عربستان و متحدانش پيش از اين بارها تهديد كرده بودند كه درصورت رد شرط‌هايشان قطر با عواقب بدتري مواجه مي‌شود. دكتر مهران كامروا، رئيس مركز مطالعات بين‌المللي و منطقه‌اي دانشگاه جورج تاون اما عقيده دارد كه اين ۴كشور اكنون به‌دنبال راه‌حلي هستند كه خودشان را از مخمصه‌اي كه در آن وارد شده‌اند رها كنند. به عقيده او، اين كشورها انتظار مقاومت اين چنيني از سوي قطر را نداشتند و هر چقدر اين ماجرا ادامه پيدا كند اكنون به نفع دوحه است.
- فكر مي‌كنيد عربستان ومتحدانش در شرايط جديد به‌دنبال چه سياستي هستند؟ مي‌خواهند آنطور كه خط و نشان كشيده‌اند فشارها بر قطر را بيشتر كنند يا به‌دنبال راه‌حلي براي پايان بحران هستند؟
اين ۴ كشور حداكثر تحريم‌ها و فشارها را عليه قطر اعمال كرده‌اند و راهي ديگر براي خود باقي نگذاشته‌اند. فهرست ۱۳گانه شروط اين كشورها از سوي قطر رد شد و بعد از آن هم اين كشورها كار خاصي نتوانستند صورت دهند. به‌نظرم اين ۴ كشور اكنون به‌دنبال راه‌حلي هستند كه بتوانند به يك نوعي از اين بحران خارج شوند.
- اگر چنين راه‌حلي به‌دست آيد باز هم يك مسكن موقت به‌حساب نمي‌آيد؟
ريشه بحران اين مسئله است كه اين ۴ كشور مي‌خواهند قطر سياست خارجي و امنيتي‌‌اش مانند بحرين شود. بحرين كشور مستقل است اما سياست خارجي يا امنيتي مستقلي ندارد و همه سياست‌هاي اين كشور از طرف عربستان اعمال مي‌شودتا زماني كه قطر روي استقلال سياست خارجي خود پافشاري داشته باشد ريشه‌هاي اين اختلاف باقي خواهد بود.
- قطر اما مي‌گويد كه اگر شرطي براي اين كشور گذاشته شود بايد براي كشورهاي ديگر اين حوزه هم اعمال شود. نمونه‌اش مكانيزم نظارت بر حمايت مالي گروه‌هاي تروريستي است كه قطري‌ها مي‌گويند خود اين ۴كشور هم بايد آن را اجرا كنند.
اعلام شرط در يك قرارداد بسيار آسان‌تر از عمل به آن است. فكر نمي‌كنم كه اين كشورها چنين شرطي را قبول كنند. چون در اين صورت دارند اعتراف مي‌كنند كه خودشان هم از فعاليت‌هاي تروريسم حمايت مي‌كنند. نكته ديگر اين است كه در سفر وزير امور خارجه آمريكا به قطر، دوحه و واشنگتن توافق مبارزه با تروريسم را امضا كردند. اين مسئله ۴ كشور را در يك مخمصه جديدي قرار داد. چون قطري‌ها با اين كار اعلام كردند كه هراسي از مبارزه با تروريسم ندارند و اين ۴ كشور هم بايد تابع همين موضوع باشند.
- اما به‌نظر مي‌رسد مقام‌هاي آمريكا حرف‌شان با عمل‌شان درباره قطر متفاوت است. ترامپ چند باري قطر را «حامي تاريخي تروريسم» توصيف كرده اما در مقابل وزير امور خارجه آمريكا حرف از ميانجيگري زده است.
مواضع آمريكا تغيير كرده است. منشأ بحران اخير سفر ترامپ به عربستان بود. يعني زماني كه عربستان ديد از طرف آمريكا چراغ سبز داده شده حملات لفظي و تحريم عليه قطر را آغاز كردند. ترامپ فردي است كه اكثر كارهايش از روي برنامه‌ريزي نيست و فكر قبلي ندارد. در وهله اول با وجود اينكه وزارت خارجه آمريكا حرف از مذاكره مي‌زد ترامپ شروع به حمايت از عربستان و امارات كرد. اين مسئله به‌خاطر جرد كوشنر، داماد ترامپ بود كه رابطه نزديكي با سفير امارات در آمريكا دارد.
در يكي دو هفته اخير اما وزارت خارجه آمريكا و كاخ سفيد همصدا شده‌اند. سياست جديد آمريكا حامي مذاكره است و مي‌توان گفت تلاش دارند تا حدي بي‌طرف باشند. به‌خاطر همين موضع جديد آمريكا تا حدي قطر امتياز مثبت به‌دست آورده است. چون هر چقدر بيشتر اين بحران ادامه پيدا كند به نفع قطر است و براي آمريكا و عربستان سنگين‌تر تمام مي‌شود.
