امروزه علل مختلف از قبیل بالارفتن سن ازدواج، شیوه زندگی، عوامل عفونی و شیمیایی، اشعه و شیمی درمانی، مسائل ژنتیکی، یائسگی زودرس و . . . منجر به ناباروری زوج‌های بسیاری شده و لذا انجماد و نگهداری تخمک یک سرویس بسیار اساسی در حفظ قدرت باروری و درمان ناباروری به شمار می‌رود و از نظر اخلاق پزشکی نیز گامی بسیار مهم و ضروری است.
دکتر محمد مهدی آخوندی، رئیس مرکز فوق تخصصی ابن سینا ضمن بیان این مطلب می‌گوید: در روش‌های معمول کمک‌باروری چون IVF محققان با استفاده از تخمک و ترکیب آن با اسپرم در محیط آزمایشگاه و سپس انتقال جنین ایجاد شده به رحم مادر به زوج‌های نابارور کمک می‌کنند، اما از آنجاکه در هر سیکل عادی بیش از یک تخمک بالغ وجود ندارد، برای بالابردن شانس باروری با استفاده از دارو و تحریک تخمدان‌ها تعداد تخمک‌ها افزایش می‌یابد.
در این میان، محدودیت تعداد جنین های قابل انتقال به داخل رحم این نیاز را مطرح کرده که محققان به دنبال راه هایی باشند که امکان استفاده حداکثر از تخمک‌های به‌دست آمده را ایجاد کنند و این نکته‌ای است که دکتر آخوندی هم به آن اشاره می‌کند: از آنجاکه این تخمک‌ها در نتیجه مصرف داروهای فراوان تحریک تخمک گذاری و با صرف هزینه های بالایی به دست آمده و همچنان با ریسک درمان مواجه است، نگهداری تخمک اهمیت فوق العاده‌ای می‌یابد.
امانگهداری تخمک نه تنها در مورد زوج‌های نابارور بلکه در مورد خانمهایی که به هر دلیلی ممکن است در آینده توانایی باروریشان را از دست بدهند، اهمیت بسزایی دارد.
دکتر محمد‌رضا صادقی، معاون پژوهشی پژوهشکده ابن‌سینا در گفت و گو با همشهری در این زمینه می‌گوید: بسیاری از افراد در سنین پایین و قبل از ازدواج به علت برخی از درمان‌ها از جمله درمان‌های شیمیایی دیگر قادر به تولید تخمک نیستند یا کیفیت تخمک آنها پایین می‌آید و این نگرانی وجود دارد که توانایی باروریشان را از دست بدهند.
در چنین شرایطی فریز کردن تخمک بیمار پیش از شروع دوره درمان این امکان را فراهم می آورد که پس از بهبودی و در شرایطی ایمن عملیات باروری بیمار انجام شود.
فریز کردن تخمک در مورد خانمهایی که به هر دلیلی فعلا قصد بچه‌دار شدن ندارند یا همسرشان تحت درمان‌های ناباروری قرار دارد نیز از دیگر موارد استفاده از بانک تخمک است: افزایش سن باعث کاهش تعداد تخمک‌ها و همچنین کیفیت آنها می شود و بنابراین استفاده از روش انجماد تخمک در شرایطی که مرد امکان باروری ندارد و تحت درمان است و این نگرانی وجود دارد که با گذر زمان سن همسرش بالا رود و از قابلیت و کیفیت باروری او نیز کاسته شود، توصیه می‌شود.
در این شرایط هم فریز کردن تخمک‌های زن امکان بچه‌دار شدن زوج در آینده را بالا می‌برد.
انجماد در کسری از ثانیه
سال‌ها است دانشمندان برای حفظ و نگهداری سلول ها و بافت‌های زنده جانداران تلاش می‌کنند.
اما حجم زیاد برخی از سلول ها و بافت ها و تشکیل بلورهای یخ به دلیل وجود آب درون سلولی از مشکلاتی است که امکان انجماد موفق آنها را محدود می‌سازد.
ازسوی دیگر گسترش روز افزون استفاده از تکنیک‌های لقاح خارج رحمی منجر به تحقیقات گسترده برای حفظ و نگهداری تخمک و اسپرم در شرایط انجمادی و ایجاد بانک اسپرم در دنیا شده که سابقه‌ای طولانی دارد.
