گوید: «در شرایطی که در جامعه ما کتابخوانی مغفول واقع می‌شود، هر چه تعداد جشنواره‌ها بیشتر باشد، بهتر است. چون اگر از منظر برگزاری چنین جشنواره‌هایی کتاب‌های برگزیده تجدید چاپ شوند، انگیزه مادی و معنوی به ناشران و نویسندگان داده می شود و به پیکره نحیف اقتصاد کتاب کشور پول تزریق می‌شود و خواه ناخواه عرصه نشر به رونقی می‌رسد که از آن به دور است.»
