از ميان ماهيان تيلاپيا، تنها سيكليد ايراني كه در رودخانه‌هاي منتهي به تنگه هرمز زيست مي‌كند بومي ايران است. در سال‌هاي اخير با ورود فيله گوشت تيلاپيا نيل به بازار و همچنين كشمكش سازمان محيط‌زيست و مجموعه شيلات كشور براي معرفي اين‌گونه به صنعت آبزي‌پروري، توجه به اين ماهيان افزايش پيدا كرده است. در ميانه اين كشمكش، متأسفانه ورود گونه‌هاي ديگري از ماهيان تيلاپيا به نام تيلاپيا زيلي و آبي به پهنه‌هاي آبي خوزستان گزارش شد. با ورود اين گونه‌ها تجربه شد كه ماهيان غيربومي و مهاجم تيلاپيا چه خسارت‌هاي زيست‌محيطي و اقتصادي- اجتماعي عظيمي مي‌توانند به كشور تحميل كنند.
در حال حاضر، تيلاپيا زيلي به فراوان‌ترين ماهي تالاب بين‌المللي شادگان تبديل شده و تيلاپيا آبي نيز به تعداد زياد در رودخانه‌هاي استان خوزستان يافت مي‌شود. براساس گزارش‌هاي مسئولان محلي اين ماهيان مشكلات زيادي را براي آبزيان ارزشمند بومي و همچنين پرورش‌دهندگان ماهيان گرمابي و نيز صيادان محلي ايجاد كرده‌اند. ماهي تيلاپيا نيل نيز در ساير نقاط دنيا همچون برخي از كشورهاي آمريكاي‌جنوبي، ژاپن، چين، آمريكا، هند، پاكستان و تركيه خسارت‌هاي فراواني به بار آورده، به‌طوري كه نماينده‌اي از جنس اين ماهي در بين 100گونه مهاجم دنيا وجود دارد. متأسفانه گونه‌هاي مهاجم پس از اينكه در محيط استقرار پيدا كردند عملا قابل حذف نيستند و كنترل جمعيت آنها نيز نياز به هزينه‌هاي گزافي دارد.
به‌منظور كنترل گونه‌هاي مهاجم روش‌هاي مكانيكي، شيميايي و بيولوژيكي مورد استفاده قرار مي‌گيرد. روش‌هاي فيزيكي مانند خشك‌كردن بخشي از پهنه‌هاي آبي و استفاده از مواد شيميايي كه عملا در بسياري از مناطق خوزستان قابل استفاده نيست اما با توجه به اينكه برخي از مناطق به‌ويژه پهنه‌هاي آبي مصنوعي، مانند كانال‌هاي پساب، از محيط‌هاي مناسب براي زيست ماهيان تيلاپياست، در اين مكان‌ها مي‌توان اين روش‌ها را آزمود. نكته بسيار مهمي كه در مورد كانال‌هاي پسابي كه در آنها تيلاپيا مشاهده شده است وجود دارد، قطع ارتباط اين كانال‌ها با محيط‌هاي آبي طبيعي است. به‌نظر مي‌رسد كه بهترين راهكار مبارزه با تيلاپيا در خوزستان جلوگيري از ورود آنها به ساير منابع آبي غيرآلوده، صيد انتخابي، حقابه مناسب اكولوژيكي، كاهش آلودگي آب و كاهش فشار صيادي گونه‌هاي بومي به‌ويژه ماهيان شكارچي اسبله و شلج است. تجربه نشان داده كه تقريبا تمام ماهياني كه به‌منظور فعاليت‌هاي آبزي‌پروري وارد كشور شده‌اند، توانسته‌اند به اكوسيستم‌هاي طبيعي راه پيدا كنند. مجموعه شيلات كه اتفاقا در بازسازي ذخاير آبزيان تالاب شادگان مسئوليت دارد، به‌عنوان طرح آزمايشي، مي‌تواند در حذف تيلاپيا زيلي كه حتي در بين 100گونه مهاجم هم قرار ندارد تلاش خود را انجام دهد؛ اگر اين مجموعه به اين موفقيت نايل شود آنگاه مي‌توان براي معرفي ساير گونه‌هاي تيلاپيا به كشور اقدام كرد.
حسين ولي‌خاني- كارشناس محيط‌زيست
نظر شما