رونمایی و بررسی کتاب نشانه در آستانه موضوع نشست هفتگیِ شهر کتاب بود. در این برنامه علاوه بر مؤلف، احمد پاکتچی، استاد دانشگاه امام صادق و نشانه‌شناس، و آزیتا افراشی، زبان‌شناس و استاد دانشگاه، به سخنرانی پرداختند. سخنرانان پویایی زندگی را به در آستانه بودن آن منوط و زندگی کردن در آستانه‌ها را ویژگی انسان مدرن دانستند.
ابتدا امیرعلی نجومیان با تصریح بر این نکته که نگاه او در این کتاب به نشانه‌شناسی، پساساختگرایانه است، به معرفی فصل‌های کتابش پرداخت و گفت: نزدیک به ۲۰ سال است علاوه بر تدریس به نوشتن مقاله می‌پردازم و فکر کردم دیگر می‌توانم از بین مقاله‌ها دست به گزینش بزنم و آنها را برحسب قرابت‌های موضوعی، در کتاب‌هایی کنار هم قرار بدهم. علاقه دارم وقتی کتاب حالت مجموعه مقاله دارد، مقاله‌ها در امتداد یکدیگر باشند و در واقع تم درست کنند. مقاله‌های این کتاب در فاصله‌ی ۱۵ سال نوشته شده‌اند. ده مقاله‌ی مجموعه پیشتر در نشریه‌ها به چاپ رسیده بود، اما پنج مقاله اولین بار است که منتشر می‌شود. می‌شود گفت تولید این مقاله‌ها را مدیون نشست‌های منظمی هستم که از سال ۱۳۸۲ به مدت ۱۲ سال در گروه نشانه‌شناسی تهران برگزار کرده‌ایم.
نجومیان افزود: کتاب حاضر دو بخش دارد؛ بخش نخست نظریه و روش است و بخش دوم نقد. در فصل اول کتاب، نشانه‌شناسی توضیح داده شده است و در این مورد سخن گفته شده که چرا نشانه‌شناسی در دنیا اهمیت دارد؟ من نشانه‌شناسی را هم رویکرد مي‌دانم و هم روش. وقتی صحبت از رویکرد یا نقد می‌کنیم، یعنی نوعی نگاه به متن، با مجموعه‌ای از پیش‌فرض‌ها که در ذهن داریم. از این منظر نشانه‌شناسی نقد است و نقدِ نشانه‌شناسانه وجود دارد. اعتقاد دیگر من این است که نشانه‌شناسی در کنار ماهیت رویکردی، روشی است مستقل. روش یا متد، مراحلی است برای خواندن متن. روش یعنی مراحل خواندن متن و اینجاست که نشانه‌شناسی تبدیل به روش می‌شود و بقاء نشانه‌شناسی هم به‌این دلیل است که به‌راحتی می‌تواند تبدیل به روش شود؛ درحالیکه اگر نشانه‌شناسی فقط رویکرد بود، کم‌کم پیش‌فرض‌هایش مورد چالش قرار می‌گرفت.
دانشیار دانشگاه شهید بهشتی در توضیح بخش‌های دیگر کتاب گفت: درفصل‌های دو و سه سراغ نشانه‌شناسی ساختگرا و پساساختگرا رفته‌‌ام. به باور من پساساختگرایی، ضدیت با ساختگرایی نیست؛ بلکه به معنی بسنده نکردن به ساختگرایی و عبور کردن از آن است. مقاله‌های این بخش نخستین بار در اینجا منتشر شده است. بعد کوشیدم حرف‌های نظری را عملاً در حوزه‌ی متون پیاده کنم و نشان بدهم. ابتدا از نقاشی شروع کردم و بعد رفتم سراغ عکس. دو مقاله راجع به معماری دارم و یک مقاله در مورد خانه‌های تاریخی کاشان. دو مقاله نیز در حوزه‌ی ادبیات نوشته شده است که در یکی به بررسی شهر و ساختار شهری در ادبیات پرداخته شده و در دیگری به اولین مجموعه‌ی داستانی مصطفی مستور. مقاله‌ای هم در مورد نمایش افرا، کار بهرام بیضایی دارم. چهار جستار دیگر کتاب در مورد سینماست. در یکی از این مقاله‌ها به بررسی نسبت بین تیتراژ فیلم با خود فیلم پرداخته‌ام و فیلم‌های نرگس، دونده و نیز سینمای عباس کیارستمی، موضوع مقاله‌های دیگرم است.
