تصمیم داشت انتقال قدرت در عربستان را از شاهی به شاهی دیگر که همیشه به‌صورت افقی انجام می‌شده، به انتقال قدرت عمودی تبدیل کند.
يعني انتقال قدرت از برادري به برادر ديگر در خاندان آل‌سعود را به انتقال قدرت در خانواده خود و به فرزندان خودش تغيير دهد. به همين دليل بود كه او جايگاه وليعهدي را به محمد بن نايف و محمد بن سلمان سپرد كه از نسل بعدي بودند. اين يك تحول مهم در ساختاري بود كه حكومت در عربستان دهه‌هاست بر پايه آن شكل گرفته است.
اتفاقي كه ديروز در بركناري محمد بن نايف و جانشيني محمد بن سلمان به جاي او رخ داد، مرحله ديگري از اين تحول بزرگ است. اكنون طبق آنچه سلمان مدنظر داشته است، مسئله جابه‌جايي قدرت از نسلي به نسل ديگر انجام شده و به جابه‌جايي قدرت در ميان خانواده سلمان رسيده است. در شرايط كنوني، سلمان همه شاهزاده‌هاي سعودي را از گردونه قدرت كنار زده و پادشاهي را به خانواده و فرزند خودش محدود كرده است.
اقدام پادشاه عربستان پيامدهاي سياسي و اجتماعي مهمي در حال و آينده اين كشور به‌دنبال خواهد داشت. محمد بن نايف هميشه يكي از كليدي‌ترين مقام‌هاي عربستان سعودي به شمار مي‌رفته است. او چهره‌اي امنيتي است، وزير كشور بوده و جنگ عليه تروريسم در عربستان را مديريت كرده است. بن نايف در اين زمينه مورد اعتماد كشورهاي غربي بوده و ارتباطات بسيار گسترده‌اي با نهادهاي نظامي و امنيتي اروپا و آمريكا داشته است.
گزينه اصلي آمريكا در عربستان، هميشه محمد بن نايف بوده و آمريكايي‌ها در تعاملات‌شان با سعودي‌ها هميشه با او در ارتباط بوده‌اند. حذف كامل محمد بن نايف در اين شرايط از صحنه قدرت در عربستان، به‌طور حتم با ملاحظاتي از سوي نهادهاي امنيتي غربي به‌خصوص در آمريكا روبه‌رو خواهد شد.
حذف محمد بن نايف در صحنه سياسي داخلي عربستان نيز به راحتي پيش نخواهد رفت و مشكلاتي را براي خانواده سلمان به وجود خواهد آورد. نهادهاي امنيتي عربستان به محمد بن نايف وفادار بوده و هستند. او يكي از اصلي‌ترين مهندسان امنيت ملي عربستان بوده است. اكنون سؤالي كه مطرح مي‌شود اين است كه پس از بركناري محمد بن نايف از قدرت، نهادهاي امنيتي عربستان چه عكس‌العملي خواهند داشت؟ آيا آنها بلافاصله با محمد بن سلمان همراهي خواهند كرد يا در مقابل خواسته پادشاه از خود مقاومت نشان مي‌دهند؟
پادشاه در عربستان بالاترين جايگاه را دارد و همه مجبورند از دستورات او اطاعت كنند. اما در سال‌هاي پيش رو زماني كه سلمان از دنيا برود و روند انتخاب پادشاه بعدي به‌دست شوراي بيعت بيفتد، قطعا مشكلاتي براي محمد بن سلمان ايجاد خواهد شد. شوراي بيعت از شاهزادگان سعودي تشكيل شده و اين شورا پس از مرگ سلمان احتمالا در مقابل پادشاهي فرزندش مقاومت خواهد كرد؛ چرا كه اين شورا با بر هم زدن ساختار انتقال قدرت در حكومت آل‌سعود و تبديل آن به انتقال قدرت عمودي محدود به خانواده سلمان مخالف است. در اين شرايط، مي‌توان گفت وليعهدي محمد بن سلمان شكافي بي‌سابقه در خاندان آل‌سعود رقم خواهد زد.
در عربستان، قدرت اصلي در دست پادشاه است اما محمد بن سلمان از 2سال پيش و از زماني كه وارد بازي قدرت در اين كشور شد، فراتر از اختياراتش عمل كرده است. پدرش بخش اعظم قدرت را به محمد سپرد و خود كمتر در اداره امور دخالت كرد. به‌عبارت ديگر، قدرت خاندان سعودي طي 2 سال گذشته عملا در دست محمد متمركز بوده است. اكنون با تعيين محمد به‌عنوان وليعهد، قطعا او بيش از پيش به‌دنبال اعمال قدرت در ساختار اداره كشور خواهد بود.
محمد بن سلمان زماني كه به‌عنوان جانشين وليعهد و وزير دفاع تعيين شد، شروعي ماجراجويانه داشت؛ جنگ يمن را به راه انداخت، دخالت عربستان در سوريه را افزايش داد و اخيرا نيز به رويارويي با قطر رو آورده است. در يمن او شكست سختي متحمل شده است. اقدامات عربستان در حمله به مردم و كشتار زنان و كودكان، انتقادهاي نهادهاي بين‌المللي حقوق بشري را به‌دنبال داشته است.
در سوريه هم برخلاف آنچه تصور مي‌كرد، نتوانسته كاري از پيش ببرد. در مورد قطر نيز با وجود حمايت اوليه دونالد ترامپ از اقدام عربستان، بيانيه اخير وزارت خارجه آمريكا در مخالفت با رفتار كشورهاي عربي با قطر نشان مي‌دهد كه سعودي‌ها نتوانسته‌اند در همراه كردن كل ساختار قدرت در آمريكا با اقدام خود در منزوي كردن قطر موفق عمل كنند. محمد بن سلمان اكنون كارنامه‌اي دارد كه پر از ناكامي است؛
كارنامه‌اي كه به هيچ‌وجه نمي‌تواند در كوتاه‌مدت و در بلندمدت مورد قبول افكار عمومي عربستان قرار گيرد.
ناكامي‌هاي 2 سال اخير محمد بن سلمان در منطقه خاورميانه كه بر پايه رويكرد تهاجمي او بنا شده بود، درس بزرگي به او داده است. از اين‌رو با وجود اينكه او تلاش خواهد كرد بيش از گذشته در ساختار حكومتي عربستان اعمال قدرت كند اما ممكن است از سياست‌هاي افراط‌گرايانه‌اش به‌خصوص از ماجراجويي‌هاي نظامي‌اش دست‌بردارد.
- كارشناس مسائل خاورميانه
نظر شما