وقتی جرمی اتفاق کارآگاهان پلیس آگاهی می‌افتد، چه کسی باید موضوع را پیگیری کند؟ اسم پلیس آگاهی ناجا را حتما شنیده‌اید.
مسئول پیگیری تمام جرایمی هستند که اتفاق می‌افتد. و خب، طبیعتا رئیس پلیس آگاهی کشور کسی است که می‌تواند به خیلی از سؤال‌ها درباره اوضاع و احوال امنیتی کشور پاسخ بدهد. سردار سید اصغر جعفری، کسی است که می‌تواند به این سوال‌ها پاسخ دهد.
- سردار، آماری وجود دارد که می‌گوید 70 درصد کسانی که به عنوان مجرم دستگیر می‌شوند، قبلا جرمی مرتکب نشده‌اند و بار اولشان است که خلاف می‌کنند. شما این آمار را تأیید می‌کنید؟
حدود 63 درصد؛ البته ممکن است این آمار گاهی کم و زیاد شود.
- این عدد نسبت به چند سال گذشته رشد کرده است؟
بله، ببینید در گذشته مجرمین بیشتر حرفه‌ای بودند. این آمار نشان می‌دهد که الان مجرمین بیشتر آماتور هستند چون بار اول است که جرمی مرتکب می‌شوند. این را از روی سن مجرمین هم می‌شود فهمید.
- گروه سنی‌ای که بیشترین جرم را مرتکب می‌شود، کدام است؟
بین 18 تا 30 سال؛ یعنی بیشترشان جوان هستند.
- فکر می‌کنید چه اتفاقی افتاده که بیشترین مجرمین ما جوان هستند؟ یعنی در این چند سال چه چیزهایی تغییر کرده؟
خب، خیلی چیزها. عوامل مختلفی دارد. قطعا نمی‌شود گفت که دلیلش کدام یک از این عوامل است. یکی‌اش می‌تواند ترکیب سنی جمعیت باشد. الان اگر هرم سنی جمعیت را رسم کنید، جوانان و نوجوانان بیشترین نسبت را به خودشان اختصاص می‌دهند.
- یعنی شما می‌گویید چون تعداد جوان‌هایمان بیشتر است، جرم هم بینشان بیشتر اتفاق می‌افتد؟
خود به خود این طوری می‌شود دیگر.
- ولی حتما دلایل دیگری هم وجود دارد.
بله، مثلا بیکاری می‌تواند یک عامل مهم باشد. عامل دیگر بالا رفتن سن تأهل است چون نرخ جرم در متأهلان پایین‌تر از مجردهاست. در عین حال، می‌شود گفت که بسیاری جرایم از کانون خانواده‌ها شروع می‌شود.
متأسفانه نبود ارتباط عاطفی بین والدین و فرزندان، باعث می‌شود جوان‌ها به خارج از خانواده پناه ببرند و این مسئله احتمال به دام افتادن آنها را بسیار بالا می‌برد اما در عین حال عامل بازدارنده خوبی هم بین جوان‌ها وجود دارد و آن سطح تحصیلات است؛ هر چقدر که میانگین تحصیلات مردم بالا برود، وقوع جرم کاهش پیدا می‌کند.
- از این مسئله هم آماری دارید؟
الان که من آمارش را ندارم ولی مشخص است که مجرمین ما عموما از بین افراد کم سواد هستند.
- شما به عنوان رئیس پلیس آگاهی کشور، می‌توانید به ما بگویید بیشترین جرمی که الان در کشور اتفاق می‌افتد، چه جرمی است؟
بعضی جرایم هستند که ما اصطلاحا به‌اش می‌گوییم «جرایم دم دستی»؛ چون راحت انجام می‌شوند. خب، طبیعتا اینها همیشه بیشترین نرخ را دارند؛ مثل سرقت لوازم خودرو و موتورسیکلت. در این جور جرایم چون مردم اهمیت زیادی نمی‌دهند، اقدامات پیشگیرانه‌ای هم برایش انجام نمی‌دهند و خب، این هم به بالا رفتن نرخ کمک می‌کند.
