خدمات فنی و مهندسی که به عنوان یکی از ستون‌های اصلی توسعه اقتصادی کشورها به شمار می‌آید مجموعه‌ای از روش‌ها و ابزارهاست که با استفاده بهینه از منابع و عوامل تولید شامل سرمایه، مواد اولیه و نیروی انسانی، تولید محصولات و ارائه خدمات را به جامعه فراهم می‌کند.
ارائه خدمات فنی و مهندسی می‌تواند در چارچوب یک کشور بماند یا مرزها را در نوردیده و به بازارهای بینالمللی گسترش یابد.
در هزاره سوم، صادرات خدمات فنی و مهندسی در مبادلات جهانی سهم بزرگی را بر عهده خواهد داشت چرا که در دنیای امروز، بسیاری از خدمات از قابلیت صدور برخوردارند و علم، دانش و تجربه بیش از پیش به یک محصول ارزنده قابل مبادله تبدیل شده است.
یکی از راهبردهای رشد و توسعه اقتصادی که در 3 دهه اخیر جایگاه ویژه‌ای در میان کشورهای مختلف جهان و دولتمردان آنها پیدا کرده است، تدوین راهبردهای توسعه صادرات و هماهنگ‌سازی بخش‌های مختلف با آن برای تسریع و توسعه صادرات است.
در ساده‌ترین تعریف می‌توان چنین گفت که یک راهبرد برون‌نگر مانند راهبرد توسعه صادرات، توسعه کشور را در قالب اقتصاد جهانی و حصول سهم و موقعیتی با اتکای به مزیت‌های نسبی آن در بازارهای جهانی جست‌وجو می‌کند.
امروزه انتقال اطلاعات و مذاکره برای شرکت در نمایشگاه‌های بینالمللی، شرایط حضور در مناقصه‌ها، بازاریابی کالا و خدمات را به ویژه در حیطه و عرصه‌های فنی و مهندسی هموار کرده است چرا که این حیطه از استانداردهای بینالمللی و جهانی برخوردار است و زبان مفاهمه و درک طرفین از خواسته‌ها و نیازهای یکدیگر، یک زبان بینالمللی است.
با ایجاد پایگاه‌های چندمنظوره اینترنتی می‌توان شرح خدمات، ویژگی کالاها و امکانات اجرایی شرکت‌های فنی و مهندسی و توانایی‌هایشان را در معرض دید جهانیان قرار داد؛ کاری که در گذشته حتی در حد بسیار محدود برای صادرکنندگان ایرانی، پرهزینه و دشوار و گاه غیرممکن می‌نمود.
ارزش افزوده‌ای که در صدور خدمات فنی و مهندسی وجود دارد برای ایران که از سرمایه‌های انسانی قابل توجهی برخوردار است، همراه با نیاز روزافزون اقتصاد جهانی به توسعه عمرانی و زیرساختی، فرصتی مغتنم است تا با تدبیر و مدیریت صحیح، صدور خدمات فنی و مهندسی به پایگاه محکم و رو به رشد تجارت تبدیل شود.
ضرورت دیگر صادرات فنی و مهندسی کمک به سازندگان داخلی و استفاده از سرمایه‌گذاری‌های کلانی است که در سال‌های گذشته در کشور شده است.
در تعریف صادرات خدمات از جمله صادرات خدمات فنی و مهندسی می‌توان گفت: به کارگیری و ترکیب استعدادها، مدیریت، دانش، فناوری، مهارت یا سواد به وسیله نیروی انسانی، در قالب شخصیت حقوقی یا حقیقی مقیم یک کشور برای تولید محصول یا ارائه خدمتی مطلوب و دارای قیمت معین برای مصرف‌کننده فراسوی مرزها، ضمن آن که قیمت ارائه شده برای تولیدکننده محصول یا ارائه کننده خدمات، متضمن سود و برای مصرف‌کننده دارای مزیت نسبی رقابتی خواهد بود. از باب دیگر به منظور نوسازی و روان‌سازی تجارت، افزایش سهم کشور در تجارت بینالمللی، توسعه تجارت کالاهای غیرنفتی و تقویت توان رقابتی در بازارهای بینالمللی به مدیریت کارا و مؤثر نیاز داریم.
نگاهی به آمار
آمار صادرات خدمات فنی و مهندسی کشورمان نشان می‌دهد که ارزش صادرات این بخش در سال 83 حدود 900 میلیون دلار و بیش از پیش‌بینی برنامه بوده است. همچنین در سال 84 با عبور از مقدار پیش‌بینی‌شده در برنامه، به 2/1 میلیارد دلار درآمد ارزی رسیده‌ایم.
همچنین صادرات خدمات فنی و مهندسی از سال 73 تا 84 رشدی 70 درصدی داشته و از 75 میلیون دلار در سال 73 به یک میلیارد دلار در سال 84 رسیده است.