در مقابل از آنجاکه حجم تخمک 20 برابر اسپرم است و بیشتر حجم آن را آب تشکیل می‌دهد، زمانی که تخمک منجمد می‌شود، 2 درصد احتمال زنده بودن آن وجود دارد.
دکتر صادقی می‌گوید: به همین دلیل روش‌های اولیه مورد استفاده در انجماد تخمک با موفقیت چندانی مواجه نبود، اما در حال حاضر با استفاده از روش موسوم به انجماد شیشه‌ای(Vityrification ) امکان دستیابی به جنین و اووسیت (تخمک) سالم پس از انجماد بیشتر شده است و در 80 درصد موارد تخمک منجمد شده بدون آسیب به حالت عادی باز‌می‌گردد.
این متخصص جنین‌شناسی در ادامه می‌افزاید: به طور کلی در تکنیک‌های انجمادی با افزودن مقادیر مشخصی پروپان دی ال، گلیسرول، اتیلن گلیکول، DMSO و ساکاروز به محیط کشت در چند مرحله تا حد ممکن آب درون سلولی را خارج و یکی از مواد فوق یا ترکیبی از آنها را به درون سلول وارد می‌کنند.
در مرحله بعد یکی از روش‌های انجماد آهسته، انجماد سریع یا انجماد فوق سریع برای سرد کردن تخمک‌ها تا مرحله انجماد به کار گرفته می‌شود.
در روش انجماد شیشه‌ای یا فوق سریع، دما طی 1/0 ثانیه به 196- درجه سانتی‌گراد می‌رسد و سلول‌های منجمد شده در مخازن مخصوص حاوی نیتروژن مایع برای سال‌ها نگهداری می‌شوند.
برای بازگشت جنین‌ها یا تخمک‌های منجمد شده، پس از خروج آنها از نیتروژن مایع بلافاصله در محیط کشت ویژه با دمای 37 درجه سانتی‌گراد قرار می‌گیرند.
به این ترتیب در مدت زمان 2 تا 3 ثانیه دمای آنها از 196- به 37 درجه سانتی‌گراد خواهد رسید.
سپس طی چند مرحله آبی که قبل از مرحله انجماد از سلول خارج شده به آن باز گردانده می‌شود و مواد محافظ افزوده شده از آن خارج می‌شوند.
پس از بررسی تخمک و ارزیابی آسیب‌های احتمالی، تخمک‌های با کیفیت مناسب، با اسپرم ترکیب می‌شوند و جنین حاصل به رحم مادر انتقال داده می‌شود.
ایران، ششمین کشور صاحب فناوری
به گفته دکتر صادقی این شیوه را حدود 4 سال پیش اولین بار ژاپنی‌ها ابداع کرده‌اند و هم اکنون کشورهای انگلیس، کره‌جنوبی، آمریکا، آلمان به همراه ژاپن دارای این فناوری هستند.اما محققان کشور ما که از 3 سال پیش در پی همکاری با پژوهشگران دانشگاه لوبک آلمان به این فناوری دست یافته‌اند از حدود 9 ماه پیش تحقیقات عملی خود در این زمینه را آغاز کرده‌اند که این تحقیقات در نهایت منجر به پدید آمدن اولین بانک تخمک در پژوهشگاه ابن‌سینا شده است.
دکتر صادقی با بیان اینکه ظرفیت بانک نا‌محدود است و توانایی انجماد و نگهداری تخمک تمامی داوطلبان در مخازن نیتروژن بانک وجود دارد، در مورد کیفیت تخمک‌های منجمد شده می‌گوید: در انجماد شیشه‌ای به تخمک آسیبی وارد نمی‌شود و تحقیقات نشان داده که این تخمک‌ها طول عمری بیش از هزار سال دارند.
وی در ادامه می‌افزاید: البته ما تا به‌حال جنینی را به رحم منتقل نکرده‌ایم چون در فاز تحقیقات بوده‌ایم، اما تخمک‌های منجمدی که پس از بازگشت به حالت عادی به آنها اسپرم تزریق کرده‌ایم، جنین‌هایی با کیفیت مناسب پدید آورده‌است.
