طبق پيش‌بيني‌هاي سازمان هواشناسي نيز از فردا ضمن بارش پراكنده باران، وزش باد و گرد و خاك هم رخ خواهد داد. اينگونه شايد طبق روال سال‌هاي گذشته در اين موقع از سال، گاهي به‌جاي بارش باران از آسمان بايد منتظر بارش گِل بود! اما منشأ اين ذرات ريزي كه نفس شهروندان را مي‌گيرد، كجاست؟ شايد اغلب افراد پاسخ دهند كه گردوغبارها از كشورهاي عراق و عربستان راهي پايتخت مي‌شوند. اين در حالي است كه تحقيقات سازمان حفاظت محيط‌زيست نشان مي‌دهد كه منبع توليد گردوغبار هواي تهران در حاشيه شهر قرار دارد نه در فاصله‌اي بسيار دور. از سوي ديگر هم بين گردوغباري كه از منابع داخلي ناشي مي‌شود با ريزگردهاي عربي تفاوت است.
در حاشيه غربي پايتخت يعني در شهرستان‌هاي قدس، شهريار و ملارد زمين‌ها و بعضا گودال‌هاي بسيار عميقي وجود دارد كه علت اصلي توليد گردوغبار به‌حساب مي‌آيند؛ گودال‌هايي كه به‌واسطه فعاليت معادن شن و ماسه شكل گرفته‌اند. آنطور كه مريم نادري، مدير واحد پايش و پيش‌بيني شركت كنترل كيفيت هواي تهران مي‌گويد، وزش باد غالب غرب به شرق و با سرعت بيش از 4متر بر ثانيه مي‌تواند شن‌هاي دانه‌ريز را از چشمه‌هاي گردوغبار اطراف تهران مثل بستر گودهاي 60 تا 120متري معادن بلند كرده و پراكنده كند. نكته اينجاست كه لاي و بادي (شن‌هاي دانه‌ريز) حاصل از شست‌وشوي ماسه بر اثر وزش باد به دانه‌هاي درشت‌تر برخورد مي‌كنند و طبق تحقيقات واحد تحقيق و توسعه شركت سرمايه‌گذاري مسكن بر اثر اين برخورد، به‌شدت پرتاب مي‌شوند. پروفسور نايجل، استاد علوم زيست‌محيطي كه تحقيقات بسياري را در اندازه‌گيري گردوغبار ناشي از وزش باد انجام داده نيز در يك آزمايش در مقياس محدود اين موضوع را نشان داده است. در اين آزمايش دانه‌هاي ريز شن بر اثر وزش باد مصنوعي نه چندان قوي حتي تا ارتفاع 20متري از سطح زمين بالا رفتند. همچنين آزمايش گوياي اين بود كه تغيير بستر بيابان‌ها و پس‌زدن لايه سنگي روي زمين مي‌تواند باعث پراكندگي شن‌هاي ريز پنهان زير آن شود. (فيلم بخشي از اين آزمايش را در هم‌افزا و همچنين كانال تلگرامي همشهري مي‌توانيد ببينيد.)
حال آنطور كه انجمن كارخانه‌هاي بازيافت نخاله‌هاي شهري و توليد شن و ماسه استان تهران اعلام كرده، روزانه در شهرستان قدس و شهريار بالغ بر 50هزار تن ماسه دوبارشور طبيعي و در پي آن 3هزار تن لاي و بادي توليد مي‌شود.
- از سرطان ريه تا قطعي شبكه برق
دانه شن‌هايي كه از بستر معادن شن و ماسه حريم تهران به سمت شهر مي‌آيند و هواي پايتخت را خاكستري مي‌كنند، مطمئنا وارد ريه‌هاي شهروندان مي‌شوند. در ميان اين شن‌ها ماده‌اي به نام سيليكا وجود دارد كه شكل بلوري آن درصورت تنفس به شش‌ها آسيب مي‌رساند. براساس پژوهش‌هاي مشترك كميته بهداشت حرفه‌اي سازمان بهداشت جهاني و سازمان بين‌المللي كار نيز اين ماده معدني در طولاني‌مدت سبب بيماري‌اي به نام سيليكوزيس مي‌شود. اينطور كه سيدحميد برسي، فوق تخصص بيماري‌هاي ريوي مي‌گويد، احتقان بيني، احتمال ابتلا به سينوزيت، التهاب داخل بيني، سوزش و خارش بيني، عطسه و آبريزش، عفونت تنفسي فوقاني، احساس درد و سوزش گلو و التهاب حلق و حنجره ازجمله عوارض منفي و موقت گردوغبار در حلق و بيني است. به گفته وي، ازجمله عوارض طولاني‌مدت گردوغبار بر سلامتي افراد بيماري انسدادي مزمن ريوي (COPD)، سرطان‌هاي ريه و ايجاد نارسايي‌هاي تنفسي است. علاوه بر اين، گردوغبار در بخش كشاورزي بازدهي محصولات را تا حدود 15درصد كاهش مي‌دهد. گاه موجب مرگ دام نيز مي‌شود. همچنين در بخش برق، گردوغبار به‌دليل رطوبت ناشي از بارندگي روي شبكه‌هاي برق جمع شده و نوسانات برقي و در نهايت خاموشي و قطع برق را در پي دارد.
- هتل به جاي معدن
يكي از مواردي كه طي سال‌هاي اخير مطرح بوده اين است كه به جاي گودال‌هاي عميق ايجاد‌شده توسط معادن شن و ماسه چه كاري مي‌توان انجام داد؟ نمونه اين مسئله را در منطقه 18تهران مي‌توان ديد كه با وجود تعطيلي بخش اعظمي از معادن 400هكتاري ولي همچنان اجراي طرح تفرجگاهي به جاي آنها با اما و اگرهاي فراوان روبه‌روست. اين در حالي است كه در برخي كشورهاي ديگر براي معادني كه تعطيل شده‌اند، برنامه‌هاي متفاوتي را در راستاي توسعه پايدار به اجرا درآورده‌اند. به‌طور مثال، در شانگهاي چين به‌زودي هتلي 5ستاره به نام شيمائو به‌جاي يك معدن رهاشده به عمق 100متر افتتاح مي‌شود. اين هتل در 19طبقه 380 اتاق خواهد داشت كه مهمانان قادر به تماشاي آبشاري به ارتفاع 100متري از اتاق خود هستند. شهربازي، مراكز ورزشي و رستوران‌هاي متعدد بخشي از اين پروژه است.
نظر شما