مرزهاي كنوني خاورميانه را چندين سال پس از سايكس پيكو تعيين كردند و اين موافقت‌نامه تنها تعيين منطقه نفوذ و قدرت انگليس و فرانسه بود. اينكه آيا مرزهاي كنوني خاورميانه به‌طور دائمي به‌ويژه با ظهور گروه‌هاي افراطي مانند داعش دارد تغيير مي‌كند بحث عميقي است كه ميان بسياري از اساتيد علوم سياسي و متخصصين خاورميانه وجود دارد. اكنون شاهد تضادي در منطقه ميان حكومت‌هاي منطقه و نيروهاي فراحكومتي (Non-state actors) هستيم.
نيروهاي فراحكومتي مرزهاي موجود را قبول ندارند. از حدود 100سال پيش تاكنون را نگاه مي‌كنيم مي‌بينيم كه در آن دوره هويت ديگري ميان مردم منطقه بود اما حالا شرايط تغيير كرده است. پيدايش مرزها چه توسط قدرت‌هاي استعماري و چه به‌صورت طبيعي باعث شكل‌گيري هويت ملي كشورها مانند عراقي، سوري و اردني شد. طي مرور زمان و دهه‌هاي متوالي اين هويت‌هاي ملي پرثبات‌تر و پرقدرت‌تر شدند. يكي از دلايل اصلي پيدايش داعش اين است كه حكومت‌هاي مركزي نتوانستند عملكرد كاملي در داخل مرزهاي خود داشته باشند.
هر حكومتي نياز به عملكردهايي مانند امنيت، افزايش شغل و... دارد كه حكومت‌هاي مركزي نتوانستند اين عملكردها را به خوبي انجام دهند. به همين‌خاطر قوه‌هاي فراحكومتي قدعلم كردند كه نه‌تنها با حكومت مبارزه كردند بلكه مرزهاي ارضي حكومت را از هم بين بردند و تغيير دادند. اين مسئله اما يك فرايند تاريخي نيست و يك فرايند سياسي به حساب مي‌آيد. بستگي دارد كه دولت مركزي كشورها تا چه حد بتواند در مناطق دوردست قدرت را حفظ كرده و عملكرد لازم را داشته باشد.
اگر به‌عنوان نمونه دولت دمشق بتواند در مرزهاي شرقي و شمالي قدرت خود را پياده كند پديده داعش را مي‌توان از بين برد و مرزهايي كه دهه‌ها قبل تعيين شده بودند همچنان پابرجا خواهند ماند. به همين‌خاطر نمي‌توان گفت كه از لحاظ تاريخي سايكس پيكو امروز ديگر صحت ندارد. مرزهاي آن دوره از آن حالت مصنوعي خارج شده و حالا پس از گذشت سال‌ها هويت تاريخي پيدا كرده‌اند. يك سري هويت‌هاي ملي رشد و تكامل پيدا كرده‌اند كه اين مرزها يكي از مواد اصلي اين هويت است.
حالا اينكه برخي قدرت‌هاي جهاني اين روزها درباره تغيير اين مرزها حرف مي‌زنند و در اين رابطه برنامه داشته باشند باعث بي‌ثباتي در منطقه خواهد شد. بسياري از سياستمداران امروز با بقاي زندگي در خاورميانه آشنايي چنداني ندارند. از سوي ديگر آن موقعيت تاريخي كه يك قدرت خارجي بتواند در منطقه مرز تعيين كند از بين رفته است. ديگر كسي نمي‌تواند در واشنگتن بنشيند و بگويد مي‌خواهيم مرزهاي خاورميانه را تغيير دهيم.
- استاد دانشگاه جورج تاون قطر
نظر شما