- فكر مي‌كنيد آمريكا مي‌تواند در اين رابطه ميانجيگري كند و به قول خودتان با سياست جديدش بحران را حل و فصل كند؟
اين مسئله‌اي است كه فعلا مشخص نيست. عربستان، امارات، مصر و بحرين خودشان را در يك مخمصه انداخته‌اند. در ابتدا اين ۴كشور تصور مي‌كردند ظرف يك و نهايت 2هفته قطر به‌خاطر فشارهاي سياسي و اقتصادي كوتاه مي‌آيد، تسليم مي‌شود و سياست‌هاي خود را مثلا با كاهش سطح روابط با ايران تغيير مي‌دهد.
ولي طي يك‌ماه ديديم كه قطر توانست استقامت كند و حتي روابط قطر با ايران داراي ابعاد جديدي شد. به همين‌خاطر بعيد است قطر كوتاه بيايد. مقام‌هاي قطر پس از يك‌ماه عقيده دارند كه مرحله سخت را پشت سر گذاشته‌اند. تيلرسون در تلاش است كه اين ۴ كشور كوتاه بيايند و يك راه‌حل آبرومندي پيدا شود تا براي اين كشورها از لحاظ سياسي گران تمام نشود. قطري‌ها اما خود را براي يك ماجراي دراز مدت آماده كرده‌اند.
- قطر به هر حال كشور كوچكي با منابع محدودي است. در دوره ۲۰۱۳ و ۲۰۱۴ هم قطر با ماجراي مشابهي مواجه شد و كار با يك توافق به نوعي فيصله پيدا كرد. چه پارامترهايي اكنون تغيير كرده كه قطر برخلاف گذشته با قدرت در مقابل عربستان مقاومت كرده است؟
در دوره قبل امير كنوني قطر تازه به قدرت رسيده بود و از لحاظ سياسي نه اعتماد به نفس لازم را داشت و نه از حمايت مردم مي‌توانست استفاده كند. در بحران اخير اما به‌صورت خودجوش مردم قطر به‌شدت طرفداري و حمايت خود را از دولت و امير قطر نشان داده‌اند. در قطر اكنون مي‌بينيد كه در اكثر خودروها تصوير امير قطر وجود دارد.
به‌صورت خودجوش بسياري از مردم پرچم قطر را روي خانه‌هايشان نصب كرده‌اند. يك احساس وطن‌‌دوستي و ملي‌گرايي اكنون در قطر به‌وجود آمده است كه حداقل در ۱۰ سال اخير وجود نداشته است. .تا زماني كه اين طرفداري از دولت و امير قطر ادامه داشته باشد مقاومت قطر مي‌تواند ادامه داشته باشد؛ مسئله‌اي كه در سال۲۰۱۳ و ۲۰۱۴ وجود نداشت.
- مسئول سياست خارجي اتحاديه اروپا اخيرا درباره افزايش اختلاف‌ها در شوراي همكاري خليج‌فارس هشدار داده و به نوعي درباره احتمال فروپاشي اين شورا حرف زده است. چه آينده‌اي براي اين شورا مي‌توان ديد؟
پيش‌بيني درباره آينده اين بحران خيلي مشكل است ولي روندهايي واضحي در اين ماجرا قابل مشاهده است. شوراي همكاري خليج‌فارس احتمالا كارش ادامه خواهد داشت ولي آينده اين شورا از گذشته‌‌اش كم معناتر و كم‌رنگ‌تر خواهد بود. اعتمادي كه براي يك شوراي همكاري نياز است ديگر از بين رفته است. ديگر حداقل در آينده نزديك روابط برادرانه و صميمانه كه زماني زيربناي همكاري در اين شورا در ميان كشورهاي عضو پيدا نخواهد شد.
اگر هم شوراي همكاري خليج‌فارس بتواند به‌نحوي خود را از اين بحران نجات دهد ديگر تنها يك پوسته خالي از محتوا خواهد بود. روابط كشورهاي حوزه خليج‌فارس ديگر چندگانه نخواهد بود و به روابط دوطرفه تبديل مي‌شود.
- عربستان هميشه مي‌خواسته كه نقش قيم را براي كشورهاي عربي داشته باشد. اين بحران به‌نظرتان حتي اگر حل و فصل شود به عربستان چه ضربه‌اي وارد مي‌كند؟
عربستان هميشه قصد داشته كه حتي از شوراي همكاري خليج‌فارس به‌عنوان ابزاري براي كنترل كشورهاي عربي حوزه خليج‌فارس استفاده كند.اين مسئله مثلا درباره بحرين محقق شده است و سياست‌هاي اين كشور را عملا رياض تعيين مي‌كند.
اما با اين ماجرا براي حداقل كويت، عمان و قطر ديگر ثابت شده كه عربستان قصد نفوذ و كنترل سياست خارجي كشورهاي كوچك‌تر حوزه خليج‌فارس را دارد. آنقدر مقام‌ها و مردم قطر از طرز برخورد اين كشورها شوكه شده‌اند كه به سختي ميان اين كشورها اعتماد برقرار خواهد شد.براي كشورهاي منطقه ماجراي قطر درس عبرتي شده تا از خود در مقابل سياست‌هاي دراز مدت عربستان حفاظت كنند.
نظر شما