10 سال پیش زمانی که جوان‌تر بودیم، با خود می‌اندیشیدیم که تنوع بالای گربه‌سانان در ایران درخور توجه ویژه‌ای در سطح ملی و بین‌المللی است. تا چندی پیش، 10 گونه گربه‌سان در ایران حضور داشتند که این تعداد هم‌سنگ تنوع گربه‌سانان در سراسر قاره آفریقاست. بی‌تردید نمی‌توانیم برای از دست‌رفتن ببر و شیر و رسیدن تعداد گونه‌های گربه‌سان حاضر در کشور به هشت به خود ببالیم. با این حال هنوز گربه‌سانان در خطری چون یوز و پلنگ هستند که شاید ایران تنها امید بقای آنها در قاره کهن باشد. آیا واقعا توجه درخوری به گربه‌سانان ایران شده است؟
در بعد از ظهر یکی از نخستین جشنواره‌های روز ملی یوز در محل موزه حیات وحش دارآباد تهران، درباره این دغدغه گفت‌وگو کردیم و در نهایت به آن رسیدیم که چرا محصول ویژه‌ای برای جلب توجه به گربه‌سانان ایران نداشته‌باشیم؟ این ایده را در قالب یک نامه رسمی از سوی انجمن یوزپلنگ ایرانی با دفتر تنوع زیستی و حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست به اشتراک گذاشته و با نگاهی به ویژه‌نامه‌های منتشر شده از سوی گروه متخصصان گربه‌سانان اتحادیه جهانی حفاظت تا آن زمان، انتشار یک ویژه‌نامه علمی درباره گربه‌سانان ایران را پیشنهاد دادیم. این ایده با پیشنهادهای بعدی گروه متخصصان گربه‌سانان اتحادیه جهانی حفاظت درباره لزوم برگزاری کارگاه‌های مشارکتی برای تولید چنین ویژه‌نامه‌ای و توانمندسازی کارشناسان ایرانی تکمیل شد.
لزوم این رویداد در جلسه‌ای در محل گروه متخصصان گربه‌سانان در سوئیس با حضور مرحوم دکتر صدوق (معاونت وقت محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان) و مهندس جورابچیان (مدیر وقت پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایی) مورد تأکید قرار گرفت. دکتر محمدی، مدیرکل وقت دفتر تنوع زیستی و حیات وحش سازمان و کارشناسان این دفتر به‌ویژه مهندس نصرتی و خانم مهندس موسوی نیز از این پیشنهاد استقبال کرده و برگزاری و راهبری این رویداد مهم را در دست گرفتند. پس از مرحوم دکتر صدوق، دکتر فاضل که مدت کوتاهی معاونت محیط زیست طبیعی وتنوع زیستی سازمان را بر عهده داشتند نیز از این روند حمایت جدی نمودند و با همکاری دانشگاه محیط زیست، در آذرماه 1390 شرایط برگزاری نخستین کارگاه توانمندسازی کارشناسان ایرانی در این زمینه را با حضور مدیران گروه متخصصان گربه‌سانان و بیش از 70 کارشناس از سراسر کشور فراهم آوردند.
پس از آن در 23 تا 25 اردیبهشت ماه 1391، دومین کارگاه برای تهیه نقشه راه حفاظت از گربه‌سانان ایران توسط گروه متخصصان گربه‌سانان با همکاری اداره کل حفاظت محیط زیست استان مازندران و دفتر تنوع زیستی و حیات وحش در ساری برگزار شد. در این سال‌ها، این روند همچنان مورد حمایت معاونان بعدی سازمان حفاظت محیط زیست، آقایان دکتر کیخا و دکتر دبیری بود و مراحل اجرایی آن همچنان توسط دکتر خرازیان مقدم در دفتر تنوع زیستی و حیات وحش و همکاران ایشان پیگیری شد. 10 مدیر ایرانی شامل 3 ریاست سازمان، 4 معاونت محیط طبیعی، 2 مدیرکل دفتر تنوع زیستی و حیات وحش و یک مدیر پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایی تلاششان را کردند تا شرایط لازم برای اختصاص دهمین ویژه‌نامه «کت‌نیوز» گروه متخصصان گربه‌سانان، به 10 گربه‌سان ایرانی فراهم شود و یک دهه تلاش و همکاری جمعی در انتشار این 10 مقاله به بار بنشیند.