- در چند سال اخیر، تنوع جرم خیلی زیاد شده. این را شما قبول دارید؟
تنوع جرم یعنی چه؟ یعنی جرم‌های جدیدی به وجود آمده؟ نه به آن صورت. البته بعضی جرم‌ها قبلا موضوعیت نداشته؛ مثلا وقتی اینترنتی در کار نبوده یا مردم عموما از آن استفاده نمی‌کردند، چیزی به اسم کلاه‌برداری اینترنتی هم وجود نداشته. منتها بعضی جرایمی که در گذشته وجود داشته، ممکن است حالا به شیوه‌ها و شگردهای جدیدتری اتفاق بیفتد. این هم طبیعی است چون بالاخره مردم شگرد قبلی را متوجه شده‌اند و خب، مجرمین به دنبال شیوه جدیدی می‌گردند. به جز این، ما چندان تولید شیوه‌های جدید جرم نداشتیم.
- اما در کنار این ماجرا حداقل این‌جوری که از بیرون معلوم است آمار بعضی جرایم خاص خیلی بالا رفته؛ جرایمی مثل سرقت مسلحانه یا تعرض به بانوان.
به نظر شما آمار مراجعه به پزشک، نشان‌دهنده این است که مریض زیاد شده؟
- می‌تواند این را هم نشان بدهد!
می‌تواند چیزهای دیگر را هم نشان بدهد. ما روی بعضی چیزها حساس شده‌ایم و به‌اش پرداخته‌ایم. در گذشته اغلب شکایت نمی‌شده. در گذشته اصلا کسی نمی‌دانست که بسیاری از مصادیق تعرض به بانوان قابل شکایت و پیگیری است.
این اتفاق در محله‌ها می‌افتاد و کسی شکایت نمی‌کرد و نهایتا ممکن بود منجر به انتقام‌گیری‌های شخصی بشود. الان 3-2 سال است که ما داریم به روش‌های مختلف مردم را توجیه و ترغیب می‌کنیم که بیایید شکایت کنید. خب، خود‌به خود آمار تعداد پرونده‌ها بالا می‌رود.
- چطور مردم را ترغیب می‌کنید که شکایت کنند؟
مثلا الان ما مرتب به مردم اطمینان می‌دهیم که در هر اداره آگاهی یک پرسنل زن حضور دارد که اگر خانمی خواست برود و شکایت کند، با خیال راحت برود و مطمئن باشد که با مرد مواجه نمی‌شود. وقتی ما این‌جوری تبلیغ می‌کنیم، خب خیلی‌ها‌یی که قبلا مورد تعرض قرار می‌گرفتند و نمی‌آمدند، الان می‌آیند و شکایت می‌کنند.
- یعنی شما می‌گویید جرمی مثل تعرض به بانوان قبلا هم به همین اندازه وجود داشته ولی چون کسی شکایت نمی‌کرده، ما هم متوجه نمی‌شدیم؟
بله.
- و این یعنی اینکه اوضاع خیلی نگران کننده نیست؟
نه، چون به این موضوع پرداخته شده. هم پلیس خواسته که مردم بیایند شکایت کنند و هم سازوکار رسیدگی‌اش را ایجاد کرده و هم اینکه تلاش کرده تا برخورد قاطع‌تری از نظر قضائی با این جرم انجام شود. برای همین هم هست که این جور پرونده‌ها به روزنامه‌ها کشیده می‌شود. خوب هم هست. اگر یک ناهنجاری پنهان، آشکار شود و به‌اش پرداخته شود، خیلی بهتر از این است که به صورت مخفیانه توسعه پیدا کند.
- در مورد سرقت مسلحانه هم قصه همین است؟
نه، سرقت مسلحانه الان دیگر رو به افزایش نیست ولی در این ناامنی‌های منطقه‌ای که در شرق و غرب کشور اتفاق افتاد، خود به خود تعداد خیلی زیادی سلاح در منطقه آزاد شد. اصلا آمریکایی‌ها مصر بودند که سلاح‌های سابق ارتش عراق تاراج شود، برای همین به مرور این سلاح‌ها در اثر رفت و آمد مردم وارد کشور شد و ما در سال 83-82 یک جهش در سرقت مسلحانه داشتیم ولی بعد دیگر رو به کاهش رفت.
- جرایم سازمان یافته چطور؟ این احساس بین مردم وجود دارد که قبلا این همه قتل سریالی یا سرقت‌های گروهی و طراحی شده نداشتیم.
در اینکه در بعضی جرایم، سازمان‌یافتگی جدید داریم، تردیدی نیست؛ مثلا توی قاچاق کالا و به خصوص در قاچاق دارو یا مشروبات الکلی یا مثلا در بعضی انواع سرقت‌ها مثل سرقت خودرو. اینکه سازمان یافته‌تر عمل می‌شود درست است ولی من خیلی به این اعتقاد ندارم که ما در ایران مافیا داریم.