نویسنده‌ی کتاب «نشانه در آستانه» در پایان به وجود تعبیر یا واژه‌ی آستانه در نام کتابش اشاره کرد و یادآور شد: در همه‌ی جستارها کمابیش اصطلاح آستانه هست. نشانه‌ها در یک موقعیت غیرساکن و در حال حرکت بررسی شده‌اند. این نشانه‌ها مرتب معناهای جدیدی می‌آفرینند و به نظرم تمام نشانه‌های کتاب، نشانه‌های آستانه‌ای هستند. پویایی زندگی هم به همین در آستانه بودن بستگی دارد.
آزیتا افراشی، استادیار پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، «نشانه در آستانه» را کتابی صمیمی و دقیق دانست و تصریح کرد: وقتی سه فصل اول کتاب را خواندم دیدم با اثری روبه‌رو هستم که باید آن را در دوره‌ی دکتری به عنوان منبع درسی به دانشجویان معرفی کنم. روش نویسنده به تحلیلِ داده‌ها نزدیک می‌شود و از نمونه‌هایش می‌توان در سایر کارهای تحقیقی هم استفاده کرد. از دیگرسو، به‌علت صمیمیت مطالب، می‌توان همانند رمانی شیرین، به خواندن کتاب پرداخت. اگرچه کتاب مجموعه مقاله است، انسجام کاملی دارد؛ مسیر فکری مؤلف هم مسیری پیوسته و بدون گسست بوده است. این کتاب چند کلیدواژه دارد که یکی از این کلیدواژه‌ها «روش» است. در تفاوت بین رویکرد و روش باید بیش از اینها صحبت کرد. کلیدواژه‌ی دیگر کتاب تمایزی است که بین رویکرد و روش قائل می‌شود. دریافت نویسنده از پساساختگرایی هم نکته‌ی مهم دیگری است که باید به آن دقت کرد. «آستانه» دیگر کلیدواژه‌ی کتاب است. آستانه متعلق به انسانی است که در دنیای مدرن زندگی می‌کند. همه‌ی ما انسان‌های آستانه‌ای هستیم و شاید زندگی ما چیزی جز گذر نیست.
افراشی در مورد اصطلاحات به کار رفته در کتاب نیز گفت: نویسنده در حال تأسیس ترمینولوژی ویژه‌ی نشانه‌شناسی در زبان فارسی است و معادل‌هایش دقیق و زیبا هستند.
احمد پاکتچی، عضو شورای عالی علمی مرکز دائر‌‌‌‌‌‌ة‌المعارف بزرگ اسلامی، با تأکید بر اینکه افکار نویسنده سامان‌یافته و دور از پراکندگی است، توانایی او در دسته‌بندی کردن موارد و مفاهیم را مهم دانست و گفت: مباحث نظری آستانه‌ای است برای ورود به بخش‌های دیگر کار. نگاه ایشان به ساختگرایی، پساساختگرایانه است. بر اساس آنچه از این کتاب برمی‌آید، اندیشمندِ پساساختگرا بهتر می‌تواند به بررسی ساختگرایی بپردازد. پساساختگرایی تصویری روشن از محدودیت‌های ساختگرایی در اختیار ما قرار می‌دهد. پساساختگرایی، دوران ساختگرایی را دیده و می‌تواند به‌مثابه‌ی پدیده آن را زیر نظر بگیرد؛ اما طبعاً ساختگرایی نمی‌توانست بر روی خودش اشراف داشته باشد.
پاکتچی به مقوله‌ی روشنگری در این کتاب نیز اشاره کرد و افزود: به نظر من مواردی از روشنگری در این کتاب هست که دارای ارزش بالایی است. نویسنده موضع دارد، موضعش را تبیین می‌کند و به دفاع از آن می‌پردازد. وجود نقاط تعلیمی از دیگر امتیازهای کتاب است. مباحث، بسیار موجز و شسته و رفته بیان شده‌اند. از خصایص متن تعلیمی، درگیر نشدن آن با مباحث ریز است. وقتی دانشجو یا مخاطب هنوز بر کلیات مسلط نشده، نباید او را وارد دنیای اجزاء کرد؛ با این وجود، رویکرد مؤلف تقلیل‌گرایانه نیز نبوده و به اهمیت مسائل ریز وقوف دارد. کتاب، خلاف رویه‌های که چندی است رایج شده، از توجه به تعریف‌ها غفلت نمی‌ورزد و همچنین چکیده‌ی مطلب را در انتهای جستار می‌‌آورد. بحث مؤلف در مورد موضوع‌های داخلی نیز قابل ستایش است.
کتاب نشانه در آستانه، جستارهای امیرعلی نجومیان در حوزه‌ی نشانه‌شناسی را فرهنگ نشر نو با همکاری نشر آسیم در ۲۸۴ صفحه و به قیمت ۳۵هزار تومان منتشر کرده است.
نظر شما