نشست هفتگی شهر کتاب، سه‌شنبه، ۳۰ خرداد، با حضور نجومیان، فرزان سجودی و فرزانه دوستی به معرفی و بررسی این کتاب اختصاص داشت.
در آغاز نشست این سخن یوگنی گرنی در پایان مقاله نخست کتاب نقل شد که گفته است: واپسین پرسش این است که چرا نشانهشناسی این‌قدر جذاب و ماندگار است؟ به گمان من یک دلیلش این است که نشانهشناسی زندگی را پیش‌بینی‌پذیرتر و درنتیجه راحت‌تر می‌کند. نشانهشناسی نوعی سازوکار دفاعی روانی مؤثر در مقابل واقعیت است. واقعیت اگر مستقیماً به ما عرضه شود، برای شخصیت‌های محدود ما و تصورهای ثابتِ ارجمندمان بسیار دردناک و خطرآفرین خواهد بود. پس اگر ابتدا واقعیت را به نشانه تبدیل کنیم، خیلی راحت‌تر می‌توانیم با آن کنار بیاییم.
سپس نجومیان با اشاره به اینکه در ایران مقاله‌های کلیدی بسیاری از حوزه‌های دانش ترجمه و منتشر نشده است، به نگاه کوتاه‌مدت صنعت نشر ایران اشاره کرد و یادآور شد: کم پیش می‌آید که ناشری بپذیرد چندین جلد کتاب زیر نظر یک استاد ذیل مجموعه‌ای تخصصی منتشر شود. اغلب کتاب‌ها را مترجمان به سلیقه و خواست خود انتخاب و ترجمه کرده‌اند. بارها پیش آمده که درباره یک موضوع اگر در غرب کتاب‌هایی مثلاً از یک تا صد نوشته شده است، مترجم ایرانی برای نمونه کتاب شصت‌ونهم را ترجمه کرده است. در چنان مواقعی مخاطب از دانستن پس‌زمینه متن ناتوان می‌ماند. بهتر است پیش از اینکه متن‌های پایه‌ای یک رشته ترجمه شوند، به سراغ متن‌های دیگر آن رشته نرویم.
وی با بیان این نکته که کتابش دربرگیرنده ۱۸ مقاله در زمینه نشانهشناسی است، خاطرنشان کرد: به‌یقین نمی‌شود ادعا کرد که می‌توان با این تعداد مقاله رشته نشانهشناسی را پوشش داد. کتاب حاضر در پنج بخش تدوین شده است. مجموعه مقاله‌های حاضر برای نخستین بار در ایران، داستان نشانهشناسی را در صد سال اخیر به روایت مقاله‌های کلیدی نشانه‌شناسان تأثیرگذار به نمایش گذاشته است. مقالات بخش نخست، مبانی، تعاریف و تاریخچه نشانهشناسی را معرفی می‌کنند. در بخش دوم نظریه‌پردازان به خاستگاه نخستین این دانش در زبان‌شناسی پرداخته‌اند. چرخش از زبان‌شناسی به مطالعات ادبی موضوع جستارهای بخش سوم است. بخش چهارم کاربستِ مطالعات نشانهشناسی را در گونه‌های هنری به نمایش می‌گذارد و دو جستارِ بخش پنجم درباره چالش‌هایی است که تعریف نشانه و نشانهشناسی در دهه‌های اخیر با روبه‌رو شده است.
نجومیان با تصریح بر این نکته که نشانهشناسی واکنشی بود بر دیدگاه‌های اصالت‌محور یا ذات‌گرا در حوزه زبان‌شناسی، گفت: منظور از رویکرد ذات‌گرا یا اصالت‌محور این است که در زبان‌شناسی همیشه دیدگاه این بود که یک معنای اصیل و ذاتی و یک نقطه ارجاع مشخص برای معنی وجود دارد و ما کسانی هستیم که باید به کشف آن معنا برویم و همت‌مان صرف این موضوع کنیم تا اگر فرد موفقی باشیم، بتوانیم به آن نقطه یا معنای درست برسیم. نشانهشناسی در پی این ایده است یا این گزاره را مطرح می‌کند که معناها وقتی شکل می‌گیرند که ما درون یک متن یا دستور، نظامی را شکل بدهیم و نسبت بین اجزای این نظام، معنا را شکل می‌دهد. معنا درون یک سیستم برای یک واژه یا برای یک نشانه، چیزی است و در سیستمی دیگر می‌تواند چیز دیگری باشد. معنا امری نسبی است و امری است بر اساس تصادف یا مجموعه ایدئولوژی‌ها یا باورهایی که ما داریم، مثل خیر و شر، فقر و ثروت، غیاب و حضور، مرگ و زندگی. ما اینها را در زندگی‌مان ساخته‌ایم و همه معانی عالم را درون این قالب‌ها می‌بریم و می‌گوییم معنا یعنی این. نشانهشناسی در حوزه متون دیگر، مثل متن‌های ادبی، هنری و تصویری هم جاری شد و موفقیت‌های زیادی به دست آورد.
این پژوهشگر حوزه نشانهشناسی با اشاره به اینکه کسی از آینده نشانهشناسی خبر ندارد، تصریح کرد: صد سال از طرح دیدگاه‌های نشانهشناسی گذشته و نشانهشناسی همچنان به مسائل زندگی امروز ما ارتباط دارد و همچنان توانسته ارتباط خود را با سایر حوزه‌ها حفظ کند و هر روز با همان نگاه کلی ولی در حوزه‌های جدید سربرآورد.