این در حالی است که بر اساس برنامه چهارم توسعه کشور باید ارزش صادرات خدمات کشور به 40 میلیارد دلار تا پایان برنامه برسد که از این میزان 10 میلیون دلار سهم صادرات خدمات فنی و مهندسی خواهد بود.
هم‌اکنون سهم ایران در تجارت بینالمللی با محاسبه صادرات نفت، حدود 3/0 درصد است. اگر این رقم بنا به جمعیت کشور محاسبه شود، سهم ایران یک درصد است که معادل 5/3 میلیارد دلار در سال می‌شود ولی با توجه به مزیت‌های جغرافیایی، طبیعی و منابع و ذخایر کشورمان این رقم، رقم قابل قبولی نیست.
مدیریت صادرات
جایگاه مدیریت صادرات، هماهنگی میان شرکت‌های داخلی و شکل‌گیری شرکت‌های تخصصی در زمینه‌هایی است که اقتصاد کشور به آن نیازمند بوده و می‌تواند به عنوان بازوهای صادراتی عمل کند.
تجربه دیگر کشورهای جهان در خصوص ایجاد نشان تجاری (برند) و بهره‌گیری از نقش هم‌افزای آن در بازارهای بینالمللی گویای این حقیقت است که این روش نزدیک‌ترین مسیر ممکن برای دستیابی به توسعه است.
از این رو، در قالب شرکت‌های مدیریت صادرات می‌توان برند صادراتی ایجاد و از مزایای آن استفاده کرد. علاوه بر ضرورت سازماندهی صادرات خدمات فنی و مهندسی و مدیریت مناسب و حضور فعال شرکت‌های خصوصی در این بخش، دولت و حاکمیت نیز نقش عمده‌ای در پیشبرد اهداف و رسیدن به ارقام برنامه چهارم توسعه کشور در صادرات خدمات فنی و مهندسی دارد.
همان طور که ایجاد شرکت‌های صادرات خدمات فنی و مهندسی و تمرکز آنها ضروری است، هماهنگی در بین بخش‌های دولتی نیز در این امر بسیار مهم است و در غیر این صورت فعالیت‌های بخش خصوصی آسیب بسیاری خواهد دید.
تاسیس بانک‌های خصوصی و روان شدن فضای مالی کشور، وجود متولی واحد برای گرفتن طرح در خارج از کشور، حمایت مالی از شرکت‌های پیمانکاری، تسهیل مقررات، پرداخت یارانه‌ها و کمک به شناخت بازار، جوایز صادراتی و سازماندهی نظام کیفیتی شرکت از جمله مواردی است که می‌تواند در پیشبرد اهداف این بخش مؤثر باشد.
همچنین تدوین سند توسعه صادرات، ممنوعیت رقابت در خارج از حوزه‌ها توسط شرکت‌های ایرانی، منطقه‌بندی کردن حوزه فعالیت شرکت‌های ایرانی در جهان، تکیه بر اجلاس مشترک بر ارجاع کار به شرکت‌های ایرانی از طریق شرکت‌های بزرگ شناخته شده، به رسمیت شناختن برندهای ایرانی و حمایت‌های دولتی و حقوقی از این برندها را می‌توان از دیگر کمک‌های دولت به توسعه صادرات دانست تا با جهت دادن خدمات فنی و مهندسی به سمت ظرفیت خالی کشور، امکان حرکت به سمت بازارهای جهانی به ویژه کشورهای همسایه را فراهم سازد.
برنامه‌ریزی صادرات
برنامه‌ریزی صادرات، به واحدهای صادرکننده این امکان را می‌دهد که برای شکل دادن به فعالیت خود به صورت انفعالی عمل نکنند بلکه با مطالعه فرصت‌ها و تهدیدات خارجی و سنجش آمادگی خود نسبت به تدوین راهبرد صادراتی مناسب اقدام کنند.
راهبرد توسعه صادرات و مشتری‌مداری و ماندگاری در بازار به صادرکنندگان در استفاده از فرصت‌ها و تسهیلات کمک می‌کند. در طرح برنامه‌ریزی برای صادرات، بررسی کانال‌های توزیع، اهداف بازار، مشخصات کالاهای تولیدی و قیمت‌گذاری مورد توجه قرار می‌گیرد.
همان‌طور که حضور بخش خصوصی در تمامی بخش‌های اقتصاد کشور موجب رونق و بازدهی بیشتر آن بخش خواهد شد، حضور فعال این بخش در صادرات خدمات فنی و مهندسی نیز اهمیت ویژه‌ای در افزایش آمارهای صادرات کشور خواهد داشت، به طوری که علاوه بر ارتقای کیفی محصولات صادراتی، به کاهش قیمت‌های تمام شده و تقویت بازار کالا و خدمات فنی و مهندسی کشور منجر خواهد شد.