- حتی در مورد کالا؟
حتی در مورد کالا. ببینید، اینها بیشتر کسانی هستند که از طریق نفوذهای مقطعی و کوتاه‌مدت در دستگاهی اقدام به قاچاق می‌کنند. ولی خب گاهی وقت‌ها برای جذاب‌تر شدن ماجرا از لفظ مافیا استفاده می‌کنند. شما نگاه کنید در کشوری مثل ایتالیا این گروه دولت عوض می‌کنند یا استاندار را ترور می‌کنند و... این اتفاق‌ها هیـــچ‌وقت در ایران نمی‌افتد.
اینکه می‌گویند اینها مافیا هستند و همه جا دست دارند و نمی‌شود با آنها برخورد کرد، این‌طور نیست. ولی اینکه خیلی جاها می‌توانند با حق و حساب دادن و پارتی بازی اعمال نفوذ بکنند، هست.
- الان تخمینی وجود دارد که چقدر سلاح دست مردم هست؟
نمی‌شود قطعی گفت، ولی با توجه به اتفاقاتی که عرض کردم، زیاد است. در واقع قابل دسترسی است؛ یعنی اگر کسی بخواهد سلاح به دست بیاورد، می‌تواند. حالا من چند تا سؤال از شما بپرسم. مهم‌ترین انتظار مردم از آگاهی چیست؟
- «ایجاد امنیت» احتمالا؛ ضمن اینکه هنوز مردم از پلیس آگاهی خیلی می‌ترسند.
عموما مردم از آگاهی می‌ترسند؟ واقعا نباید آگاهی ترسناک باشد؟
- ترسناک نه، ولی مقتدر چرا. سردار، حالا شما فکر می‌کنید از دید مردم، امنیت در جامعه وجود دارد؟
2ویژگی برای امنیت تعریف شده؛ یکی نسبی بودن و دیگری ذهنی بودن؛ یعنی همیشه یک نسبتی از امنیت وجود دارد و امنیت مطلق که مال بهشت است. خیلی وقت‌ها ممکن است در بدترین شرایط امنیتی باشی ولی احساس امنیت بکنی. عکسش هم ممکن است؛ یعنی در یک کاخ مستحکم باشی و احساس ناامنی بکنی.
مهم این است که ما بتوانیم آن احساس را همیشه بیشتر از امنیت واقعی ایجاد کنیم. من فکر می‌کنم وضعیت امنیتی کشور ما خوب است؛ یعنی از آن چیزی که تصور می‌شود، بهتر است. مثلا شما فکر می‌کنید که در 24 ساعت چند تا خودرو در کشور سرقت می‌شود؟ با توجه به اینکه حدود 1600-1500 تا شهر داریم، 70میلیون جمعیت و حدود 9 میلیون ماشین.
- 15-10 هزار تا، شاید.
اگر این جوری باشد که من باید الان استعفا بدهم و بروم! میانگین 6 ماهه امسال روزی 36 دستگاه است. می‌دانید این یعنی چه؟ یعنی اینکه از لحاظ عقلی اصلا اینکه شما از خودروتان محافظت بکنید. منطقی نیست چون احتمال سرقت خودروتان بسیار کم است.
- ولی احساس عدم امنیت برای من وجود دارد، پس ماشینم را قفل و زنجیر می‌کنم.
سرقت خودرو برای شما خیلی نگران‌کننده است چون خودرو در ایران تقریبا نیمی از سرمایه خیلی از خانواده‌هاست. احتمال سرقت خودرو بالا نیست، نگرانی شما زیاد است.
- شاید سرقت خودرو مثال خیلی خاصی باشد. درباره قتل، زورگیری یا سرقت اجزای خودرو هم می‌شود چنین حرفی زد؟
خب، موتورسیکلت چطور است؟ ما 7 میلیون موتورسیکلت داریم. فکر می‌کنید در روز چه‌تعداد موتور سرقت می‌شود؟ میانگین حدود 123 دستگاه در روز.
- شما فکر می‌کنید این احساس امنیت را چطور می‌شود بین مردم ایجاد کرد؟
یکی از دلایل اینکه ما تصمیم گرفتیم در آگاهی را باز کنیم و اطلاعاتی را بیرون بدهیم، همین است. الان هیچ‌کس این آماری را که من به شما دادم، باور نمی‌کند ولی اگر مردم این چیزها را بدانند، احساس امنیت‌شان بیشتر می‌شود.
