علیرضا قلی‌نژاد، جانشین معاونت میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری و عضو ایکوم ایران، در تحلیل این وضعیت به همشهری گفت: ما آن قدر درگیر با مسائل کالبدی شده‌ایم که از میراث معنوی و به ویژه اشخاص و افراد تأثیرگذارمان در فرهنگ و تاریخ دنیا غفلت کرده‌ایم.
وی معتقد است بخشی از این عقب‌افتادگی در ثبت آثار معنوی کشورمان در عرصه بین‌المللی، متوجه نداشتن تمرکز دراین‌زمینه در بخش مدیریتی است.
این درحالی است که تا پیش از این چند بخش از سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری درگیر موضوع بودند اما به تازگی مسئولیت کار به معاونت میراث فرهنگی این سازمان سپرده شده است.
در همین حال هنوز آیین‌نامه و دستورالعمل تدوین شده به وسیله سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در هیأت وزیران مطرح نشده تا بتوان به تسریع یا تغییر در این رویه امیدوار بود.
حسین‌علی وکیل علی‌آبادی، مدیرکل اداره ثبت سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری دراین‌باره به همشهری گفت: در یک ماهه اخیر کار تدوین آیین‌نامه و دستورالعمل مربوط به ثبت آثار معنوی تمام شده و موضوع به اداره حقوقی سازمان سپرده شده تا پس از تصویب نهایی به هیأت دولت تقدیم شود.
وی همچنین تأکید کرد ابتدا باید مسئول ومتولی این کار در کشور مشخص می‌شد و در پاسخ به اینکه چرا در مقایسه با کشورهای همسایه عقب‌مانده‌ایم و شاهد ثبت آثار خود به نام کشورهای دیگر هستیم تصریح کرد: در آیین‌نامه تدوینی، ما سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری را متولی این کار قرار داده‌ایم که درصورت تصویب هیأت وزیران این سازمان مسئول شناخته می‌شود و این در حالی است که تا کنون ما فاقد یک راهکار مشخص در این‌باره بوده‌ایم.
در سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری سه پژوهشکده زبان و گویش، مردم‌شناسی و هنرهای سنتی به همراه اداره‌کل ثبت آثار در معاونت میراث فرهنگی مسئولیت این کار را بر عهده داشتند.
نوروز بدون ایران
نگاهی به پیشنهادهای مطرح شده در کشورمان برای ثبت در آثار معنوی نشان می‌دهد در حالی که هیچ تمرکز و همنوایی میان مسئولان پیش‌گفته وجود ندارد، شاهد ثبت آثاری چون نوروز به نام کشورهای همسایه ایران بوده‌ایم و از طرفی هنوز نام ایران در لیست دارندگان میراث معنوی بین‌المللی در یونسکو به چشم نمی‌خورد.
میراث‌خبر در گزارشی دراین‌باره تأکید کرده است: در لیست کشورهایی که تاکنون میراثی را به‌عنوان میراث معنوی در یونسکو به ثبت رسانده‌اند، نام عراق، هند، ترکیه، اردن، آلبانی، ارمنستان، گرجستان، تاجیکستان، ازبکستان، گواتمالا، یمن، مراکش، فیلیپین، آذربایجان، برزیل، کامبوج، کوبا و مصر هم دیده می‌شود.
جالب این است که نام بسیاری از کشورهای همسایه ما در این لیست وجود دارد، حتی عراق توانسته موسیقی سنتی خود را به نام مقام عراقی به‌عنوان میراث معنوی به ثبت برساند.
تاکنون پرونده‌هایی برای ثبت مطرح شده و به تصویب رسیده است اما هنوز هیچ کدام نتوانسته‌اند همچون نوروز برجسته و حائز اهمیت باشند.
پرونده‌هایی همچون موسیقی ردیف دستگاهی ایران، تعزیه، کوچ عشایر، اذان موذن‌زاده و مراسم آیینی عاشورا از جمله پرونده‌هایی هستند که پس از تصویب آیین نامه و دستور العمل ثبت پرونده‌های میراث معنوی به جمع آثار ملی کشور خواهند پیوست.
در همین حال اسفندیار رحیم مشایی، رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری چندی قبل در بازدید از یک مؤسسه خصوصی، فرش ایرانی را حائز ثبت در آثار معنوی جهان دانست.
همچنین طه‌هاشمی رئیس پژوهشگاه سازمان یادشده، دفاع مقدس را حائز ثبت در این مجموعه دانست و خواستار تشکیل پرونده برای این موضوع و طرح در یونسکو شد.
غیبت چهره‌های ایرانی
این در حالی است که هنوز هیچ‌یک از اشخاص بنام و مشهور ایران در لیست پرونده‌های ایران برای معرفی به یونسکو به چشم نمی‌خورد و در همین شرایط پس از ترکیه که مدعی مولوی شده بود و تحرکاتی که برای تصاحب شیخ حسن خرقانی شاهدش بودیم، اینک امارات متحده عربی نیز چشم به تصاحب ابوعلی‌سینا دارد.
چنین اتفاقاتی در حالی روی می‌دهد که هنوز تعریف مشخصی از میراث معنوی نیز وجود ندارد.
فاطمه فراهانی، مسئول بخش فرهنگی کمیته ملی یونسکو در ایران در کارگاه آموزشی میراث فرهنگی و معنوی که شهریورماه امسال برگزار شده بود تأکید کرد: هنوز تعریف مشخصی از میراث معنوی حتی در یونسکو هم وجود ندارد. به‌طور مثال کشورهای عربی واژه intangible را غیرمادی و ما در ایران آن را معنوی معنی کرده‌ایم.