فرزان سجودی، گفت: کتاب‌های متعددی در حوزه نشانهشناسی منتشر شده است، اما خوبی این کتاب این است که کوشیده نگاه فراگیری داشته باشد و از همان نقطه آغاز: نشانهشناسی چیست؟ تا نقطه پایان: تردید در مفاهیم بنیادی چون نشانه، به بحث‌ها ادامه داده است.
وی افزود: اگر یک حوزه‌ای می‌خواهد به عنوان حوزه‌ای از دانش خودش را تثبیت کند، وابسته به نزدیکی یا وحدت رویه در اصطلاحات است. اگر اصطلاحات یک علم را از آن بگیریم، همه چیزش را از دست خواهد داد. هرچند امروز هیچ نشانهشناسی در چارچوب عناصر نشانهشناسی بارت کار نمی‌کند، چون این کتاب یک کتاب کلاسیک در این حوزه است، باید دوباره ترجمه جدید و پاکیزه‌ای از آن ارائه می‌شد که در این کتاب این مهم انجام گرفته است. کتاب نشانهشناسی؛ مقالات کلیدی در انتخاب مقاله‌ها، سراغ سرحلقه‌ها رفته است. هزاران مقاله درباره نشانهشناسی در جهان هست و در انتخاب مقاله‌ها برای ترجمه باید عوامل متعدد را در نظر داشت. مقاله امبرتو اکو درباره نشانهشناسی در معماری هم در این کتاب ترجمه شده و نشانه آگاهی گردآورنده از مهم‌ترین موضوعات نشانهشناسی در سطح جهانی است.
سجودی به دوگانه زبان‌شناسی و نشانهشناسی اشاره و تصریح کرد: این دوگانه به دوگانه خیر و شر می‌ماند که هیچ یک را بدون دیگری نمی‌شود فهمید، ولی یکی سوی خوب ماجرا است و دیگری سوی بد ماجرا. در دوگانه زبان‌شناسی و نشانهشناسی در ایران، نشانه‌شناسان سوی بد ماجرا تلقی شده است. حلقه نشانهشناسی تهران نوعی نهاد مستقل است که به رسمیت شناخته نشده است. ما تاکنون موفق نشده‌ایم نشانهشناسی را در ایران به عنوان رشته دانشگاهی جا بیندازیم و نهادهای وزارت علوم را در تدوین رشته‌های دانشگاهی قانع کنیم که این رشته را تأسیس کنند. ما به‌رغم پانزده سال تلاش نتوانستیم رشته نشانهشناسی را در ذیل رشته‌های علوم انسانی، به‌مثابه رشته تعریف کنیم؛ هرچند اقبال زیادی در محیط دانشگاهی به کار ما هست و به‌قدری پایان‌نامه و رساله نشانهشناسی در این سال‌ها نوشته شده است که می‌شود از رقم چندصد و بلکه بیشتر در بیان تعداد این متن‌ها استفاده کرد.
سجودی به سرانجام نشانهشناسی هم پرداخت و گفت: آیا می‌شود پرسید عاقبت فیزیک چه می‌شود؟ نشانهشناسی دچار تغییروتحولات جدی شده است، می‌شود و خواهد شد. اساساً هیچ ایستایی در هیچ تعریفی وجود ندارد و اگر بخواهیم قیاس کنیم، خواهم گفت نشانهشناسی مثل پدیدارشناسی نیست که روزی بیاید و بعد افول کند. نشانهشناسی مثل فلسفه است. مگر می‌شود که فلسفه روزی افول کند؟ نشانهشناسی حوزه‌ای از علوم انسانی است و اتفاقاً یکی از حوزه‌هایی است که در گفت‌وگوی فعال با دیگر حوزه‌های علوم انسانی قرار دارد و دور خودش دیوار نکشیده است.
فرزانه دوستی گفت: مترجمان یا در انتخاب مقاله‌ها اجتهاد می‌کنند یا اینکه انتخاب‌هایشان را بسیار سلیقه‌ای انجام می‌دهند و این سلیقه نتیجه سواد و تجربه است؛ ولی در گزینش اغلب مترجم‌ها یک چیز نادیده گرفته می‌شود و آن تجربه تدریس مطالب در سر کلاس است. به نظر من این بخش در کتاب آقای نجومیان بخش پررنگی است. مقاله‌های این کتاب نتیجه بیش از یک دهه تدریس این مباحث هستند و به همین خاطر است که این مقاله‌ها باید خوانده شوند. این کتاب دغدغه آموزشی دارد و گردآورند کارهایی را انتخاب کرده است که مطالعه آنها برای شروع کار در این رشته ضروری است. انتخاب‌های این کتاب کلاسیک است و نتیجه بحث‌هایی است که در کلاس‌ها انجام شده است.
دوستی تصریح کرد: من در این مجموعه مقاله رولان بارت را ترجمه کرده‌ام. اوایل دهه هفتاد خورشیدی برگردانی هم از این متن صورت گرفته بود. آن ترجمه به علت قدیمی بودن، از نظر اصطلاحات ویژه بسیار ضعیف بود. بسیاری از اصطلاح‌ها در سال‌های اخیر در حلقه نشانهشناسی ایجاد و پیشنهاد شده است. ترجمه انگلیسی متن هم خیلی قدیمی بود. بر اساس متن اصلی و با نگاه به برگردان انگلیسی و فارسی، من ترجمه‌ام را ارائه کردم. با توجه به تجربه‌های این چند سال به نظر می‌رسد بیشتر می توانیم در انتخاب واژه‌ها اجتهاد داشته باشیم.
نظر شما