- تلاش 33 كارشناس براي تهيه گزارش از وضعيت گربه‌سانان ايران
در کنار تمام بسترسازی‌ها و راهبری‌های کلانی که ذکر شد، 33 کارشناس ایرانی در این سال‌ها همه تلاش خود را کردند تا بهترین اطلاعات موجود را برای نگارش به‌روزترین گزارش از وضعیت و بوم‌شناسی گربه‌سانان ایران گرد آورند. تصاویر کم‌تر دیده‌شده و گزارش‌های پراکنده متعددی به بهانه این ویژه‌نامه جمع آوری شدند و نقشه‌های به‌روزی از حضور این گونه‌ها در کشور ترسیم شد. امروز وقتی این ویژه‌نامه را با نمونه‌های مشابهی که در گذشته انتشار یافته‌اند مقایسه می‌کنیم، می‌توان ادعا کرد گزارش‌های کارشناسان ایرانی در سطحی بالاتر از خاورمیانه، قابل توجه و ارجاع هستند. مهم‌تر آن‌که این ویژه‌نامه شاید بزرگ‌ترین و جدی‌ترین تجربه فعالیت گروهی ما ایرانیان در زمینه حیات وحش در کشور باشد. فرصتی که با همراهی طیف گسترده‌ای از مدیران دولتی و کارشناسان سازمان حفاظت محیط زیست و سازمان‌های مردم‌نهاد، پس از 10 سال به بار نشست. گروهی که برخی از آنها اکنون در قید حیات نیستند، برخی بازنشسته شده‌اند، برخی از این حوزه منتقل شده‌اند و بسیاری هنوز درحال خدمت هستند.
ویژه‌نامه گربه‌سانان ایران کارکردهای متفاوتی برای کاربران مختلف دارد. دانشجویان می‌توانند شکاف‌های اطلاعاتی موجود برای پژوهش‌های بیشتر درباره هر گونه را که در پایان هر مقاله به آنها اشاره شده، به‌خوبی دریابند. مدیران و کارشناسان سازمان حفاظت محیط زیست نیز می‌توانند در این مقالات که با زبانی ساده نگارش شده‌اند، اولویت‌های حفاظتی هر گونه رابیابند. سایر علاقه‌مندان نیز می‌توانند اطلاعات به‌روز و جامعی درباره هر گونه گربه‌سان ایران را به صورت متمرکز مطالعه نمایند.
گربه‌سانان ایران در وضعیت یکسانی قرار ندارند. برخی مانند یوزپلنگ احتمالا در بدترین شرایط زیستی خود از ابتدای تکامل هستند، و برخی مانند گربه شنی نگرانی به‌نسبت کمتری درباره آینده‌شان وجود دارد. پس از 10 سال، این ویژه‌نامه تنها آغاز یک روند است؛ آغازی برای فعالیت گروهی و سیستماتیک برای شناخت بهتر وضعیت این گوشتخواران، به‌ویژه برای گونه‌های کوچک‌تر و ارتقای وضعیت حفاظتی آنان، به‌ویژه برای گونه‌های بزرگ‌تر.
بدون شک چنین حجم سرمایه انسانی تنها برای تولید چند مقاله صرف نشده است. نسلی از کارشناسان در ایران آموزش دیده، تجربه اندوخته و توانمند شده است که در سراسر کشور، از اداره کل حفاظت محیط زیست استان‌ها تا سازمان‌های مردم‌نهاد حضور دارند و نسبت به یک دهه پیش، دست کم روش‌شناسی و الگوی هماهنگ‌تری دارند که امید است بتواند به حفاظت بهتر گربه‌سانان در ایران کمک نماید.
محمدصادق فرهادی‌نیا، دانشجوی دکترای جانورشناسی دانشگاه آکسفورد انگلستان
احسان محمدی مقانکی، پژوهشگر انجمن یوزپلنگ ایرانی
نظر شما